اخیرا و به‌خصوص پس از هشدارهایی که درباره ورود پول‌های کثیف به انتخابات داده شد، بحث درباره پول‌شویی بالا گرفته است. به نظر شما در ایران از چه روش‌هایی برای پول‌شویی و پوشاندن منشأ درآمدهای غیرقانونی استفاده می‌شود؟

پول‌شویی عمدتا در جوامعی معنی دارد که مثل آمریکا، قانون مالیات مجموع درآمد را اعمال می‌کنند. اکثر کشورها به این قانون پایبند هستند اما متأسفانه در ایران چنین مالیاتی از قبل اجرا نمی‌شده است و وقتی هم عده‌ای، برای اجرای آن پافشاری کردند، در سال ٨٠  با خارج‌کردن ماده ١٢٩، اصل قانون آن نیز پاک شد. دوباره در اواخر دولت قبل، این بند به‌زور در لایحه‌ای که برای اصلاح سیستم مالیاتی بود، گنجانده شد اما با کمال تأسف، با تغییر دولت دوباره این ماده حذف شد. دلیل مقاومت در برابر این قانون این است که با این پایه مالیاتی، به‌راحتی می‌توانند درآمدها و هزینه‌های افراد را تطبیق دهند و دریابند که آیا در بیان درآمدها، تقلبی انجام شده یا خیر. از طرفی عده‌ای هستند که پول‌های کثیف دارند و نمی‌توانند این درآمدها را در اظهارنامه مالیاتی وارد کنند. ازاین‌رو به‌اصطلاح پول‌شویی می‌کنند تا درآمد آنها یک منشأ قانونی پیدا کند. برخی از این افراد، درآمدهای غیرقانونی خود را به شیوه‌های مختلف به خارج از کشور منتقل می‌کنند و به انحای مختلف، به‌عنوان درآمد قانونی به کشور برمی‌گردانند.

برخی از مناطق هستند که به‌اصطلاح به آنها جزایر بهشتی می‌گویند. این جزایر بهشتی عمدتا کشورها، یا مناطقی از برخی کشورها هستند که سیستم مالیاتی آنها مقررات سختی ندارد. پول‌شویان برای مثال یک محموله ضایعات بی‌ارزش را در جعبه می‌گذارند و به‌عنوان یک کالای صادراتی ارزشمند، به این مناطق می‌فرستند و پس از آن، مبالغی که از مسیرهای غیرقانونی به دست آمده را در ازای صادرات این محموله، برای آنها حواله می‌کنند. حالا این افراد این پول را به‌عنوان درآمد صادرات خود اظهار می‌کنند، مالیات آن را نیز می‌پردازند و به این شیوه پول‌شویی می‌کنند.

برای این کار روش‌هایی دارند. احتمال دارد که پول، حواله یا حتی حمل شود برخی مواقع نیز این پول‌ها از اول در بانک‌های خارجی بوده است؛ مثلا یک شرکت بزرگ خارجی که در چندین کشور حساب دارد می‌خواهد به یک فرد بانفوذ رشوه‌ای بدهد، بنابراین از یکی از حساب‌های خود در یکی از بانک‌ها، این پول را به این مناطق موسوم به جزایر خوشبختی می‌فرستد تا پس از اقداماتی نظیر آنچه که گفتم، برای فرد موردنظر حواله شود. در مورد قاچاق مواد مخدر نیز عمدتا این مواد پس از قاچاق، به دست توزیع‌کنندگان می‌رسد و آنها در مقابل فروش جزئی آن، پول نقد می‌گیرند و با همان روشی که مواد مخدر را وارد کشور می‌کنند پول نقد را به خارج می‌فرستند و دوباره از طریق سیستم بانکی به حساب آن قاچاقچی بزرگی که در کشور مبدأ نشسته واریز می‌کنند.

