به نظر می آید تا به امروز هیچ روندی در جهت گسترش آگاهی توده مردم از مضرات قرص ها و داروهای شیمیایی صورت نگرفته است. آیا تا به حال به این فکر کرده اید که هر کدام از ما در هفته یا در هر ماه چه تعداد یا چه میزان قرص و داروی شیمیایی مصرف می کنیم؟
به گزارش «
تابناک اجتماعی»، واقعیت این است که خوردن خیلی از قرص های مسکن معروف برای ما حکم خوردن آب را دارد. اصلا توجه نمی کنیم که هر کدام از آنها چقدر می تواند برای سلامت ما مضر باشد. از طرفی افراد بیمار جامعه نیز بعضا بنا بر سلیقه شخصی به سمت مصرف قرص های اینچنینی می روند، بدون اینکه از برآیند این کار مطلع باشند. در جامعه کنونی ما گویا استفاده از داروهای گیاهی به کل فراموش شده است؛ داروهایی که مصرف آنان می تواند خیلی بهتر از قرص ها و داروهای شیمیایی در روند بهبود بیماری ما موثر باشد.
دکتر مهدی فلاح ، در این خصوص می گوید: طب سنتی در حال حاضر قابلیت های بسیاری دارد؛ همانطور که طب جدید با توجه به اینکه به روز رسانی شده قابلیت هایی در امر درمان دارد.
او تصریح کرد: طب سنتی در کنار طب جدید تاثیر بیشتری دارد. این تفکر که فرد باید طب جدید ( و زحماتی که دانشمندان کشیدند تا داروهای شیمیای را تولید کردند ) را کنار بگذارد و صرفا از داروهای گیاهی استفاده کرده و به طور کلی به سمت طب سنتی روی بیاورد تفکر خوبی نیست.
این متخصص با اشاره به اینکه باید بهترین درمان را برای بیمار در نظر گرفت، می‌گوید: ممکن است بهترین درمان از طریق داروهای شیمیایی و یا داروهای گیاهی باشد. بسیاری از بیماری ها با طب جدید و داروهای شیمیایی به خوبی درمان نمی شود و بهتر است که از روش های طب مکمل مانند طب سنتی برای درمان این بیماری ها استفاده شود.
او تاکید داشت: باید توجه داشت که اگر طب گیاهی توسط افراد غیر متخصص مورد استفاده قرار گیرد ممکن است عارضه هایی را برای فرد بیمار ایجاد کند.
فلاح ادامه داد: این تفکر اشتباه است که داروهای شیمیایی پر از عارضه هستند و داروهای گیاهی هیچ عارضه ای ندارند. بنابراین بهتر است که طب سنتی با اطلاعات جدید به روز رسانی شود تا درکنار طب جدید بتواند تاثیر بهتری در درمان بیماری ها داشته باشد.
او خاطرنشان کرد: نباید طب سنتی را به بهانه اینکه شیوه ای قدیمی است کنار گذاشت و تنها از داروهای شیمیای استفاده کرد. طب های مختلف باید در کنار هم و در یک راستا، جهت درمان (خارج از افراط و تفریط ها) مورد مصرف قرار گیرند.
دکتر فلاح در پاسخ به این پرسش که در حال حاضر مردم کشور ما به سمت مصرف روز افزون داروهای شیمیایی می روند(حتی بدون تجویز دکتر) و طب سنتی را به نوعی رها کرده اند، نظر شما در این خصوص چیست،گفت: سیستم درمان طی سالهای گذشته راه اشتباهی را رفته است.
او افزود: به اعتقاد بنده اشکال اصلی عدم آگاهی مردم و اطلاع رسانی ناقص است. در حال حاضر در فضاهای مجازی و سایت های اینترنتی اطلاعات بسیاری در خصوص درمان بیماری ها از طریق داروهای گیاهی و شیمیای ارائه میشود که بعضا نادرست بوده (مورد صلاحیت از سوی پزشکان نیست) و احتیاج به بررسی تخصصی دارد.
این متخصص در ادامه گفت: بسیار خوب است که اطلاع رسانی دقیقی در حوزه قابلیت های استفاده از طب سنتی و درمان های جدید صورت گیرد و همچنین به مردم آگاهی داد که مصرف بی رویه در هر دو روش درمانی آسیب‌هایی را به همراه دارد.
