چند دور مذاکرات فشرده و سنگین هسته ای بین ایران و کشورهای 5+1 جمعه به پایان رسید و با فرارسیدن سال نو هجری خورشیدی به مدت 5 روز تعطیل و از 5 فروردین از سرگرفته خواهد شد. اهمیت مذاکرات اخیر در این نکته نهفته است که طرفین رسما اعلام کردند توافقات مهمی حاصل شده و اما برخی مسائل نیز باقی مانده است .برای نمونه وزیران خارجه آمریکا، انگلیس، فرانسه، آلمان و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در بیانیه شامگاه شنبه که پس از نشستی در لندن صادر شد اعلام کردند که در مذاکرات ایران با گروه 1+5 پیشرفت های قابل توجهی در مورد مسائل کلیدی حاصل شده اما هنوز مسائل مهمی باقی مانده است. پرسش اصلی این است پیشرفتهای چه مواردی بوده و مسائل مهم باقی مانده کدام است ؟ در این تحلیل تلاش می شود به این دو پرسش پاسخ داده شود.
پیشرفتهای حاصل شده کدام است ؟
مهمترین دستاوردهای حدود 12 سال مذاکره هسته ای بین ایران و گروه 5+1 عبارتند از :
1- به رسمیت شناخته شدن حق فعالیتهای صلح امیز هسته ای ایران
2- حق غنی سازی اورانیوم در داخل ایران تا 5 درصد
3- ادامه فعالیتهای تحقیقاتی ایران در حوزه علوم هسته ای در چند سایت تعیین شده هسته ای
4- فعالیت صلح امیز هسته ای ایران در چارچوب پادمان آژانس بین المللی انرژی اتمی و نظارت و بازرسی های مستمر آژانس بر این فعالیتها
5- انتخاب مذاکره و دیپلماسی و گفتگو بعنوان تنها راه حصول توافق در مسائل هسته ای ایران و پرهیز ازادامه تهدید و تحریم علیه ایران
هرچند این دستاوردهای پنج گانه امروز عادی و ساده می نماید اما اگر به روند مذاکرات در دهه گذشته نگاه کنیم در می یابیم که رسیدن به توافق بر سرهر کدام از این موارد پس از طی شدن فرایندی طولانی و طاقت فرسا حاصل شده است و شاید در ابتدا دور از دسترس می نمایاند و یقینا برای طرفین مذاکرات دستاوردهای مهمی محسوب می شود.
مهمترین مسائل باقی مانده کدام است ؟
انچه که این روزها بیشتر از دیگر مسائل در دستور مذاکرات هسته ای قرار دارد و محل بحث طرفین است و ناظران و تحلیل گران و رسانه ها نیز به انها توجه دارند مسائل محل اختلاف و باقی مانده هسته ای ایران و کشورهای 5+1 است که این مسائل عبارتند از :
1- ضرورت رفع یکجا ی همه تحریمهای اعمال شده علیه جمهوری اسلامی ایران در 5 سال گذشته بعنوان بخشی از توافق نه بعنوان مرحله بعدی توافق .بدین معنا که ایران تاکید دارد تحریمهای اعمال شده از سوی غرب علیه ایران در سالهای اخیر بویژه در حوزه مبادلات مالی که برای تهران محدودیتهایی ایجادکرده است باید همزمان با توافق هسته ای رفع و ملغی شود در حالی که طرف غربی معتقد است تحریمها باید بصورت مرحله به مرحله و بعد از توافق هسته ای رفع گردد و رفتار و سیاست ایران در این فرایند موثر است. ضمن اینکه مدعی هستند رفع تحریمها بین 5 تا 10 سال زمان نیاز دارد. اما ایران تاکید دارد اعلام رسمی و قانونی رفع تحریمها منجر به فروریختن رژیم تحریمها خواهد شد زیرا با تدابیر ایران در سالهای گذشته تاثیر تحریمها به حداقل رسیده است .
2- ایران معتقد است همانگونه که اعمال تحریمها علیه ایران با قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل وجهه حقوقی و قانونی یافت و از ضمانت اجرایی برخوردار شد امروز نیز برای رفع تحریمها باید ضمانت اجرایی متناسب با وضع تحریمها ایجاد شود و آن هم صدور قطعنامه جدید از سوی شورای امنیت سازمان ملل مبنی بر رفع و لغو تحریمها علیه ایران است اما طرف غربی چندان مایل به دادن چنین امتیازی به ایران نیست .
3- طرف غربی اصرار دارد توافق هسته ای در صورت امضا تاز مانی پایدار و معتبر خواهد بود که ایران تحت هیچ شرایطی به شرایط قبل از زمان توافق باز نگردد یعنی برای مثال تا سالها غنی سازی 20 درصد ی اورانیوم را در دستور کار خود قرار ندهد در غیر این صورت توافق هسته ای لغو خواهد شد .درمقابل ایرانتاکید دارد اعتبار توافق احتمالی هسته ای امری کاملا دوجانبه است و هرگونه تحریم مجدد یا اقدام خصمانه غرب بویژه امریکا علیه ایران نه تنها توافق هسته ای را ملغی کرده بلکه این حق را برای ایران ایجاد می کند که فعالیتهای هسته ای خود را نه براساس توافق هسته ای بلکه براساس تشخیص خود از سر بگیرد.
4- طرف غربی اصرار دارد نمی توان بین مذاکره و دیپلماسی بر سر مسائل هسته ای و مسائل دیگر مانند نقش منطقه ای ایران و فعالیتهای نظامی و تسلیحاتی ایران تفکیک قائل شد و این موضوعات حلقه های متعدد یک زنجیر هستند برای مثال می گویند بین صنایع موشک سازی ایران و فعالیتهای هسته ای ایران پیوند استراتژیک وجود دارد و همین مساله موجب نگرانی کشورهای عضو دایم شورای امنیت است اما ایران تاکید دارد این موضوعات منطقا با هم هیچ ارتباطی ندارد و نباید در یک بسته مذاکراتی مورد بحث قرار گیرد بلکه برخی مانند توانمندیهای دفاعی ایران غیر قابل مذاکره و مابقی نیز باید بطور جداگانه مورد بحث و مذاکره قرار گیرد .
5- طرفهای غربی معتقدند برای بازرسی مستمرو سرزده بازرسان آژانس از فعالیهای هسته ای ایران هر مکانی در هر زمانی باید در دسترس بازرسان قرار گیرد و نباید تهران هیچ محدودیتی در این خصوص برای آژانس اعمال کند اما تهران معتقد است دادن این حق دسترسی به آژانس ناقض حاکمیت ملی جمهوری اسلامی است و تجربه گذشته نشان داده از این ازادی عمل بازرسان آژانس انرژی اتمی سوء استفاده های جاسوسی و امنیتی شده است برای نمونه شواهدی در دست است که اطلاعات مربوط به دانشمندان هسته ای ایران که ازسوی سازمانهای جاسوسی غرب و اسراییل ترور شدند از سوی برخی بازرسان آژانس به این سرویس های جاسوسی ارایه شده است .از این رو بازرسی دایم آژانس فقط محدود به سایتهای هسته ای باید باشد.
بهر حال با وجود دستاوردهای مورد اشاره در این تحلیل و موضوعات مهم باقی مانده همچنان این امیدواری وجود دارد که توافق هسته ای به زودی حاصل شود و فصل نوینی از حضور منطقه ای و بین المللی جمهمری اسلامی ایران اغاز شود.
*مدرس دانشگاه و پژوهشگر علوم سیاسی
این یادداشت نخستین بار در سایت «پرس تی وی» منتشر شده است.
