سه اشکال کلیدی و بزرگ که مانع اجرای طرح ترافیک جدید تهران است!

به گزارش «تابناک»؛ چند روزی است در بحبوحه اخبار فراوانی که از ناآرامی‌ها در بسیاری از نقاط کشور منتشر می‌شود، اخباری در خصوص برچیده شدن طرح ترافیک تهران به چشم می‌آید. خبر‌هایی که جزئیاتی جدید از طرح جایگزین به دست می‌دهند و موجب شده‌اند که ایده طرح ترافیک جدید تا حدود زیادی با اقبال عمومی روبه رو شود.

صحبت درباره ایده‌ای است که قرار است به بی عدالتی‌ها در عرضه طرح ترافیک فعلی به برخی پایان دهد و از این رو بسیار شیرین جلوه می‌کند. اینکه برگزیدن حدود ۱۰۰ هزار خودرو از میان چهار میلیون خودرو و واگذاری مجوز ورود به طرح ترافیک به ایشان ناعادلانه است و برای مقابله با آن، می‌بایست تغییر چارچوب‌های طرح ترافیک و ارائه مجوز ورود به آن به عموم را در دستور کار قرار داد.

مبنایی که پورسیدآقایی، معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران بر آن تأکید دارد و در توضیح ایده‌اش برای جایگزین کردن طرح ترافیک فعلی می‌گوید: «در طرح قدیم ترافیک [منظور طرح فعلی و در حال اجرای ترافیک تهران است!]، عده‌ای یک سال مجوز عبور و مرور به طرح ترافیک را داشتند و این از ایرادات آن است، چرا که این تعداد افراد می‌توانستند هر روز و هر ساعت به طرح ترافیک بیایند و بروند و به نوعی یک طرح تشویقی برایشان بود. از طرفی، طرح ترافیک قدیم [ایضا همان توضیحات]عدالت نداشته است، چرا که ۱۰۰ هزار تن از میان ۴ میلیون خودرو را جدا کرده‌ایم و مجوز به آن‌ها داده‌ایم که در هر ساعتی می‌تواند در شهر با میانگین ۸ ساعت تردد کنند و عده‌ای که کار ضروری هم دارند، باید ۴۰ هزار تومان بپردازند.»

سخنانی که مقدمه ارائه پیشنهاد جایگزین هستند؛ پیشنهادی که پورسیدآقایی به اختصار آن را این گونه شرح می‌دهد: «در طرح جدید ترافیک، هر خودرویی حساب کاربری داشته و مبلغی را افراد شارژ می‌کنند تا هر زمانی که وارد طرح ترافیک می‌شوند، بسته به اینکه چه ساعتی بیایند و بروند، از این حسابشان مبلغ کسر می‌شود. در طرح قدیم ترافیک، مدیریت ترافیک نداشته‌ایم، اما در طرح جدید، اگر فردی در ترافیک صبحگاهی یا عصرگاهی عبور و مرور کند، باید ۳ برابر افراد دیگر عوارض بدهد. در واقع زمان را به سه قسمت اوج صبح، ساعت ۱۰ صبح تا ۴ بعدازظهر و اوج ترافیک عصر تقسیم‌بندی کرده‌ایم. به این ترتیب برای افرادی که از این سه قسمت در طول روز استفاده می‌کنند تفاوت قائل شده‌ایم و عوارض را هم سه قسمت کرده‌ایم، به این ترتیب مردم می‌توانند زمان سفر خود را مدیریت کنند.»

اکنون اگر به این توضیحات، تقسیم بندی مناطق شهر را بر اساس میزان ترافیک و هزینه‌ای که برای تردد در آن منطقه‌ها تعیین شده (در مناطق مرکزی‌تر و پرترافیک، هزینه بیشتر و در مناطق کم ترافیک‌تر و پیرامونی تر، هزینه کمتر) بیفزاییم، تقریبا تصویر کاملی از ایده مدیران شهرداری برای جایگزینی طرح فعلی ترافیک به دست خواهد آمد که بسیار جالب توجه و حاوی نقاط مثبت فراوان است.

ایده‌ای که هرچند در زمان کوتاهی ساخته و پرداخته شده و تا یکی دو ماه پیش اثری از آن به چشم نمی‌خورد، حالا به سرعت در دست بررسی و آماده سازی برای اجرا قرار گرفته و از این روی، نگرانی‌هایی به وجود آورده است. نگرانی‌هایی از جنس اجرای شتابزده طرحی که ممکن است به مانند طرح فعلی، عمر چندین دهه‌ای بیابد و با ریز و درشت اشکالاتش، مردمی را برای طولانی مدت دچار مشکل و عذاب نماید.