اوتصریح کرد: خیلی از افراد با کوچیکترین سرماخوردگی کپسول های بسیار قوی استفاده می کنند و یا با کوچیکترین بیماری روش های اشتباهی را در حوزه طب سنتی (همچون حجامت) را پیش می گیرند.
فلاح تاکید داشت: بر اثر آگاهی ناقص و اطلاع رسانی ضعیف هر دو روش طب جدید و طب سنتی به صورت نادرستی مورد استفاده قرار می گیرد و عوارض بدی را در پی دارد.
او با اشاره به اینکه برای استفاده از داروها چه در زمینه گیاهی و یا شیمیایی باید اطلاع رسانی دقیق و صحیحی صورت گیرد، گفت: در حال حاضر که گرایش افکار عمومی به سمت درمان های طبیعی سوق پیدا می کند بهتر است در کنار آن اطلاع رسانی درستی صورت گیرد تا مردم نسبت به طب جدید و طب سنتی صحیح آگاه شوند. فلاح می گوید : باید هر دو طب اجرا شود اما به روش درست.
او در پایان گفت: جای بسی خرسندی است که طی چند سال اخیر طب سنتی به صورت آکادمیک به روز رسانی میشود و در آینده نه چندان دور شاهد پیشرفت های بسیاری طب سنتی مطابق با علم روز خواهیم بود.
تردیدهای نابجا
برخی معتقد به خواص درمانی برای گیاهان داروئی نبوده یا در مورد آن اظهار تردید میکنند. بیشتر مردم به هنگام بیماری به سوی داروهای شیمیایی روی می‌‌آورند که در اینجا این مسئله مطرح می‌‌گردد که، آیا داروهای گیاهی بهترند یا داروهای شیمیایی؟
پاسخ اول : تردید در مورد اثربخشی گیاهان داروئی از آنجا ناشی می‌‌گردد که نحوه آماده سازی داروهای گیاهی و تحویل آنها به مردم به نحو صحیح انجام نمی‌گیرد و در نتیجه خواص درمانی گیاه از بین رفته و یا تقلیل مییابد که این امر موجب عدم تأثیر گیاه در درمان بیماری می‌‌گردد. از مواردی که باعث کاهش اثر بخشی گیاه می‌‌گردد:
- کشت در زمینی که از نظر مواد خاص مورد نیاز گیاه، دچار کمبود باشد.
- عدم مبارزه صحیح با آفات و بیماریهای گیاهان داروئی کشت شده که بعضاً، باعث کاهش مواد مؤثر گیاه یا تغییر نسبت ترکیبات مفید گیاه می‌‌گردند.
- رعایت نکردن زمان مناسب برداشت (برحسب وضعیت هوا و ساعات روز)
- خشک کردن گیاه در شرایط نامناسب (از نظر درجه حرارت- مدت زمان خشک کردن یا سرعت خشک کردن )
- عدم نگهداری صحیح و بسته بندی مناسب (فرارّ بودن برخی ترکیبات - آلودگی گیاه برداشت شده به قارچ یا باکتری)
- تقلبات داروئی (بعضاً بطور عمدی یا غیر عمد گیاهی به‌عنوان گیاه دیگر به صرف داشتن ظاهر مشابه فروخته میشود و این مسأله علاوه بر اینکه در سطح گونه گیاهی- به فراوانی - اتفاق می‌‌افتد بعضاً در حد جنس گیاه نیز صورت می‌‌گیرد)
پاسخ دوم : داروهای شیمیایی از برخی جهات نسبت به داروهای گیاهی برتری دارند ولی مصرف طولانی و یا در برخی موارد مصرف مقطعی این داروها میتواند عوارض جانبی برجای گذارد که بعضاً، از خود بیماری نیز خطرناک ترهستند. همچنین استفاده مداوم، بی رویه و نادرست داروهای شیمیایی باعث ایجاد میکروبهای بسیار مقاوم شده که داروهای شیمیایی بر روی آنها بی تأثیر بوده و یا کم اثرند و در نتیجه بیماران باید به سوی آنتی بیوتیکها و داروهای قوی تری که هر روز با نامهای جدید ارائه می‌‌گردند، روی آورند.بسیاری از عوارض جانبی داروها مربوط به همین مواد کمکی است .
