دکتر علی اکبر ولایتی، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در گفتگویی به مناسبت سی امین سالگرد تشکیل شورای عالی انقلاب فرهنگی، به پرسشهای پایگاه اطلاع رسانی دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی پیرامون چرایی تشکیل این شورا و خدمات آن به فرهنگ و علم کشور پاسخ گفت.
مشروح گفتگوی رئیس مرکز مطالعات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام با پایگاه اطلاع رسانی دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی، در ادامه می آید:
آقای دکتر، همانگونه که مستحضر هستید شورای عالی انقلاب فرهنگی در آذر ماه 1393 وارد چهارمین دهه فعالیت خود می شود. به نظر شما در آذر ماه 1363 که کشور ما با یک تهاجم همه جانبه نظامی از طرف دشمنان ملت ایران مواجه بود، چرا حضرت امام خمینی (ره) شورای عالی انقلاب فرهنگی را تشکیل دادند؟مشکل اصلی نظام سلطه با جمهوری اسلامی ایران، مشکل فرهنگی بوده و است و این انقلاب و نظام بر آمده از آن به دلیل آنکه از یک مبنای فرهنگی متفاوت با فرهنگ حاکم غرب برخوردار هستند، همواره یک تهدید برای این فرهنگ محسوب می شود.
به نظر بنده مهم ترین دلیل این معارضه هم آن است که استعمار غرب در ابتدا از طریق ترویج فرهنگ خود فرهنگ یک کشور را تحت استعمار خود در می آورد و سپس آن کشور از نظر سیاسی و... خود به خود تحت استعمار غرب در می آید و به عبارت دیگر می توان گفت سلطه و استعمار فرهنگی جنبه نامرئی استعمار و سلطه است و اگر ملتی بتواند خود را از این استعمار رها و آزاد کند دیگر تحت سلطه و استعمار مرئی و سیاسی در نخواهد آمد.
راه رهایی از استعمار فرهنگی هم تنها و تنها تقویت ساختارها و مبانی فکری و فرهنگی جامعه است و شورای عالی انقلاب فرهنگی هم برای برنامه ریزی و سیاستگذاری در مسیر تحقق این هدف تشکیل شد.
به تعبیر علامه اقبال لاهوری «اگر فرهنگ خودی تقویت بشود دیگر آن ملت در هیچ زمینه ای آسیب پذیر نخواهد بود» و این فرهنگ خود به مثابه یک زره در برابر تیترهای زهرآگین مصون خواهد شد.
استعمار فرهنگی برای نفوذ و اثرگذاری در بین نخبگان از ابزار خود بافته، مجذوب و مرعوب کردن آنان در قبال مظاهر تمدن و فرهنگ غرب استفاده می کند و در میان عوام نیز ترویج بی تفاوتی و لاابالی گری را سرلوحه برنامه های خود قرار می دهد.
غرب این تجربه را در طول تاریخ رابطه خود با کشورمان در چندین مقطع با موفقیت آزموده است و به همین دلیل است که غرب استعمارگر در رابطه با کشور ایران هم اصل را بر استعمار فرهنگ نهاده و می نهد.
حضرت امام خمینی(ره) به عنوان بنیانگذار فصل جدیدی از حیات ملت مسلمان ایران و جهان اسلام با مطالعه دقیق و تیزبینی خاص خود، از همان ابتدای نهضت رهایی از سلطه استعمار و انقیاد فرهنگی را رکن اصلی انقلاب اسلامی قلمداد فرمودند و به همین دلیل بود که در آذر ماه 1363 و در اوج جنگ تحمیلی، شورای عالی انقلاب فرهنگی به منظور تقویت مبانی استقلال فرهنگی بنیان نهاده شد.
در مقطع سال 1363 هم که کشور با یک جنگ تمام عیار نظامی درگیر بود آنچه که مقاومت ملت ایران را در مقابل این تهاجم همه جانبه و جهانی رقم زد، فرهنگ اسلامی و مولفه های اصلی آن مانند شهادت طلبی، ایثارگری و ذلت گریزی بود و با این دیدگاه است که می توان گفت جنگ هشت ساله و دفاع مقدس بیش از آنگه یک جنگ نظامی باشد یک نبرد و تقابل فرهنگی بوده است و اگر ما در این میدان پیروز شدیم دلیل آن تفوق فرهنگی ما در برابر دشمنانمان بود.
با توجه به مسائلی که فرمودید، شورای عالی انقلاب فرهنگی در طول سه دهه فعالیت خود منشاء چه خدماتی بوده است؟
شورای عالی انقلاب فرهنگی، ستاد فرماندهی فرهنگ و علم کشور محسوب می شود و دستگاههای متعددی که متولی فعالیت علمی و فرهنگی در کشور هستند، صف این ستاد محسوب می شوند. یعنی این ستاد باید با هماهنگی بین این دستگاهها از دو باره کاری، موازی کاری و ایجاد خلا در جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی جلوگیری کند.
از جانب دیگر تعیین چشم انداز کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت حرکت این دستگاهها هم از دیگر وظایف مهم شورای عالی انقلاب فرهنگی است.
البته وجود یک نهاد اینچنینی مختص ایران نیست و در بسیاری از کشورهای دنیا نهادهایی مانند آکادمی های علوم و فرهنگ وظیفه جهت دهی به حرکت های علمی و فرهنگی آن کشورها را بر عهده دارند.
البته در کشور ما هم نهادهای فرهنگستان های پنج گانه به عنوان شعباتی از شورای عالی انقلاب فرهنگی مشغول فعالیت هستند.
