آخرین زلزله‌ای که تهران را به شدت لرزاند و خسارت‌های جانی و مالی بسیاری به آن وارد کرد مربوط می‌شود به سال 1209 شمسی و حالا 186 سال از آن زمان می‌گذرد.
به گزارش روزنامه ایران، بررسی‌های محققان زلزله‌نگاری نشان می‌دهد بازه زمانی بازگشت‌پذیری زلزله هر 150 سال یکبار است و تهران 36 سالی می‌شود در وقت اضافه است!در برآوردی که سال 89 صورت گرفته است اگر زلزله‌ای به قدرت 6 ریشتر در تهران رخ دهد 250 هزار تن زیر آوار مدفون و یک میلیون نیز آواره خواهند شد. در این میان برای عملیات‌های تجسس و نجات، نیروهای امدادی 30 درصد آمادگی دارند و تنها 2 درصد از اقلامی مثل پتو و آب و غذا و امکانات اولیه را در اختیار دارند؛ یعنی برای جمعیت تقریبی 13 میلیونی پایتخت امکانات به 260 هزار تن تعلق می‌گیرد و بقیه...سئوالات بسیاری درباره امکانات و تجهیزات سازمان‌های امدادی در هنگام بروز چنین حوادثی وجود دارد که حسین کتابدار، مدیر عامل جمعیت هلال احمر استان تهران در گفت‌و گوی اختصاصی با «ایران» به آنها پاسخ داده است.
اگر فرض کنیم حادثه پلاسکو در مقیاس وسیعتری مانند زلزله در تهران اتفاق بیفتد، جمعیت هلال احمر استان تهران به چه میزان در برابر وقوع آن آمادگی دارد؟
در سال 89 مصوبه‌ای داشتیم تا برآورد شود که برای حوادث بزرگ در تهران از جمله زلزله چه مقدار تجهیزات و آمادگی داریم، زیرا پیش‌بینی شده اگر در تهران زلزله احتمالی با قدرت 6 ریشتر اتفاق بیفتد یک میلیون نفر آواره و 250 هزار نفر دیگر هم زیر آوار مدفون می‌شوند. حالا با این سناریو وظیفه هلال احمر چیست؟ با توجه به این مصوبه، سال گذشته کارگروهی در هلال احمر تشکیل شد. با توجه به این میزان خطر و وجود 7 گسل قابل توجه در تهران، 7 سناریو نوشتیم که وظیفه امداد و نجات، اسکان و تغذیه اضطراری با هلال احمر است.
مرحله اول آمادگی است، یعنی اگر قرار است زلزله‌ای اتفاق بیفتد مردم باید از قبل آموزش ببینند. ما شعار «هر خانواده یک امدادگر» را داریم. در کل کشور 24 میلیون خانواده داریم و این یعنی باید 24 میلیون امدادگر داشته باشیم. طرح «خادم» هم برای همین بوجود آمد. در طرح «خادم» باید تا سال 1400 به 24 میلیون خانواده ایرانی آموزش کمک‌های اولیه امدادی ارائه شود. البته ایمنی ساختمان‌ها هم مسأله مهمی است که باید به مردم آموزش داده شود. مرحله اول در زلزله احتمالی تهران آموزش مردم است تا چنانچه بعد از زلزله پل‌ها بریزد، جاده‌ها بهم بخورد، خیابان‌ها از بین بروند و به جای پلاسکو 105 ساختمان ویران شود و قرار بر امدارسانی اورژانس و آتشنشانی و هلال احمر باشد افرادی که در خانواده زنده مانده‌اند به عنوان امدادگر چکار باید بکنند؟ اما ما به چی احتیاج داریم؟ وسایل اولیه مورد نیاز تیم اسکان و تغذیه است. هر 200 خانواده معمولاً یک تیم 10 نفره لازم دارد. بنا بر برآورد مورد نیاز 2100 تیم اسکان و تغذیه نیاز داریم. چادر امدادی، موکت، پتو و بسته غذایی اضطراری هم نیاز است. موجودی استان در حال حاضر 280 هزار تخته موکت است حال آنکه 855 هزار تخته احتیاج داریم اما 575 هزار تا کم داریم. نزدیک یک میلیون هم پتواحتیاج داریم.