حساب‌وکتاب در کشورهای پیشرفته و قانونمند به همان اندازه که بر خریدار و سرمایه‌گذار اعمال می‌شود، برای فروشندگان هم وجود دارد. کسی نمی‌تواند به‌دروغ بگوید مثلا از معامله طلا توانسته‌ام فلان مقدار درآمد کسب کنم چراکه بازار طلا و ارز این کشورها هم حساب‌های شفافی دارند و دستگاه‌های مالیاتی، به‌راحتی این ادعاها را راستی‌آزمایی می‌کنند. در کشور ما که حساب‌وکتاب‌ها شفاف نیست و نظام مالیاتی نیز اطلاعات کامل و کافی از اشخاص ندارد، حرف‌زدن از پول‌شویی بی‌معناست چراکه کسی نیازی به پول‌شویی ندارد. ما قانون پول‌شویی داریم اما تهیه و تدوین این قانون، بیشتر به خواست جامعه جهانی و اصرار و اجماعی است که برای شفاف‌بودن جریان وجوه در محیط بین‌الملل و جلوگیری از تأمین مالی تروریسم تدوین شده است.

اینها پول‌های نامشروع خود را به انواع دارایی‌ها تبدیل می‌کنند تا این درآمدها پنهان باشد، اما اگر همین کار را در کشورهای پیشرفته انجام بدهند به محض اینکه سررسید اظهارنامه برسد، سریعا از فرد می‌پرسند این پول را از کجا آورده‌اید، منابع درآمدی شما چه بوده است و محکوم می‌شوند. پنهان‌کردن درآمد با پول‌شویی تفاوت دارد؛ پول‌شویی این است که اگر قانون بررسی کرد، به این نتیجه برسد که این پول‌ها از مسیر مشروع به دست آمده است.

برای چه داشته باشیم؟ مگر کسی می‌آید بگوید حساب و کتاب جریان درآمد خود در سال گذشته را بدهید. اگر قانون مالیات مجموع درآمد بود، به دلیل حساب و کتاب و کنترلی که وجود داشت، پول‌شویی هم نیاز داشتیم. مثلا یک نفر برای اینکه پست و منصبی را که درآمد چهار سال آن ٢٠٠ میلیون تومان است، به‌دست بیاورد، یک میلیارد خرج می‌کند تا بتواند آن صندلی را بگیرد، کاملا معلوم است که درآمد این فرد از محل آن ٢٠٠ میلیون نیست، اما برای اینکه این مسئله مشخص شود، باید این قانون وجود داشته باشد تا فرد همه درآمدهای مختلف را اظهار کند و مشخص شود که این جریان درآمد، سالم بوده و از آن سو هزینه شده یا نه.

بله. ممکن است از او بپرسند این پول‌ها را از کجا آورده و این فرد هم به راحتی می‌تواند هر چیزی را عنوان کند، چراکه چیزی ثبت و ضبط نمی‌شود. می‌تواند بگوید مردم به حسابم ریخته‌اند و کمک‌های مردمی است.

این حرکت بیشتر نمایشی است زیرا در ایران آن قانون و پایه اصلی سیستمی که بخواهد شفافیت درآمدها را کنترل کند نداریم، برای همین همان‌طور که گفتم پول‌شویی هم بی‌معنی است. در ایران ممکن است به دلایل سیاسی یا هر دلیل دیگری به حساب و کتاب شخصی رسیدگی کنند یا مثلا فردی که درآمدهای نامشروع زیادی به دست آورده است همکارانش به او حسادت کنند و او را لو بدهند تا حساب و کتابش بررسی شود، اما به جز این موارد استثنایی، در این مملکت افرادی هستند که در مدت بسیار کوتاهی از راه‌های نادرست، مولتی‌میلیاردر می‌شوند و کسی هم به آنها کاری ندارد. شخصی را  می‌شناسم که پس از فارغ‌التحصیلی برای مدت‌ها در یک اتاق از خانه پدر همسر خود زندگی می‌کرد، اما در مدت کوتاهی به ثروت هنگفتی رسید و  حالا بیش از هزار میلیارد تومان ثروت دارد. معلوم است که این فرد نمی‌تواند از راه سالم به این ثروت رسیده باشد.