حضور فرهیختگان علمی و فرهنگی به عنوان اعضای حقیقی و مدیران اجرایی حوزه های علم و فرهنگ به شورای عالی انقلاب فرهنگی این توانمندی را داده است تا بتواند با تصویب مصوبات لازم الاجرا برای همه ارکان نظام، مدیریت و سیاستگذاری کلان خود را انجام دهد.
تا امروز هم بیش از 1500 مصوبه توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب و توسط دستگاههای اجرایی، اجرا شده است و این مصوبات منشاء خدمات فراوانی بوده است.
اسناد بالادستی مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی مانند نقشه مهندسی فرهنگی و نقشه جامع علمی کشور در تحقق اهداف فرهنگی و علمی نظام چه نقش و جایگاهی دارند؟هر کار درازمدتی یک طرح جامع و روشن می خواهد و نمی توان برای رسیدن به اهداف دراز مدت با برنامه ریزی های مقطعی و یکباره کار را پیش برد بلکه باید طرح های درازمدت و برنامه هایی با چشم اندازهای دور توسط بدنه کارشناسی شورای عالی انقلاب فرهنگی تدوین و نگاشته شود و سپس در صحن شورای عالی انقلاب فرهنگی به صورت جزء به جزء مورد بررسی و تصویب قرار گیرد تا فرهنگ و علم ما دارای اسناد مدون باشد.
بنابراین اسناد بالادستی مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی و در رأس آنها سند نقشه مهندسی فرهنگی و نقشه جامع علمی کشور و اسناد ذیل این 2 سند مهم می توانند در جبهه مقابله با تهاجم فرهنگی و تقویت جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی و تسریع حرکت علمی کشور بسیار مفید و موثر باشند.
من اگر بخواهم سند بسیار مهم «نقشه مهندسی فرهنگی» را تعریف کنم می گویم این سند در حقیقت متولی شکل دهی فرهنگ متناسب با وضعیت حال و آینده کشور است تا اجزاء متنوع و متعدد فرهنگ یک کل منظم و دارای هماهنگی را تشکیل بدهند.
فرهنگ کشور در حقیقت مانند یک ساختمان رفیع است و این ساختمان برای آنکه بخواهد مستحکم باشد باید دارای یک نقشه باشد و در این نقشه هم مولفه های تأثیرگذار و تأثیرپذیر از حوزه فرهنگ به دقت معین و مشخص شده باشند.
در گام بعدی سند نقشه مهندسی فرهنگی باید با دارا بودن مبانی نظری روشن و متقن که در آن فرهنگ با ابعاد گوناگون آن تعریف شده باشد، بتواند از این مفهوم ظریف یک برنامه عملیاتی برای رفع مشکلات جامعه استخراج کند. و به عبارت دیگر باید معین باشد که اصلاً کار فرهنگی برای چه انجام می شود.
با توجه به سابقه درازمدت شما در مدیریت بخش دیپلماسی کشور، چه راهکارهایی برای بهبود وضعیت دیپلماسی علم و فرهنگ پیشنهاد می کنید؟رایزن های فرهنگی توسط سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی به سفارتخانه های ایران در خارج از کشور اعزام می شوند و این رایزن ها باید اولاً نسبت به مبانی فرهنگ ایران اسلامی شناخت و تسلط داشته باشند و ثانیاً انگیزه لازم را برای فعالیت فرهنگی داشته باشند و ثالثاً نسبت به فرهنگ کشور مقصد و قرابت ها و تفاوت های فرهنگ آن کشور با فرهنگ ایران اسلامی آگاهی داشته باشند.
هدف اصلی از دیپلماسی فرهنگی در کشور ما باید خنثی کردن تبلیغات سوء امپراطوری رسانه ای صهیونیستی بر علیه انقلاب اسلامی از طرق فرهنگی باشد ولی نباید کار به دفاع محدود باشد بلکه باید ابتکار عمل در دست ما باشد و البته این اقدام تا حدود زیادی انجام شده و ترویج و نفوذ قدرت نرم جمهوری اسلامی در جهان نشان از موفقیت جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی دارد.
به عنوان آخرین سوال در مورد فعالیتهای کمیته فرهنگ و تمدن اسلام و ایران هم توضیحاتی بیان کنید؟
در اسفند ماه 1384 کمیته فرهنگ و تمدن اسلام و ایران با مسئولیت بنده و با هدف اصلی ترویج گفتمان فرهنگی و تمدن اسلام و ایران در همه ابعاد جامعه تأسیس شد و بر طبق همان مصوبه، تصمیمات این کمیته مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی تلقی شد.
در طول قریب به 9 سال فعالیت این کمیته، در بیش از 300 کتاب آموزشی آموزش و پرورش - یعنی نزدیک به یک سوم کتب آموزشی - مفاخر فرهنگ و تمدن اسلام و ایران و دستاوردهای این مفاخر متناسب با موضوع آن کتاب درسی معرفی شدند.
کتاب تاریخ تمدن اسلام در قالب 2 واحد درسی در دانشگاهها در حال تدریس است که این کتاب توسط بنده و برخی از همکاران در کمیته فرهنگ و تمدن اسلام و ایران نگاشته شده است.
کتاب تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران در 4 جلد رحلی و با حدود 5 هزار صفحه تألیف شد و طبق ابلاغ دفتر مقام معظم رهبری »مدظله العالی« سازمان صدا و سیما موظف شده تا از این کتاب در برنامه های تاریخی خود استفاده کند.
پیگیری موضوع معماری اسلامی ایرانی هم یکی از برنامه های پیش روی این کمیته است.