شما چندی پیش با توجه به حادثه پلاسکو از کمبود شدید سگ‌های نجات در پایتخت خبر داده بودید در حال حاضر چه تعداد تیم سگ‌های تجسس دارید؟
هم اکنون برای حوادث تهران فقط 8 سگ نجات داریم ولی آماری که ما براساس آن سناریو درآوریم اگر بخواهیم 250 هزار نفر را از زیر آوار در بیاوریم(مقیاس زلزله در ریشتر در این تخمین حساب نشده) 144 قلاده سگ احتیاج داریم اما استان تهران 8 قلاده سگ دارد. 144 دستگاه زنده یاب نیاز داریم که موجودی ما 6 دستگاه زنده یاب بیورادار است. این اعداد را با هم تفریق کنید ببیند چقدر فاصله داریم. مثلاً ما برای سگ تجسس و زنده یاب برای هر 500 خانواده یک تیم و یک دستگاه زنده یاب در نظر گرفتیم یا درباره خودروی نجات که به انواع نورافکن‌های زرافه‌ای و وسایل برش مجهز هستند 44 دستگاه می‌خواهیم ولی کلا 17 خودروی نجات داریم. از سوی دیگر استان تهران کلاً بالگرد ندارد چون همه هلی کوپترها در هلال احمر کشور است. از این 23 فروند بالگرد کشور که مرکزشان در خیابان خلیج فارس است همیشه 6 دستگاه در سازمان «استند بای» هستند. برای این فرضیه 4 فروند بالگرد نیاز داریم چون در زلزله محل فرود بالگرد هم مهم است.بالگرد کجا می‌خواهد بنشیند؟
استانداردهای شما نسبت به جمعیت، به دنیا و منطقه نزدیک است؟
استانداردهای جهانی را که نمی‌دانم اما به استانداردهای منطقه نزدیک است. آمارهای خودروی نجات و سگ زنده یاب به استانداردهای صلیب سرخ و فدراسیون هلال احمر نزدیک است و برگرفته از آنهاست.
خب اگر اینطور باشد نگرانی بابت چه چیزی است؟ در حادثه بعدی مانند پلاسکو یعنی به تمهیدات و تجهیزاتی نیاز ندارید؟
نه ایده آل را می‌گویم آنچه که الان داریم با ایده آل خیلی فاصله دارد.
این فاصله چقدر است؟
فاصله خیلی زیاد است. عدد و رقم‌ها را از هم کم کنید ببینید فاصله چقدر است.
اگر کشورهای همسایه مثلاً ترکیه را در نظر بگیریم امکانات آنها در چه حد است؟
در ایران دولت‌ها کمک می‌کنند، برای همین صلیب سرخ دولت ما را تقدیر می‌کند در کشورهای دیگر این‌گونه نیست. در کشور از سوی دولت امداد و نجات به ما تکلیف شده و از همین جهت به دولت انتقاد می‌کنیم چون مسئولیت امداد و نجات را به هلال احمر سپرده اما بودجه مصوب را نمی‌دهد. دولت سال 94 و 95 هزار و صد میلیارد تومان بودجه برای هلال احمر تصویب کرد اما 100 میلیارد داد. پس وقتی اتفاقی مثل برف و کولاک دماوند و فیروزکوه بیفتد فقط 9 درصد امکاناتم را می‌توانم بیاورم بقیه‌اش را ندارم.
تعداد آمبولانس‌ها و نیروهای امدادی در چه وضعیتی قرار دارند؟
53 دستگاه آمبولانس برای کل استان تهران داریم که باید 360 دستگاه باشد. فرض این است که زلزله تهران فقط در تهران اتفاق می‌افتد یعنی اگر نقاط دیگر هم اتفاق بیفتد باید آمبولانس اعزام کنیم. در مجموع 4 هزار امدادگر و نجاتگر آموزش دیده داریم. آموزش‌ها از پایه یعنی کمک‌های اولیه تا تخصصی اند که دوره‌های آموزشی کوهستان، سیلاب، غریق نجات و... را دیده‌اند.
تعداد تیم عملیاتی‌تان که مسئولیت امداد و نجات زلزله زده‌ها را دارد چگونه است؟
ما برای هر 100 خانواده یک تیم عملیاتی 5 نفره در نظر گرفتیم که مورد نیازمان 720 تیم عملیاتی است اما 100 تیم عملیاتی داریم. تیم عملیاتی یعنی یک تیم تخصصی که باید کار امداد و نجات را انجام دهد.
