امروز به گفته رسانه های خبری و گزارش های محلی از دوحه، قطر رسما پاسخ خود به درخواست های سیزده گانه کشورهای عربی به رهبری عربستان سعودی را تحویل کویت داده است. قرار بر آن بود که مهلت تعیین شده برای پاسخ به این درخواستها، امروز دوشنبه به پایان برسد که البته برای 48 ساعت این مهلت تمدید شده که خود حاوی نکات بسیاری در مورد بحران کشورهای عربی و قطر است.
به گزارش «تابناک»؛ وزارت خارجه قطر، پاسخ رسمی این کشور به درخواست های عربستان سعودی و ائتلاف این کشور را رسما به کویت تحویل داد. شیخ محمدبن عبدالرحمن آل ثانی، پاسخ شیخ تمیم بن حمد آل ثانی را به امیر کویت شیح صباح الصباح در موعد مقرر شده از سوی عربستان سعودی تحویل داده است؛ اما به رغم این موضوع اولتیماتوم این کشورها به قطر برای 48 ساعت دیگر یعنی تا پایان روز چهارشنبه تمدید شده است.
هنوز محتوای پاسخ مقامات قطری به عربستان سعودی و کشورهای همراه آن مشخص نشده است؛ اما می توان به خوبی در مورد آن حدس و گمان هایی داشت. پیش از فرا رسیدن موعد تعیین شده (امروز) فعالیت های دیپلماتیک زیادی پیرامون این بحران صورت گرفته بود و در آخرین اظهارنظر، وزیر امور خارجه قطر بیان کرده بود که فهرست درخواست های عربستان از قطر به گونه ای تنظیم شده است که نمی تواند اجابت شود.
هفته گذشته، عادل الجبیر اعلام کرده بود که فهرست درخواست های ارائه شده به قطر، قابل مذاکره و گفت وگو نیست که در پاسخ به این ماجرا، وزیر خارجه قطر عبدالرحمن آل ثانی گفت: این فهرست برای رد شدن تنظیم شده و قطر از عواقب تهدیدات عربستان هراسی ندارد و آماده رویارویی با هر واقعه ای در آینده است.
همچنین مقامات دولت آمریکا و روسیه نیز در این زمینه تحرکات و فعالیت هایی داشته اند و سعی در هدایت مسأله به سمت حل مسالمت آمیز کرده بودند. درخواست تمدید مهلت قطر از سوی امیر کویت و زمانی صورت گرفت که وی اطمینان حاصل کرد تا روز دو شنبه، یعنی امروز پاسخ رسمی قطر را دریافت خواهد کرد. روز چهارشنبه وزرای خارجه کشورهای عربستان، مصر، امارات و بحرین قرار است پیرامون این موضوع در قاهره تشکیل جلسه دهند و این همه نشان می دهد که بحران قطر رو به پایان نیست.
دو سناریو و سه خروجی در رابطه با آینده بحران
آنچه فعلا می توان از تحرکات دیپلماتیک پیرامون بحران قطر و همچنین سخنان رد و بدل شده میان مقامات دو طرف و از سوی دیگر، تمدید 48 ساعته مهلت قطر برای پاسخگویی و همزمان تشکیل جلسه کشورهای ائتلاف عربستان در قاهره فهمید، این است که قطر فهرست درخواست های عربستان را آن گونه که این کشور خواهان آن بوده، اجابت نکرده است.
در این میان، دو سناریو قابل ذکر است؛ در سناریوی اول به نظر می رسد این احتمال وجود داشته باشد که قطر گزینشی برخی درخواست های عربستان از جمله اخراج رهبران حماس و عدم حمایت مستقیم از اخوان المسلمین را اجابت کرده و در عین حال، از اجابت برخی دیگر از درخواست های عربستان همچون قطع رابطه با ایران، تعطیلی الجزیره و سایر شبکه های خبری درخواست شده و بستن پایگاه نظامی ترکیه سرباز زده باشد.
البته هنوز مشخص نیست، اگر این احتمال درست باشد، کدام یک از موارد مندرج در درخواست های کشورهای عربی دقیق رعایت شده و کدام رد می شوند؛ اما می توان حدس زد که این موارد از جمله مواردی باشد که قطر آنها را پاسخ داده یا رد کرده است.
در رابطه با سناریوی دوم می توان گفت، این سناریو با توجه به رویدادهایی که شاهد آن هستیم، از احتمال بسیار پایینی برخوردار است و آن اینکه قطر فهرست عربستان سعودی را کامل رد کرده باشد. هرچند تمدید مهلت زمانی به قطر می تواند نشانه ای از این ماجرا باشد، گویا این سناریو با توجه به تحرکات کویت و همچنین جلسه امروز قاهره، جای چندان زیادی برای مطرح شدن ندارد.
