پیامبر بزرگوار اسلام در سال دهم هجری آخرین سفر حج خود را به‌جای آوردند. رسول اکرم(ص) در طول سال‌های اقامت در مدینه بجز سه سفر عمره امکانی برای به‌جای آوردن حج نداشتند و بنابراین، مراسم حج فرصتی بود برای مسلمانان که در سفری پر از خاطره همراه حضرت ختمی مرتبت باشند و طول دوران همراهی با عصاره خلقت راه و روش زندگی را بیاموزند.
به گزارش جام جم، مراسم حج در فضای پر از شور و احساس در کنار پیامبر برگزار شد و بعد از به پایان رسیدن مراسم، رسول خدا سحرگاه شب چهاردهم و قبل از روشنایی سحر همراه کاروانیان از مکه به سمت مدینه حرکت کرد. جاده منتهی به مدینه از چند منزلگاه می‌گذشت.
آن زمان مرسوم بود حاجیانی که قصد خروج از مدینه را داشتند از منزلگاه‌های کدی، محصب، تنعیم، سرف، ضجنان، مرالظهران، عسفان وادی قدید می‌گذشتند و به منطقه‌ای به‌نام غدیرخم که می‌رسیدند حاجیان هرکدام به نقاط مختلف می‌رفتند. غدیرخم نام ناحیه‌ای بود که در میان مکه و مدینه واقع شده بود.
غدیر در 64 کیلومتری مکهعربها به سرزمین‌هایی که در مسیر سیل قرار دارند و سیلاب‌ها با عبور از میان آنها به دریا می‌ریزد «وادی» می‌گویند. در این مسیرها، آبگیرهایی طبیعی به‌وجود آمده که پس از عبور سیل از آنها، آب‌های باقی‌مانده در آن جمع می‌شوند.
به چنین گودال‌ها و آبگیرهایی «غدیر» می‌گویند. منطقه «غدیرخم» نیز در مسیر سیلاب‌هایی واقع شده که پس از عبور از غدیر به «جُحْفه» می‌رسند و سپس تا دریای سرخ ادامه پیدا می‌کنند و آب سیل‌ها به دریاها می‌ریزد.
غدیر در سه الی چهار کیلومتری جحفه و جحفه هم در 64 کیلومتری مکه واقع شده است. این محل کمتر از 300 کیلومتر با مدینه فاصله داشت.
شهرت این مکان به خاطر وجود برکه‌ای بود که در آن آب باران جمع شده بود. این برکه بین دو رشته کوه در شمال و جنوب و این آبگیر از شرق به غرب کشیده شده بود و در روزگاران گذشته تا دریای سرخ امتداد داشت و در مسیر سیل به‌صورت زمینی هموار در آمده بود.
برای واژه «غدیر» معانی مختلفی مانند «آبگیر»، «قطعه‌ای از آب» و «جای جمع شدن آب باران» به کار می‌بردند. چند آبگیر یا غدیر در گوشه و کنار عربستان یافت می‌شد و از این رو این محل را به نام غدیرخم نامگذاری کردند تا با غدیرهای مشابه اشتباه نشود و مزیت آن این بود که هیچ گاه در طول سال خشک نمی‌شد.
کنار این برکه چند درخت کهنسال ازنوع «سَمُر» شبیه درخت چنار وجود داشت. درختانی که شاخ و برگ انبوه داشتند و سایبانی برای توقف و استراحت کاروانیان به‌شمار می‌آمدند.
غدیرخم جایی بود که راه حاجیان از هم جدا می‌شد و اهالی مصر، مدینه، عراق و شام به سرزمین خود می‌رفتند. روز هجدهم ذی‌الحجه کاروان مسلمانان به این منزلگاه رسیدند و رویداد مهم اعلام ولایت امیرمومنان علی بن ابیطالب(ع) در چنین روزی اتفاق افتاد.
غدیر خم را در تاریخ و منابع مختلف به نامه‌های دیگری چون وادی خم، جُحفه، خَرّار و غُرَبَه نیز می‌شناسند که به دلیل همجواری این مناطق با غدیر خم این نامگذاری‌ها صورت گرفته است. شرایط جغرافیایی این منطقه در طول دوران مختلف تغییر می‌کرد.
در برخی از منابع جغرافیایی بواسطه وقوع سیل و ایجاد خرابی و تغییر مسیر آبگیر، وخامت شرایط جغرافیایی به گونه‌ای بود که این منطقه را غیر قابل سکنی می‌کرد، اما در دوره‌ای دیگر اوضاع به سمتی پیش می‌رفت که وسعت آب برکه بیشتر و بر تعداد درختان سرسبز این منطقه هم اضافه می‌شد و به صورت محل مناسبی برای سکونت جمعی از مردم به‌صورت شهر یا روستا در‌می‌آمد. برخی آثار تاریخی نشان‌دهنده بنا شدن ساختمان‌هایی از سنگ و وجود حصاری دور منطقه مسکونی در دوران گذشته است.
شناسایی دقیق مکان واقعه غدیربعد از شهادت امیرالمؤمنین(ع)، دوستداران اهل‌بیت در دشت‌های حجاز متفرق شدند و برای خود، باغ‌ها و آبادی‌هایی در بعضی از مناطق از جمله مناطق اطراف غدیرخم ساختند.
این آبادی بعدها بواسطه شرایط سیاسی و جغرافیایی به محلی مخروبه تبدیل شد و آثار و بقایای تاریخی آن تا حدود زیادی از بین رفت، اما با این وصف در پی تلاش دو محقق سنی و شیعی عربستان به نام‌های عاتق بن غیث بلادی و دکتر شیخ عبدالهادی فضلی از علمای شیعی این مکان شناسایی شد.
برابر با برخی گزارش‌های تاریخی بعد از این رویداد هم مسجدی در همان محل که پیامبر خطبه خواند و مولا علی(ع) را به جانشینی برگزید به نام غدیر بنا شد که 50 متر مربع وسعت داشت و چندبار هم از سوی پادشاهان شیعه هند بازسازی شد، اما شهریور 1386 پیروان فرقه وهابیت در اقدامی شبانه آن را ویران کردند.
غدیر غریباکنون غدیر خم در محل عبور و مرور زائران بیت‌الله الحرام و مسافران مدینه النبی قرار ندارد و اثر و ثمر کمتری از نشانی‌های گذشته در آن به چشم می‌خورد.
غدیر در شرایط کنونی در گوشه دورافتاده‌ای واقع شده که هر از گاهی برخی از کاروانیان شیعی با تمهیداتی خود را به این محل می‌رسانند و در کنار برکه‌ای برجای مانده از زمان‌های گذشته و سایه‌سار درختان کهنسال و بلندقامت آن دمی می‌آسایند و یاد و خاطره واقعه سرنوشت‌ساز غدیر را گرامی می‌دارند.