بزرگترین مزیت داروهای شیمیایی تاثیر قوی و سریع آنهاست در عوض بزرگترین عیب آنها نیز همان عوارض جانبی آنهاست که در بعضی موارد می توانند خطرات جدی و غیر قابل برگشتی ایجاد نمایند .
داروهای گیاهی برعکس داروهای شیمیایی حاوی تعداد بسیاری ماده می باشند که همگی با سرشت و طبیعت وجود انسان سازگارند . در عصاره ی گیاهان گاهی تا بیش از هزار ماده با درصد های متفاوت وجود دارند که بعضی مواد اصلی و بعضی دیگر فرعی می باشند . بسیاری از مواد فرعی در جلوگیری از عوارض جانبی مواد اصلی موثرند .
از زمان تهیه مصنوعی یا به اصطلاح سنتزی اولین جسم به نام آوره حدود ۱۵۰ سال می گذرد . تا قبل از آن هیچ ماده ی غیر طبیعی وجود نداشت . پس از سنتز اوره اسید سیتریک و به ترتیب مواد دیگر تهیه شدند .
عواملی از جمله کمبود منابع طبیعی ، گرانی این مواد اثرات کند و مزه ی نامطلوب بسیاری از آنها باعث شد که انسان به فکر سنتز مواد بیافتد . بشر در سالهای اولیه ی سنتز مواد دارویی بسیار خوشحال و امیدوار بود چراکه توانسته بود موادی را تهیه کند که ارزان تر، دارای اثر سریع و قوی تر بودند و تولید آنها به هر میزان دارای محدودیت نبود . به همین دلیل مواد مصنوعی یکی پس از دیگری جایگزین مواد طبیعی شدند .
ولی بعد از مدتی بشر متوجّه اثرات جانبی آنها شد و دیری نگذشت که فاجعه ( تالیدومید ) رخ داد.
فاجعه تالیدومید که بر اثر خوردن این دارو توسط زنان حامله برای کم کردن عوارض ویار در حاملگی رخ داد حدود ۲۰ هزار کودک ناقص الخلقه بی دست و پا ، کرولال و… در جهان بر جای گذاشت .
بشر با ناباوری و تأثّر مجبور به نگرشی دوباره امّا عمیق به استفاده از مواد طبیعی شد. در حقیقت عوامل مختلف باعث تغییر نگرش و تعمق بشر به این موضوع شد. حداقل ۶۲۰ هزار گونه ی گیاهی در کره خاکی می روید که بیشتر آنها به عنوان دارو هنوز مورد مطالعه قرار نگرفته اند و راز و رمزهای فراوان در آنها نهفته است .
-هر گیاه حاوی صدها ماده با اثرات جالب می باشد و در حقیقت برزگترین آزمایشگاه، طبیعت است که به عنوان منابع بی انتها در اختیار ما هستند .
-تمام مواد سنتزی از الگوی اسکلت مواد استخراج شده از طبیعت برگرفته شده اند از این رو برای تهیه هر جسم تازه باید اسکلت آن را از طبیعت بدست آورد و به همین دلیل است که همیشه بعداز کشف مواد طبیعی سنتز آنها مورد مطالعه قرار می گیرد .
-بسیاری از فرمولهای درشت بخصوص با شکل های فضایی پیچیده قابل سنتز نیستند و باید حتما با کشت گیاهان آنها را از طبیعت بدست آورد .
-گیاهان دارویی به علت سازگاری بهتر با بدن دارای عوارض جانبی بسیار کمتری نسبت به مواد سنتزی هستند .
انسان همیشه خواستار بهتر زیستن بوده و با عوارض طبیعی و غیر طبیعی مبارزه نموده است . به همین دلیل در مبارزه با عوارض داروهای مصنوعی، دست به دامن طبیعت دراز کرده و همین امر باعث شده که در سه دهه ی اخیر داروها و مواد آرایشی و بهداشتی با منشا گیاهی به جهان عرضه شود . بشر درک نموده که دنیای گیاهان بزرگ ترین آزمایشگاه بیوسنتز الهی است که هزاران ماده در آن ایجاد می شود .
این گیاهان داروییگیاهان دارویی شامل بخش هایی از گیاه است که پس از خشکاندن، بدون ایجاد هرگونه تغییری در مغازه ها و عطاری ها به فروش می رسد. اشتباه رایجی که در بین اکثر افراد وجود دارد، قایل نبودن تفاوت بین گیاهان دارویی و داروهای گیاهی است .