از این دو سناریو سه نتیجه محتمل می توان گرفت؛ نخست اینکه عربستان سعودی و همراهان این کشور در صورت اجابت گزینشی درخواست ها، مسیر بحران را به سمت دیگری تغییر دهند. به این معنا که با فرض صحت سناریوی نخست، جلسه امروز قاهره به این سمت هدایت شود که با پذیرش قدم های اول قطر، این موضوع را بهانه ای برای ادامه تنش اما به شکلی کاملا نرم تر کند.
در این شرایط، فضا برای گفت وگوهای دیپلماتیک و خارج کردن بحران از بن بست فراهم می شود و این خط برای عربستان باز خواهد بود تا ضمن نگاه داشتن فشارهای خود بر قطر، دست دیپلماسی را برای این بحران باز بگذارد. این امر همچنین این امکان را به عربستان سعودی می دهد تا ضمن دوری از رساندن بحران به مرز تنش و درگیری اساسی ـ چیزی که نه ایالات متحده و نه خود عربستان خواهان آن هستند ـ به تدریج از قطر یک کشور مطیع و بحرینی دیگر بسازد.
خروجی دوم ناشی از سناریو نخست، این است که عربستان و همراهان این کشور، همان گونه که بیان کرده اند، هیچ نوع دخل و تصرفی در فهرست درخواست ها را نپذیرفته و در عین حال، اجرای گزینشی آن را نیز قبول نکنند. در این شرایط، دو راه اساسی پیش پای عربستان و همراهان آن است: اقدام نظامی (به شکل کودتا یا جنگ) و تحریم اقتصادی طولانی مدت.
با توجه به عدم حمایت آمریکا از جنگ علیه قطر و همچنین احتمال کشیده شدن اثرات نبرد نظامی یا کودتای داخلی به سرتاسر منطقه، گزینه دوم یعنی تحریم اقتصادی طولانی مدت تر قطر در همه ابعاد از جمله تحریم دریایی، هوایی، نفت و به ویژه گاز، می تواند دستور کار بعدی عربستان سعودی باشد. این اقدامی است که بدون شک، ایالات متحده نیز با توجه به ریسک پایین آن، همراهی خوبی در آن خواهد داشت.
همچنین تحریم قطر به ویژه در حوزه گازی می تواند اقتصاد این کشور را تا حد زیادی متأثر سازد و از آنجایی که اقتصاد پر رونق قطر، یکی از مؤلفه های اصلی سیاست خارجی مستقل این کشور در برابر عربستان سعودی بوده است، هدف قرار دادن این حوزه به نظر بیش از هر چیز در دستور کار ائتلاف کشورهای عربی خواهد بود.
خروجی سومی که می تواند از بحران قطر شکل بگیرد، به نوعی می تواند وابسته به سناریوی دوم باشد؛ به این معنا که اگر قطر رسما همه درخواست های عربستان را رد کرده باشد، این موضع گیری می تواند به بالا رفتن تنش ها در میان این کشور و چهار کشور عربی منجر شده و پاسخ رد قطر به درخواست ها، حجت را بر عربستان و همراهان آن تمام کند و در این شرایط که البته بسیار احتمال آن اندک است، اقدام سخت تر علیه قطر نامحتمل نخواهد بود.
این اقدام سخت می تواند دو صورت متفاوت داشته باشد: نخست اقدام نظامی به شکل جنگ یا کودتای نظامی خارجی (با احتمال بسیار پایین) یا اقدامات تدریجی و به مرور زمان برای ایجاد ناامنی در قطر و به تبع آن ایجاد تحولات اساسی در ساختار سیاسی قطر با دامن زدن به نارضایتی ها و در نهایت کودتای داخلی.
این همه گزینه هایی است که می تواند در دستور کار عربستان سعودی باشد و همه آنها ناشی از یک اشتباه استراتژیک در خاندان سعودی است که قطر را بر سر یک دو راهی محتوم قرار داده و راه هرگونه مذاکره و دیپلماسی را بر این کشور بسته اند.
به نظر می رسد، از میان همه این گزینه ها، محتمل ترین گزینه برای اقدامات بعدی عربستان سعودی، تحریم اقتصادی طولانی مدت به قصد فلج کردن اقتصاد وابسته به گاز قطر باشد و در بعد سخت تر هم اقدامات تدریجی برای مهیا کردن بستر لازم در راستای تغییر ساخت قدرت در قطر.
خروجی نشست امروز قاهره می تواند بسیاری از ابعاد آینده بحران قطر را بیش از پیش مشخص سازد.