این شتابزدگی را می‌شود از بررسی سخنان مسئولان شهرداری تهران نیز دریافت. آنجا که می‌بینیم هفته گذشته مدیران شهرداری از تلاش شان برای نهایی سازی این طرح خبر می‌دادند و احتمال اجرایی شدن آن در سال آتی را ضعیف ارزیابی می‌کردند و حالا معاون حمل و نقل و ترافیک بر آمادگی شهرداری برای اجرای آن از نخستین ماه سال ۹۷ خبر می‌دهد و حتی تا آنجا پیش رفته که این امر را اتفاقی محتوم می‌داند و طرح فعلی ترافیک تهران را «طرح قدیم» قلمداد می‌کند. انگار نه انگار که دست کم تا این لحظه پلیس راهور تهران بزرگ با این طرح موافقت نکرده و علاوه بر ایشان، شورای ترافیک یا حتی شورای شهر این ایده را بررسی نکرده و رأی به اجرای آن نداده‌اند.

اما آیا ممکن است مقدمات فراهم آمده و این طرح از نیمه فرودین ماه سال ۹۷ اجرایی شود؟ این پرسشی است که بهتر است پیش از کنکاش در خصوص آن، امیدوار باشیم که پاسخش منفی باشد چراکه شواهد حکایت از ندید گرفتن برخی موارد بسیار مهم و کلیدی در این ایده جدید دارد که می‌تواند دورنمای تاریکی برای اجرای آن ترسیم کند؛ اشکالاتی که در ادامه سه مورد مهم‌تر آن‌ها را برخواهیم شمرد و مرور خواهیم کرد؛

۱- چرا «طرح ترافیک»؟

نخستین اشکالی که در طرح جدید به چشم می‌خورد، بی توجهی طراحان آن به خاستگاه و دلیل تولد و اجرای طرح ترافیک است. اینکه ترافیک گره خورده تهران در مناطق مرکزی شهر و در پی آن، مشکلات فراوانی که متوجه زیست کلانشهر آلوده و پایتخت کشورمان شده بود، چند دهه قبل مسئولان را بر آن داشت که تردد خودرو‌های شخصی به مناطق مرکزی شهر را ممنوع کنند. ممنوعیتی به قصد کاهش بار ترافیکی و مقدور ساختن فعالیتِ شهر که به دلایلی می‌بایست استثنا‌هایی در آن لحاظ می‌شد.

استثنا‌هایی که در قالب واگذاری طرح ترافیک متجلی شدند و تاکسی تلفنی ها، برخی مشاغل خاص مانند معدودی از پزشکان و خبرنگاران و...، برخی افراد شاغل در نهاد‌های واقع در مناطق مرکزی و دست آخر، شماری از شهروندان که به هردلیل می‌بایست با خودروی شخصی به محدوده طرح ترافیک وارد شوند و هزینه این ورود را می‌پردازند را شامل شدند. استثنا‌هایی که اگر مشمول ممنوعیت شوند، بهتر است تا اینکه به عموم تسری داده شده و به نام عدالت، همگان مجوز تردد به همه نقاط شهر را به ازای پرداخت وجه و بی توجه به معضلات ترافیکی به دست آورند.

به عبارت بهتر، ظاهرا مدیران جدید شهرداری از تاریخچه و چرایی شکل گیری طرح ترافیک بی اطلاع اند که اگر این گونه نبود، می‌دانستند طرح ترافیک در اصل ایده‌ای برای محدود کردن و کاهش بار ترافیک در مناطق پر ازدحام و گره خورده تهران است، نه فراهم آوردن امتیازی ویژه که آن را به برخی واگذار کنند و در نتیجه، بی عدالتی رخ داده باشد. تاریخچه‌ای که اگر مدنظر قرار گیرد، ایده طرح ترافیک جایگزین به شدت لنگ خواهد زد، چون نمی‌تواند کنترل ترافیک را به دنبال داشته باشد و ممکن است به قفل شدن رفت و آمد در مناطق پرترافیک منجر شود.