با این موجودی چه تعداد افراد را می‌توانید از زیر آوار نجات دهید؟
برای زلزله احتمالی که اشاره کردم، 720 تیم عملیاتی نیاز داریم اما ما 100 تیم عملیاتی داریم و این بستگی به ابعاد حادثه و زلزله دارد. بر فرض این سناریو، یک هشتم یا یک نهم امکان آمادگی داریم. وقتی زلزله اتفاق می‌افتد نیروهای عملیاتی هم در این شهر زندگی می‌کنند اینها همه در صورتی است که آنها زیر آوار نباشند. من به عنوان فرمانده عملیات باید ساعت صفر بزنم. همه این فرضیه‌ها در صورتی است که چقدر از 100 تیم عملیاتی پای کار خواهند آمد. برای همین یک بحثی در سطوح مدیریت عالی بحران وجود دارد که بخشی از نیروهای عملیاتی باید از نظر ساختمانی درجای امنی باشند. باید ساختمان‌های عوامل مدیریت بحران ایمن شوند که البته جزو برنامه‌های پیش از عید است. البته ما یکسری استان‌های معین داریم. مثلاً البرز، قم، سمنان و مازندران که در هنگام وقوع بحران پشتیبان تهران هستند. استان اصفهان تنها استان جانشین است یعنی اگر همه هلال احمر استان تهران زیر خاک برود استان اصفهان به خاطر امکانات بیشتر و نزدیکی به تهران در حادثه پشتیبانی می‌کند. حتی یک رینگ عقب‌تر نیز پشتیبان داریم مثل قزوین که در مرحله دوم و سوم قرار می‌گیرد.
از بحث تجهیزات و امکانات که بگذریم می‌رسیم به اینکه عملیات امدادرسانی چگونه خواهد بود؟ با توجه به اینکه تهران شهری است که بویژه در منطقه 1 و 3 و 22 معابر خیلی تنگ اند و در عین حال برج‌ها روی گسل ساخته شده‌اند و در یک برج هم تعداد زیادی افراد زندگی می‌کنند اگر زلزله بیاید چه شرایطی پیش می‌آید در آن شرایط امکان امدادرسانی وجود دارد؟ در معابر تنگ و باریک خودروی‌های امدادی چگونه می‌توانند تردد کنند؟
بهتر است بگویید خودروهای آتشنشانی چگونه تردد خواهند کرد. حادثه پلاسکو ساعت 7 و 59 دقیقه بود ما از طریق رسانه‌ها خبردار شدیم. 8:40 آتشنشانی به ما اعلام کرد. در این حوادث قبل از اینکه ما مشکل داشته باشیم آتشنشانی باید برای اطفای حریق اقدام کند چون تمام شهر تهران بر روی لوله‌های گاز و فاضلاب قرار دارد. برای همین در دولت بحث است که در تهران از انرژی برق جهت انرژی گرمایشی استفاده کنند مثل اروپا چون از یک نقطه برق را قطع می‌کنند. در لوله کشی گاز هم یکسری تجهیزاتی بکار رفته اما تا زمانی که گاز داخل لوله‌ها تخلیه نشود امکان انفجار وجود دارد. چون اصول شهرسازی رعایت نشده و معابر به شکل مناسبی ساخته نشده‌اند شما کوچه‌ها را مثال می‌زنید امکان اینکه معابر و خیابان‌ها هم هنگام زلزله بسته شوند دور از واقعیت نیست.
بعد از حادثه پلاسکو در رسانه‌ها گفته شد که خاک تهران بخاطر حفر تونل مترو، گودال‌ها و فرونشست‌ها و فاضلاب به قدری سست است که شرایط را برای بکارگیری دستگاه‌های سنگین امداد و نجات سخت می‌کند. سست شدن خاک تهران در هنگام زلزله چه تأثیری در امدادرسانی خواهد داشت؟
این سؤال خیلی تخصصی است اما مهم‌تر از همه اینها از یکطرف برداشت آب‌های زیر زمینی خیلی افزایش یافته و از سوی دیگر با تراکم جمعیت تهران مصرف آب افزایش و نزولات آسمانی کم شده است در نتیجه سطح آب پایین رفته و این روی استحکام زمین تأثیر داشته است. فرونشست‌های زمین بویژه در دشت ورامین خیلی جدی است. همیشه می‌گوییم زلزله تهران خطر جدی است الان زلزله تهران یک هوو هم پیدا کرده که در آینده ممکن است یک تنه هم به زلزله تهران بزند که آن هم فرونشست‌ها است که انسان ساز است.