گیاهان دارویی مثل زیره، رازیانه، هل یا دارچین گیاهانی هستند که برخی خواص درمانی آنها عمدتاً بی ضرر یا کم ضرر هستند، به اثبات رسیده است. اما داروهایگیاهی حاصل تبدیل برخی گیاهان به دارو در کارخانه های دارو سازی طی فرآیندی خاص و استریل هستند.
با این توضیحات و ذکر تفاوت گیاهان دارویی و دارو های گیاهی باید گفت که عطاری ها تنها حق فروش گیاهان دارویی را دارند و نه داروهای گیاهی. درقانون طبیعت هر چیزی که منشاء طبیعی داشته باشد سلامت بخشی آن بیش از عارضه است.
بیش از ۹۵ درصد از داروهای گیاهی عضو لیست داروهای بدون نیاز به نسخه پزشک هستند و فقط ۵ درصد داروهای گیاهی در صورت مصرف نا به جا عوارض داشته و نیاز به نسخه پزشک می باشند. هم اکنون حدود ۱۵۰ داروی گیاهی بدون نیاز به نسخه در داروخانه های ایران و حدو د ۲۰۰ گیاه دارویی در عطاری ها وجود دارد.
بنابراین گیاهان دارویی علاوه بر اینکه درجه سلامتی بیشتری نسبت به داروهای گیاهی دارند، بلکه داروهای گیاهی در عطاری ها وجود دارد و عطاری ها فقط و فقط محل فروش گیاهان دارویی است، در حالی که داروهای گیاهی در داروخانه ها وجود دار ند.
تعداد کمی از پزشکان از مصرف داروهای گیاهی بیماران خود آگاه می‌شوند و بیشتر بیماران مصرف داروهای گیاهی را برای داروساز و پزشک خود فاش نمی‌کنند.این درحالی است که تمام پزشکان باید از بیماران در مورد مصرف و یا عدم مصرف داروهای گیاهی سوال کنند و پاسخ آنان را در سابقه پزشکی ثبت کنند.گیاهان سنتی دارای تاثیرات دارویی چشمگیری هستند که استفاده همزمان آنها با داروهای شیمیایی و یا استفاده آنها به تنهایی و بدون مشورت با پزشک معالج میتواند عوارض بسیار جدی را به همراه داشته باشد.
فروش و عرضه داروهای گیاهی با ادعای درمان قطعی، بدون رعایت استانداردهای لازم و با سوء استفاده از باورهای غلط در بین عموم مبنی بر بی‌خطر بودن گیاهان دارویی امروزه به معضلی در امر پزشکی تبدیل شده است.تعداد کمی از پزشکان از مصرف داروهای گیاهی بیماران خود آگاه می‌شوند و بیشتر بیماران مصرف داروهای گیاهی را برای داروساز و پزشک خود فاش نمی‌کنند.
این درحالی است که تمام پزشکان باید از بیماران در مورد مصرف و یا عدم مصرف داروهای گیاهی سوال کنند و پاسخ آنان را در سابقه پزشکی ثبت کنند. از سوی دیگر بیماران نیز باید برای رسیدن به نتیجه مطلوب در درمان بیماری در این مورد با پزشک خود صادق باشند.علاوه بر این پزشکان نیز باید در مورد فواید و مضرات گیاهان دارویی آشنایی لازم را داشته باشند و در مورد عوارض احتمالی آنها به بیماران خود هشدار دهند.
عضو کمیته داروهای گیاهی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در این باره توضیح داد: بسیاری از مردم در ایران و برخی از کشورها دیدگاه بسیار مثبتی نسبت به گیاهان دارویی دارند و تصور میکنند گیاهان دارویی فاقد عوارض جانبی و یا تداخلات دارویی هستند.
دکتر حسین نیک نهاد افزود: گیاهان دارویی دارای تعداد زیادی مولکول‌های موثر و یا مضر هستند که استفاده نابجا یا بیش از حد از آنها باعث اثرات ناخواسته و مسمومیت‌های دارویی میشود.