در چند سال گذشته چند نفر یا چند شرکت گرد هم جمع می‌شدند، اموال و دارایی‌های خود را به بانک مرکزی نشان می‌دادند و مجوز تأسیس یک بانک خصوصی می‌گرفتند. بعد سپرده‌های مردم را جمع می‌کردند و به نام فامیل و نزدیکان، به خود وام می‌دادند. بعد با این پول‌ها ساختمان‌سازی می‌کردند و سودهای ٣٠٠، ٤٠٠ درصدی به‌دست می‌آوردند، در حالی که برای وام فرضا ٢٤ درصد سود می‌پرداختند. این درآمدها از راه رابطه و فساد به دست می‌آید، اما مانند دیگر افراد ساختمان‌سازی می‌کنند و کاری که انجام می‌دهند، به ظاهر غیرقانونی نیست. مشکل از سیستم اقتصادی ماست که یک تفاوت فاحش بین نرخ سود بانکی و نرخ سود در بازار آزاد وجود دارد.

بستگی دارد پول‌شویی را چگونه معنی کنیم. پول‌شویی معنای گسترده‌ای دارد، این واژه حالا در دهان برخی افتاده و مد شده است و می‌خواهند از آن برای هر چیزی استفاده کنند، در صورتی که پول‌شویی یک فرایند پیچیده و حساب‌شده است و کشور به کشور متفاوت است. همان‌طور که گفتم در برخی از جوامع مو را از ماست بیرون می‌کشند؛ یعنی اگر یک مبلغ جزئی بخواهد از مسیر خلاف وارد جریان اقتصادی شود، به‌سرعت جلو آن را می‌گیرند، اما در اقتصاد ما اصلا چنین چیزی نیست.

این پول‌ها هرچقدر هم که کثیف باشند به هر حال کثیف‌تر از پول قاچاق مواد مخدر که نیستند، اما می‌بینیم که کسی نمی‌تواند اینها را بگیرد. اگر شخص قاچاقچی را در زمان قاچاق بگیرند که هیچ، وگرنه وقتی محموله وارد کشور شد، فرد می‌تواند به راحتی آن‌ را بفروشد و پولش را در حسابش بگذارد و کسی هم نیست که بگوید این پول‌ها را از کجا آورده‌ای.

نه. چه کسی به سراغش می‌آید و می‌پرسد که این پول‌ها از کجاست؟ هیچ‌کس.

وقتی ما حساب و کتابی نداریم، خریدوفروش مقداری طلا یا خریدوفروش زمین را به عنوان منبع درآمد اعلام می‌کنند.

   حالا ما نزدیک انتخابات هستیم و چندین بار نیز درباره ورود پول‌های کثیف به این حوزه هشدار داده‌اند. طبق گفته خودتان احتمالا درباره افرادی که شناخته شده باشند رسیدگی می‌شود و باید جواب‌گو باشند؛ این پول‌ها چگونه تطهیر می‌شوند و به انتخابات اختصاص می‌یابند؟

منبع این پول‌ها به قبل از انتخابات برمی‌گردد؛ مثلا افرای که در یک حرفه هستند و برای فلان واردات به مجوز نیاز دارند و می‌خواهند از طریق فرستادن یک نفر به مجلس، این کار را انجام دهند، کل هزینه‌های لازم برای پیروزی در انتخابات را در اختیار کاندیدای مورد نظر خود قرار می‌دهند تا بین مردم پخش کند، طرفدار پیدا کند، رأی بخرد و به مجلس برود. این افراد می‌دانند اگر این فرد نماینده شود، چندین برابر این هزینه را به آنها برمی‌گرداند پس به‌راحتی خرج می‌کنند.