تهران با مشکل فرونشست، فاضلاب شهری گسترده، لوله کشی گاز شهری و حفر تونل‌های زیر زمینی، بافت شهری فرسوده و خیلی مشکلات دیگر مواجه است. شما چه تمهیداتی برای مواجهه با زلزله‌ای در شهری با این شرایط اندیشیده‌اید؟
سؤال خوبی کردید. چند نکته لازم است بدانید. نکته اول آموزش است. مثلاً همین حادثه اخیر ریزش بهمن در فیروزکوه را در نظر بگیرید.از قبل هواشناسی اعلام کرده بود برف می‌آید اما تعداد زیادی یا زنجیر چرخ نداشتند یا بلد نبودند از زنجیر چرخ استفاده کنند. شما باور می‌کنید بخاری‌های اغلب ماشین‌ها اشکال داشت؟ شما باور می‌کنید تعداد زیادی ضد یخ نداشتند و ترکیده بود؟ اصلاً باورکردنی نیست که در طول سفر مسافران مواد غذایی اولیه را همراه‌شان نبرند. آموزش خیلی مهم است. نکته دوم آموزش تخصصی پرسنل امدادگر است. نیروهای داوطلب، جوانان و امدادگران در مجموع 20 هزار نفر می‌شوند اینها باید آموزش ابتدایی و سطوح بالا مانند دوره‌های کوهستان، غواصی، نجات و آوار را ببینند. تیم واکنش سریع یا «رنجر» تشکیل می‌دهیم که همه دوره‌ها را دیده‌اند می‌خواهیم تیم رنجر را گسترش دهیم. تیم اولیه 15 نفره تشکیل داده‌ایم. 12 شعبه داریم که در 15 ضرب کنیم عدد خیلی خوبی به دست می‌آید. نکته سوم اینکه باید امکانات و تجهیزات را ارتقا دهیم که در این زمینه خیلی مشکل داریم. ممکن است برای آموزش از اساتید درخواست کنیم اما خرید آمبولانس و خودروی نجات هزینه می‌خواهد. هر قلاده سگ یک مربی نیاز دارد که غذای بسته‌بندی مخصوص می‌خورند همه اینها هزینه دارد.
نگهداری هر قلاده سگ تجسس چقدر هزینه دارد؟
هزینه خرید هر توله سگ از 2 و نیم میلیون تومان شروع می‌شود ولی آموزش و نگهداری هر تیم آنست (سگ‌های تجسس در واحد آنست نگهداری می‌شوند) بیش از 20 میلیون تومان در یک ماه هزینه دارد. هزینه غذا و حقوق مربی و هزینه‌های دامپزشکی هم که جای خود دارد. حمل و نقل این سگ‌ها ماشین خاص می‌خواهد. با سرعت خاصی باید منتقل شوند.
سگ‌های تجسس از کجا وارد می‌شوند؟
اکثراً از آلمان و سوئیس.
یعنی کمبود سگ‌های تجسس بخاطر هزینه‌های نگهداری‌شان است؟
هم هزینه نگهداری و هم آموزش‌شان سخت است. این سگ‌ها در معرض آسیب اند. مثلاً ما الان سگ داریم سرطان پروستات گرفته یا در همین عملیات پلاسکو میلگرد آهنی به چشم یکی از سگ‌های تجسس اصابت کرد.
سوله‌های بحران ظرفیت جمعیت 12 میلیونی تهران را دارد؟
حدود 44 هزار متر مربع انبار داریم و از این جهت مشکل نداریم. ولی انبارهای ما وضعیت‌شان قرمز است و 2 درصد پر هستند. در اقلام 22 گانه زیستی مثل چادر و پتو کمبود داریم و وضعیت قرمز است برابر استاندارد باید 2 درصد جمعیت استان تهران این امکانات را داشته باشیم در حالی که استان تهران باید 10 درصد داشته باشد که نداریم. 2 درصد هم نداریم کمتر داریم ولی خالی نیست.
2 درصد اقلام چند درصد جمعیت تهران را با همان مقیاس زلزله‌ای که گفتید پوشش می‌دهد؟
اگر جمعیت تهران را 13 میلیون نفر در نظر بگیریم فقط برای 260 هزار نفر اقلام داریم.
این مقدار امکانات در انبارهای شما با وجود زلزله‌ای با همان مقیاس کم نیست؟
کفایت نخواهد کرد. این را محکم بنویسید: انبار هلال احمر کفایت تأمین 2 درصد استان تهران و شهر تهران را نخواهد کرد.
رقم 2 درصد آمادگی با آنچه که پیش از این اعلام کردید هلال احمر تهران 30 درصد آمادگی در برابر زلزله تهران را دارد منافات دارد با این عدد و ارقام آمادگی تان باید خیلی پایین باشد.
وقتی می‌گویم 30 درصد آمادگی داریم استان‌های معین را هم حساب می‌کنم. این برای زلزله‌ای است که یک میلیون نفر آواره داریم.
چه تدارکاتی برای ایجاد بیمارستان‌های صحرایی و انتقال و درمان مجروحین دارید به هر حال زلزله تهران ابعاد گسترده‌ای خواهد داشت ممکن است بیش از نیمی از بیمارستان‌ها که فرسوده‌اند آوار شوند؟
برای هر 30 هزار نفر یک بیمارستان سریع الاستقرار RDH پیش‌بینی کردیم که بصورت واحدهای چادری بادی است که ظرف 6 ساعت مستقر می‌شوند. این چادرها دارای اتاق عمل، متخصص جراحی و بیهوشی و تکنیسین است و می‌توانند پس از وقوع حادثه در حد نیاز امدادرسانی کنند.برای جمعیت مجروح زلزله 333 بیمارستان سریع الاستقرار لازم داریم که ما تنها یک بیمارستان سریع الاستقرار داریم. واحدهای مراقبت پایه سلامت BHCU که خدمات اولیه درمانی ارائه می‌دهند تنها یک واحد داریم. بیمارستان‌های RH بیمارستان‌های صحرایی اند که هلال احمر 100 تختش را در اختیار دارد و بین سه استان آذربایجان غربی، تهران و اصفهان تقسیم شده در هنگامی که بیمارستان منطقه پس از وقوع حادثه دچار ویرانی شد RH را نصب می‌کنند و به عنوان بیمارستان 1000 تختخوابی عمل می‌کند.
اگر فرض کنید از جمعیت 10 میلیون نفری تهران نیمی زیر آوار بمانند کجا می‌خواهید اسکان اضطراری دهید؟
ما یک حساب و کتابی کردیم برای اسکان هر فرد 3.5 متر مربع فضای مسکونی یا به عبارتی برای 1 میلیون آواره 3 هزار هکتار جا در نظر گرفتیم. در این 3 هزار هکتار باید کانکس یا چادر بزنیم. بین اسکان اضطراری و موقت تفاوت وجود دارد.اسکان موقت و دائم جزو وظایف راه و شهرسازی است و هلال احمر وظیفه اسکان اضطراری را دارد. برای همین ما در منطقه چیتگر و سرخه حصار سکو زده‌ایم. بناست شهرداری در پارک‌های مختلف برای اسکان اضطراری سکو ایجاد کند تا چنانچه اتفاقی افتاد مردم از مناطق مسکونی و محل زلزله دور نشوند. این کار باید انجام شود ولی آمادگی مان زیاد نیست. ولی به هر حال ما با سازمان پیشگیری و مدیریت بحران مذاکراتی داشته‌ایم که پارک چیتگر، سرخه حصار و پارک ولایت را تا سال آینده برای اسکان اضطراری آماده کنند تا مشکلی برای اسکان نداشته باشیم. به این محل‌های اسکان اضطراری اصطلاحاً «شهر سایه» می‌گویند. برای یک میلیون آواره باید 20 شهر سایه در تهران ایجاد کنیم که به 3 هزار هکتار فضا نیاز دارد. تعداد فضاها در تهران کافی نیست. پارک‌ها را در اولویت قرار داده‌ایم و در مرحله دوم در شهر ری و ملارد و ورامین نیز زمین‌های چندهکتاری تدارک دیده‌ایم تا بعداً دنبال تأسیساتش باشیم.
یکی از وظایف هلال احمر آموزش همگانی است چرا در این زمینه ضعیف عمل کرده است؟
قبول دارم بهتر از این می‌توانستیم عمل کنیم. دلایل مختلفی دارد. یکی از دلایلش این است که می‌تواند بسیار اثر گذار باشد، رسانه ملی است که به هر دلیلی هر کاری بخواهد انجام دهد از ما پول می‌خواهد. بخواهیم یک برنامه معمولی پخش کنیم حداقل 400 میلیون تومان پول می‌خواهد. برای کار مستمر آموزشی در صدا و سیما باید پول بدهیم که این مغایر با قانون است.
به طور کلی تهران در برابر چند ریشتر مقاومت می‌کند؟
معمولاً بالای 6 ریشتر خطرناک است. آخرین زلزله تهران 1209 شمسی در دماوند بود. بازه زمانی زلزله هر 150 سال است الان 186 سال از آخرین زلزله تهران گذشته است و ما در وقت اضافه هستیم و هر آن ممکن است اتفاق بیفتد.
فقط دعا کنیم اتفاقی نیفته، وگرنه اصلا کار به اینجاها نمیکشه. نمونه های کوچیکشو نمیتونن مدیریت کنن چه برسه یه فاجعه ای مثل زلزله