استاد دانشکده داروسازی شیراز ادامه داد: گیاهان دارویی با منشاءهای مختلف دارای ترکیبات موثر و یا غیرموثر متفاوت هستند که استفاده از آنها در برخی مواقع اثرات بسیار متفاوتی ایجاد می‌کند.بطور کلی این گیاهان دارای ترکیبات متعددی هستند و در برخی مواقع برای درمان بیماریهای مختلف استفاده می‌شوند که میتواند با داروها و یا درمان بیماریهای دیگر تداخل و یا اثر معکوس داشته باشد؛ ازاین رو استانداردسازی گیاهان دارویی یا فرآورده‌های آنها امری بسیار ضروری برای موثر بودن و جلوگیری از ایجاد اثرات سوء آنها به شمار می‌رود و لازم است سازمان‌های غذا و دارو نسبت به این امر اهتمامی ویژه داشته باشد.
معاون پژوهشی دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران با بیان اینکه می توان از داروهای گیاهی برای درمان قطعی بسیاری از بیماری ها استفاده کنیم گفت: داروهای گیاهی داروهای اثبات شده ای هستند که برای درمان قطعی اکثر بیماری ها کاربرد دارند، البته میان داروهای شیمیایی و طبیعی تفاوتی وجود ندارد و هر دو نوع می تواند در درمان بیماری ها موثر عمل کنند.
دکتر شاهین آخوند زاده با اشاره به تفاوت میان گیاهان دارویی و داروهای گیاهی بیان کرد: گیاهان دارویی با داروهای گیاهی تفاوت بسیار زیادی دارند به طوری که گیاهان دارویی بیشتر در طب سنتی استفاده می شود و از لحاظ درمانی و طبی هنوز به اثبات نرسیده اند.
وی در خصوص اثر درمانی داروهای گیاهی گفت: داروهای گیاهی به عنوان درمان اصلی استفاده می شوند و داروهای گیاهی، شیمیایی، معدنی و حیوانی تفاوتی در درمان بیماری ها با هم ندارند البته داروهای گیاهی داروهای پذیرفته شده ای هستند و همچنین اکثر پزشکان این داروها را قبول دارند و از آن برای درمان بیماران استفاده می کنند.
دکتر آخوند زاده پیرامون درمان بیماری ها با استفاده از داروهای گیاهی اظهار کرد: در بسیاری از بیماری ها می توان از این داروها کمک گرفت. مثلا دارویی مانند گالانتامین برای درمان آلیزایمر کاربرد دارد و داروی گیاهی والرین (سنبل الطیب) برای درمان بیماری های قلبی و اعصاب مورد استفاده قرار می گیرد.
وی تصریح کرد: تحقیقات محققان نشان داده است که زعفران در درمان افسردگی و آلزایمر می تواند موثر باشد و این داروها می توانند به عنوان داروهای تکمیلی و هم به عنوان داروی اصلی مورد استفاده قرار بگیرند که این بستگی به نوع بیماری و تشخیص پزشک دارد.
نگاهی به طب گیاهیقدمت استفاده ازگیاهان به منظور درمان و تسکین بیماری ها به قبل از تاریخ بشریت می رسد. بسیاری ازداروهای رسمی از گیاهان منشاء گرفته اند.
تقریبا یک قرن قبل، اکثر داروهای مشهور امروزی از گیاهان تولید شده اند: همچون آسپیرین (ازپوست درخت بید) دیگوکسین ( ازگل انگشتانه) کینین ( ازپوست درخت سینکونا) و مورفین ( ازکوکنارمخدر). درحال حاضرشرکت های بزرگ داروسازی دنیا سلطه کاملی برگیاهان طبی در چهار گوشه کره خاکی دارند.
امروزه طب گیاهی چینی به لطف تبلیغات و فعالیت گسترده دولت چین جای خود را به خوبی درطب نوین غرب باز نموده است. هر چند که داروهای گیاهی ایران بسیار متنوع بوده و نیازمند بررسی های علمی و معرفی جهانی هستند.
اگر چه نحوه درمان های داروئی نوین و درمان های گیاهی به نظریکسان می آید اما تفاوت های عمده ای بین این دو وجود دارد:
تفاوت های درمان با طب گیاهی و طب نوین* درطب گیاهی، کل گیاه تجویزمی شود و طبیعی است که تمامی اجزاء گیاه خواه مفید و یا مضرمصرف شده است. به اعتقاد گیاه پزشکان سنتی، مصرف کل گیاه ازآن جهت مفید است که اولا خواص کاملی ازعناصر گیاهی نصیب بیمار می شود و دوم این که با مصرف تمام یک گیاه، از شدت عوارض سمی یک ترکیب خاص کاسته می شود. درحالی که در طب نوین سعی به تخلیص و عصاره سازی گیاهان و استفاده تنها از یک عنصر شیمیائی آن است.
* درطب گیاهی، گاهی از ترکیب چند گیاه استفاده می شود و معتقدند که دراین ترکیب از خاصیت هم پوشانی درمانی گیاهان مختلف، استفاده می شود ولی در طب نوین معمولا از ترکیب داروهای مختلف با هم اجتناب می شود.
نحوه تشخیص در طب گیاهی و طب نویندرطب گیاهی، تشخیص بیماری براساس اخلاط چهارگانه، وجود سموم در بدن، دفع ماده سمی و نظایر آن می باشد، و لذا جهت درمان نیز از داروهای مسهل، مدر، ضد التهاب و متعادل کننده اخلاط استفاده می شود. برخلاف آن درطب نوین، تشخیص و درمان از اصولی کاملا متفاوت بهره می گیرد.
مقایسه ساده بین داروهای شیمیایی و گیاهی داروهای شیمیایی مضرات بسیار دارند.بطوریکه اگر داروهای یک مریض را پودر کنید و در استخری پر از ماهی بریزید،شاهد مرگ فجیع تمام ماهیها خواهید بود.برای روشن تر شدن مطلب به ذکر چند داروی معروف می پردازیم.
آسپرین: درمیان داروهای شیمیایی،آسپرین معروفترین و کم خطرترین آن ها بشمار می رود.مضرات و اختلالات ناشی از مصرف زیاد آن عبارت است از:ایجاد سنگ مثانه،افت فشار خون،ایجاد زخم معده،آب مروارید،سنگینی گوش،خشکی پوست،ریـنیت،خیز،اسپاسم ریوی،افزایش زمان خونریزی،کاهش پروترومبین خون،گیجی،وزوز گوش،تهوع و استفراغ،تیرگی شعور،کتوزیس،آلکالاز تنفسی،افسردگی،اسیدوز متابولیک،آسم،حساسیت،بثورات پوستی و مصرف 25-30گرم آن با خطر مرگ همراه است.
ولی از جمله مشابه های گیاهی آسپرین می توان به انگور،کشمش،پرتقال،خیار،بادام،سیب قرمز،گوجه فرنگی،زردآلو، و ترکیبات گل گاوزبان و بهارنارنج اشاره کرد که ضمن نداشتن مضرات پیش گفته شده،از خواص بسیار نیز برخوردارند.
کورتون:ایجاد آب مروارید،پوکی استخوان و کمبود کلسیم مهره های پشتی؛چاقی ناهمگون صورت،افزایش وزن بدن در اثر باد کردن بدن و جمع شدن چربی های موضعی،افزایش فشار خون
افزایش قندخون و وخیم شدن بیماری دیابت،خون مردگی و پارگی مویرگها،تنگ شدن رگهای خونی،اختلال در رشد کودکان،سستی ماهیچه ها،ضعف بینایی،سرطان پوست،تغییرات رفتاری و اختلالات عصبی،وخیم تر شدن عفونتهای عمومی.
دراینجا به برخی گیاهان حاوی کورتون طبیعی اشاره میکنیم:آناناس،بومادران،جوشانده پوست سیب زمینی،ریشه سنبل الطیب،دانه ی اسفرزه،میوه سپستان،جوشانده شاه پسند،جوشانده خشک بابونه،علف چای،کاه مکی،زردچوبه،چوب چینی،روئینه،بذر کرفس و زعفران.
برخی داروهای پرمصرف:به جای مصرف آنتی بیوتیک میتوان هر شش ساعت یک بار یک فنجان شیر سرد شده که سه قطره آب لیمو ترش تازه به آن اضافه شده بنوشیم.به جای استامینوفن،می توان یک عدد سیب قرمز میل کرد که جانشین 25قطره استامینوفن است،یا بجای سوربیتول می توان از گیاهان حاوی آن از جمله انگور،گیلاس،سیب قرمز،گلابی و آلو استفاده کرد.همینطور به جای استفاده از قرصهای ویتامینه باید از مواد طبیعی حاوی آن ها استفاده کرد.