۲- عدالت تهرانی یا سراسری؟

نکته بعدی که ظاهرا در طراحی طرح ترافیک جایگزین مورد غفلت واقع شده، دایره شمول عدالت است؛ اینکه معاون شهردار می‌گوید از میان چهار میلیون خودرو، به ۱۰۰ هزار تایشان مجوز ورود به طرح ترافیک داده شده که تأکید دارد عادلانه نیست، باید برچیده شود و جایش طرحی بیاید که به همه آن چهار میلیون خودرو مجوز ورود به محدوده طرح ترافیک را، البته به ازای پرداخت وجه، می‌دهد. طرحی که اگر خودرو‌های پلاک تهران مشمولش شوند، ناعادلانه و به نوعی اجحاف در حق دیگر هموطنان خواهد بود و اگر به برابری میان ساکنان تهران و اهالی دیگر شهر‌ها برسد، باز دور از عدالت به نظر می‌رسد.

تنها کافی است به این موضوع دقت کنیم که ارائه مجوز ورود به طرح ترافیک برای عموم ایرانیان، چه ترافیک سنگینی متوجه مناطق پرازدحام پایتخت خواهد کرد و یا عدم ارائه این مجوز به اهالی و ساکنان شهر‌هایی غیر از تهران، چه اندازه منطبق بر عدالت است، تا همه چیز دستتان بیاید. عدالتی که در خصوص آمد و شد در پایتخت، نمی‌توان آن را محدود به خودرو‌های موجود در شهر یا استان نمود و اگر این گونه شود، به بی عدالتی در حق اهالی تهران خواهد رسید که سهمشان از مشکلات تهران فراوان است، ولی در ورود به طرح ترافیک هیچ تفاوتی با شهروندان ساکن شهر‌های بعید از تهران ندارند.

اینجاست که بار دیگر طرح ترافیک جدید لنگ می‌زند و نمی‌تواند به این پرسش پاسخ دهد که منظور از عدالت چیست؟ عدالت برای اهالی تهران یا برای عموم ایرانیان؟ آیا در برقرار کردن این عدالت قرار است پلاک انتظامی خودرو‌ها ملاک قرار گیرد و به عموم این گونه القا شود که پلاک تهران بر پلاک دیگر شهر‌ها رجحان دارد، یا منظور مسئولان شهرداری، تنها افزایش شمار افراد مجاز به ورود به طرح ترافیک از ۱۰۰ هزار تن به چهار میلیون تن است؟

۳- ایده ترافیکی منهای آلودگی هوا؟

یکی دیگر از اشکالات کلیدی و اساسی ایده جدید، اولویت ندادن به مقوله آلودگی هواست که آمار‌ها حکایت از آن دارد که ارتباط تنگاتنگ و مستقیمی با ترافیک دارد. اینکه هرچقدر شرایط برای تردد عموم در سطح شهر فراهم شود، آلودگی هوا تشدید خواهد شد و با اجرا شدن طرح جدید و امکان ورود به طرح ترافیک با پرداخت هزینه، هیچ کنترلی روی میزان آلاینده‌هایی که با احتراق سوخت حاصل خواهد آمد، وجود نخواهد داشت و اصرار بر داشتن معاینه فنی نیز نخواهد توانست تأثیری که مورد نیاز است را به دنبال داشته باشد.

موضوعی که مدیران قبلی شهرداری کوشیدند با طرح کاهش (LEZ) و دسته بندی خودرو‌ها بر اساس میزان آلایندگی، طرح ترافیک را بر مبنای آن بازتعریف کنند، اما چون از مقوله کنترل بار ترافیکی غفلت کرده بودند، ناکام ماندند و مدیران جدید هم به آن بی توجهی نشان داده‌اند و هم بار ترافیکی و اساس اجرای طرح ترافیک فعلی را ندید گرفته اند. بی توجهی بزرگی که با ناعادلانه خواندن طرح ترافیک فعلی، به نوعی مغفول واقع شده، اما کافی است ایده جدید اجرایی شود تا آثار آن متجلی شده و ترافیک و آلودگی هوای تهران را به اوج برساند.

همه این‌ها در حالی است که می‌دانیم اجرای این ایده جدید چه مقدمات مفصلی نیاز دارد که با توجه به زمان کوتاه باقی مانده تا پایان سال، فراهم آوردنشان تا حدودی غیر ممکن به نظر می‌رسد. نکته‌ای که به درستی رئیس پلیس راهور تهران نیز به آن اشاره کرده و گفته: «اگر امسال کارشناسی طرح از نظر پلیس نتیجه بدهد و مراحل دریافت مصوبات آن طی شود، شاید به اجرا برسد، ولی احتمال اجرایی نشدن آن هم با این فرصت کم، زیاد است.»