آرامگاه ابن‌بابویه نخستین گورستان شهرری و دومین گورستان تهران که بسیاری از مشهور‌ترین چهره‌های ایران در آن مدفون شده‌اند، روزگار چندان خوشایندی را پشت سر نمی‌گذارد و به رغم تلاش‌ها برای بازسازی بخش‌هایی از آن، وضعیت آشفته این قبرستان تاریخی نگران‌کننده است و اوضاع آنچنان عجیب است که یافتن قبر چهره‌های شهیر نیز به سادگی ممکن نیست.
به گزارش «تابناک»، بقعه ابوجعفر معروف و ملقب به شیخ صدوق ابن‌بابویه که در آرامگاهی به همین نام قرار دارد، در خیابان ابن‌بابویه و بالاتر از سه‌راه ورامین شهر ری در شهر تهران است. قدمت آرامگاه این عالم شهیر سده چهارم هجری به دوره قاجار و به زمان فتحعلی شاه می‌رسد.
تصویر تاریخی از ابن باویهبنا بر روایات معتبر و مستند، مزار شیخ صدوق از نظر‌ها پنهان بوده تا اینکه سیل عظیمی در شهر ری به وقوع می‌پیوندد و زمین شکافته شده و مزاری پیدا می‌شود که متعلق به شیخ صدوق بوده که پس از نهصد سال همچنان سالم و بدون آسیب مانده بود و به همین دلیل، پادشاه وقت دستور می‌دهد در این مکان آرامگاهی ساخته شود.
علامه مرعشی یکی از روحانیون حاضر بر پیکر این بزرگوار می‌گوید: «من دست او را بوسیدم، دیدم که پس از گذشت نهصد سال از دفن، دستش بسیار نرم و لطیف بود و حتی خاطرم هست که ناخن یکی را گرفته و ناخن دیگر را نگرفته بود».
تصویر مقبره ابن باویه پیش از تخریب
قبر مرحوم شیخ صدوق به واسطه ویرانی شهر هشت هزار ساله ری به دست چنگیز خان مغول و خوارزمشاهیان و تیموریان و سیل‌های مهیب و سخت، چندین بار ویران و سر‌انجام در زمان قاجار بنای کنونی آن ساخته شد، که اکنون از جمله بقعه‌های شاخص از لحاظ معماری در دوره قاجار به شمار می‌رود.
از جمله چهره‌های سرشناسی که در آرامگاه ابن بابویه مدفون هستند، می‌توان به غلامرضا تختی، علی اکبر دهخدا، دکتر سید حسین فاطمی، رحیم موذن‌زاده اردبیلی، میرزاده عشقی و هادی اسلامی اشاره کرد و به همین دلیل و همچنین پیشینه تاریخی این مجموعه که حتی در سنگ قبر عامه دفن شدگان نیز مشهود است، در سال ۱۳۷۵ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.
آرامگاه ابن‌بابویه، آرامگاه‌های خانوادگی و قدیمی، عجیب و غریبی دارد که هر زیارت‌کننده‌ای را وسوسه می‌کند به داخلشان نگاهی بیندازد؛ اما اگر قبلاً سری به این بافت تاریخی زده و پس از یک یا دو دهه به ابن باویه دوباره رفته باشید، افسرده خواهید شد، زیرا نه تنها بخشی از بافت تاریخی این قبرستان از بین رفته، بلکه تخریب‌های جدی در سطوح گوناگون نیز صورت پذیرفته است.
نکته عجیب‌تر اینکه طرح توسعه آرامگاه شیخ صدوق در دستور کار قرار گرفته و بخشی از قبرهای پیرامون آرامگاه سابق عملاً در ذیل این آرامگاه رفته‌اند و ساختمان تاریخی حین آرامگاه شیخ صدوق نیز در حال تخریب است، حال آنکه ابن باویه بر خلاف حرم امام رضا (ع) حجم بالایی زائر ندارد که چنین بنای بزرگی نیاز داشته باشد و اساساً چنین توسعه‌ای که منجر به نابودی بنای سابق می‌شود، ضرورتی نداشت.
همچنین به واسطه خاک آهکی که در گذشته در قبر‌ها استفاده می‌شده و عدم تقویت و کود و آبریزی بموقع برای درختان ابن باویه، شمار بالایی از درختان این قبرستان تاریخی ـ که فضای دلنشینی برای هر زایر پدید می‌آورد ـ خشک و قطع شده و بافت گیاهی این محدوده به شدت به خطر افتاده و ظاهراً برای توقف این روند، به تازگی چاه آبی در ابن باویه زده‌اند و آبیاری درختان از سر گرفته شده که طبیعتاً کافی نیست.
هرچند بنا بر نامه وزارت کشور به سازمان‌های ذی‌ربط از جمله شهرداری و فرمانداری، دستور منع دفن مردگان در این محدوده به منظور حفظ یادگار به جای مانده از پیشینیان صادر شد، به واسطه آنکه چنین اتفاقی منجر به متروک شدن این فضا می‌شود، در سال‌های اخیر با هدف تأمین بخشی از هزینه‌های این قبرستان و همچنین بازگرداندن مردم این مجموعه، واگذاری قبر به مردم آزاد شده و اموات تازه‌ای در ابن باویه دفن شده‌اند.
«طرح باغ مشاهیر» از جمله طرح‌هایی بود که به منظور ساماندهی این مکان در سال ۷۳ از سوی شهرداری پیشنهاد و با در نظر گرفتن اعتباراتی آغاز شد، تخریب حدود ۴۰۰ مقبره از مقابر قدیمی این گورستان را به منظور مسطح‌سازی زمین‌های محوطه آرامگاه به دنبال داشت، اما ناهماهنگی‌ها با صاحبان مقابر و مسئولان سازمان میراث فرهنگی ناتمام ماند، به گونه‌ای که تا‌کنون نیز کاری در راستای جهت ساماندهی مقابر این آرامگاه انجام نشده است.
البته شواهد نشان می‌دهد، چنین طرحی از آغاز نیز چندان دقیق نبوده، زیرا شیب ابن باویه با حذف چند هزار قبر نیز قابل یکسان سازی نیست و به واسطه آنکه روزگاری تپه بوده، فراز و نشیب فراوانی دارد و نمی‌توان چنین طرح‌هایی را به همین سادگی برای آن اجرا کرد؛ اما به هر حال بعید نیست به قیمت نابودی گروهی از قبرهای مردم، طرحی اجرا شود.
وضعیت کنونی قبرستان به گونه‌ای که نگارنده امروز موفق به یافتن قبر بستگانش در این مجموعه نشد و اساساً هیچ مسئولی نیز نبود که بتواند محل قبور را راهنمایی کند و به واسطه غیرمنظم دفن کردن اموات در یک سده اخیر، وضعیت این مجموعه بسیار آشفته است و آنچه از این آشفتگی دردآور‌تر است، استمرار این وضعیت و بی‌توجهی مسئولان به تغییر اوضاع این قبرستان تاریخی است.
دوربین «تابناک» این آخر هفته به ابن باویه رفت و فیلمی از مشاهیر ساکن این قبرستان و حال و روز کنونی این مجموعه تهیه کرده که می‌بینید.:
