چرا با وجود گفته روحانی که قیمت را پایین بیاورید تا مردم ارز بخرند، همچنان بازار ثانویه رونق ندارد؟

دکتر حسن روحانی ششم شهریور97 در صحن علنی مجلس بازهم به قیمت ارز و بازار آن اشاره داشت و گفت: "تلاش دولت بر این است که قیمت ارز متعادل تر شود. در هفته اخیر متعادل شده، در هفته های بعد متعادل می‌شود. ما ذخایر ارزی را بالا می‌بریم. ارز ما کم نشده، صادرات غیرنفتی ما غیر از میعانات گازی، ۱۹ درصد افزایش پیدا کرده است. ذخایر ارزی را در داخل و بانک‌های دنیا افزایش می‌دهیم. این کار احتیاطی است."

به گزارش تابناک اقتصادی، این سخنان در حالی روز سه شنبه بیان شده است که پیش از این در تاریخ بیست و چهارم مردادماه 97 در جلسه هیئت دولت گفته بود: "رئیس کل بانک مرکزی می گوید ما ارز زیاد داریم ولی مردم نمی خرند. روحانی همچنین بیان داشت به آقای همتی گفتم: حالا قیمت را بیار پایین تا مردم بخرند. این خبر خوبی بود که گفته شده ما ارز در سامانه نیما زیاد داریم، ولی واردکننده و تولیدکننده نمی خرند، می گویند این ارز گران است." اما سخنان روحانی در جلسه 24 مرداد در حالی بود که همان زمان عبدالناصر همتی، رئیس‌کل جدید بانک مرکزی، در حاشیه همان جلسه گفته: ما بارها گفته‌ایم روی نرخ دخالت نمی‌کنیم و بازار خودش تثبیت خواهد کرد.

اما اینکه چرا در کنار سیاست جدید ارزی دولت و حمایت بانک مرکزی از بازار ثانویه و سامانه نیما، همچنان شاهد تقاضای کمتر نسبت به عرضه در بازار ثانویه هستیم، سوال اساسی است و برای پاسخ به آن ابتدا باید به نکات زیر توجه داشت:

اساس کار بازار ثانویه و سامانه نیما بر آن نهاده شده بود که ارز حاصل از صادرات غیر نفتی کشور به این بازار تزریق شود تا واردکنندگان و افراد متقاضی ارز، در سامانه نیما با نرخی مبنی بر عرضه و تقاضا، اقدام به خرید ارز مورد نظر کنند. در شروع کار این بازار، شاهد ریزش نرخ دلار به کمتر از 8 هزار تومان نیز بودیم و امیدواری را در فضای کسب و کار کشور به وجود آورد که به زودی شاهد منطقی شدن نرخ ارز به ویژه دلار و یورو خواهیم بود. بانک مرکزی نیز در این میان با اطلاع رسانی و دستورالعمل هایی سعی بر شفاف سازی و رفع ابهام داشت و تا حدودی در این زمینه موفق بود. اما هرچه جلو تر رفتیم بر خلاف دستور العمل بانک مرکزی که به صراحت گفته بود: "نرخ فروش ارز صرافی‌های مجاز معتبر حداکثر یک درصد بالای نرخ خرید مندرج در سامانه «نیما» و «سنام» خواهد بود و همچنین خرید و فروش ارز به صورت اسکناس (معاملات جزئی بر مبنای مقررات ناظر بر عملیات ارزی صرافی‌ها) توسط صرافی‌های مجاز معتبر صرفاً با ثبت در «سامانه نظارت ارز (سنا)» امکان‌پذیر است." شاهد تفاوت معنادار بین نرخ صرافی ها و سنا با نرخ های بازار ثانویه و نیما بودیم. کار به جایی رسید که ستون نرخ ساعت به ساعت دلار از سامانه سنا بدون توضیح از سوی بانک مرکزی برداشته شد و به جای آن شاهد حضور یوآن چین به جای دلار آمریکا بودیم. اما همچنان گره کور ماجرا باز نشده بود. زیرا واردکنندگان برای دریافت ارز با نرخ منطقی با مشکل روبرو بودند.

در این میان خبرنگار تابناک اقتصادی به سراغ رئیس کنفدراسیون صادرات ایران رفت تا نظر ایشان را در این باره جویا شود. محمد لاهوتی در این گفت و گو اظهار داشت: شکل گیری بازار ثانویه یک ضرورت و الزام بود. با بسته جدید توسط رئیس کل جدید بانک مرکزی و ابلاغ سیاست جدید، این خوشی بینی در فضای اقتصادی کشور به وجود آمد که با توجه به نقاط ضعفی که در بسته قبلی بود و پیشنهادات و نظراتی که ارائه شده بود، این بسته جدید می تواند کامل تر و بدون نقص و کارآمدتر باشد. 

عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران تاکید کرد: بانک مرکزی یک بسته ای را فراهم کرده و یک سازوکاری را ایجاد کرده، شرایطی را فراهم کرده تا صادرکننده ارز خود را در سامانه نیما و یا خارج از سامانه نیما به صورت توافقی بتواند به واردکننده واگذار کند و همین اقدام باعث شد که نرخ ارز از اعداد و ارقام بیش از 11 هزار تومان به کمتر از 8 هزار تومان در سامانه نیما برسد. پس نشان می دهد که جهت گیری بانک مرکزی درست و صحیح بوده است ولی اینکه چرا این روند تداوم پیدا نکرد و کار به جایی رسید که آقای رئیس جمهور شخص اول اجرایی کشور اشاره می کند که خریدار ارز وجود ندارد... لاهوتی تاکید کرد که این ها دلایل عمده ای دارد.

وی در ادامه گفت و گو اظهار داشت که به عقیده من فقط این نیست که نرخ ارز چون 8 هزار تومان یا بیشتر است، خریدار وجود ندارد. عوامل متعددی در عدم این تقاضا وجود دارد. 

به گفته رئیس کنفدراسیون صادرات ایران، نکته اول که باید به آن اشاره داشت این است که بر اساس پیش بینی بانک مرکزی قرار بود نرخ نیما و نرخ آزاد ارز در صرافی ها، حدود یک درصد تفاوت داشته باشد. یعنی ما باید عملا دو نرخ می داشتیم، یکی نرخ رسمی بانک مرکزی و یکی هم نرخ ثانویه که در نیما بود و قرار بود با یک درصد تغییر در صرافی ها معامله شود.

ولی الان شاهد چهار نرخ هستیم. نرخ رسمی بانک مرکزی (دلار 4200 تومانی)، نرخ نیما، نرخ سنا و نرخ صرافی ها که در حال حاضر حدود 11 هزار تومان متغییر است.

محمد لاهوتی معتقد است که وقتی ارز در نیما 8 هزار تومان و در صرافی ها حدود 11 هزار تومان باشد، چه انتظاری وجود دارد که این مکانیزم به درستی عمل کند. در اینجا باید بانک مرکزی مدیریت شناور را انجام می داد و در این بازار دخالت انجام می داد. حالا اگر قرار هست پتروشیمی ها ارز خود را به بازار تزریق کنند، باید نظارت می کرد که این ارز به درستی تزریق شود. بانک مرکزی باید به هر شکلی این بازارها را به هم نزدیک می کرد، یعنی حتی شده بود نرخ نیما را بالا ببرد، باید این کار را انجام می داد. به هر حال باید از ایجاد نرخ سوم و چهارم در بازار جلوگیری می کرد. 

لاهوتی اظهار داشت: همین اشتباه عدم دخالت در سیاست های قبلی بانک مرکزی نیز بود که عملا از اسفندماه 96 دخالت خود را قطع کرد و ما دیدیم که در فروردین 97 که همه جا تعطیل بود نرخ ارز 2 هزار تومان گران شد. اینکه بانک مرکزی بگوید نمیخواهم دخالت کنم، دخالت در نرخ است، و گرنه در مدیریت ارز باید دخالت شود. مدیریت ارز یعنی عرضه به میزان تقاضا، یعنی تنظیم بازار. بنابراین این نقدی است که با وجود تلاش های بانک مرکزی و مدیریت جدید، به این بانک وارد است.  ولی نکته اصلی در نیما این است که برای خرید ارز صادراتی ما دو طرف داریم.

یک طرف، عرضه است و در مقابل تقاضا. اگر صادر کننده ارز خود را عرضه کند در مقابل برای تقاضا شرایط محیا نباشد، صادرکننده نمی تواند ارز خود را نفروشد و بنشیند تا وقتی که تقاضا برای ارز پیدا شود.

رئیس کنفدراسیون صادرات ایران در پاسخ یه این سوال که چرا تقاضا نداریم اظهار داشت: وزارت صنعت معدن و تجارت رسما ثبت سفارش را بسته است. ثبت سفارشی که باید حداکثر در 48 ساعت انجام می شد الان بیش از چهار ماه است که ثبت سفارش نشده است. ثبت سفارش های قبلی باطل شده، واردکننده ای که کالا آورده، ترخیص نکرده و باید تفاوت نرخ ارز بدهد، در این شرایط کدام واردکننده ای اولا می تواند مجوز وارداتی که ثبت سقارش باشد را در اختیار داشته باشد؟ دوما با کدام نرخ می تواند کالا را خرید کند؟ ضمن اینکه شرایط را هم تعزیراتی کرده ایم و همه شرایط دخالت در کار تجارت شده. البته بعضی جاها به حق هست، ولی باید این مکانیزم به گونه ای باشد که اطمینان را در جامعه از بین نبریم و نگرانی در جامعه القا نکنیم. اگر هم می خواهیم نظارت بکنیم، با سیاست های درست بتوانیم این نظارت را انجام دهیم. و گرنه اگر ما به واردکننده بگوییم که جنس را با دلار 4200 می دهیم و دلار در بازار هم 11 هزار تومان هست و حالا باید جنس خود را در بازار با دلار 4200 بفروشی، قطعا چنین چیزی اتفاق نخواهد افتاد، و هیچ دولتی این قدرت را ندارد که بتواند تک تک تولیدات و محصولات نهایی را کنترل کند. 

محمد لاهوتی در ادامه با بیان اینکه یک مجموعه ای از اشکالات وجود دارد اظهار داشت در این خصوص بخشی از این ایرادات و اشکالات را باید بانک مرکزی پاسخگو باشد و شفاف سازی کند و بخشی دیگر را وزارت صنعت معدن و تجارت پاسخگو باشد. وی در ادامه تاکید کرد که اگر امروز مسئولین بیان می کنند که پتروشیمی ها ارز خود را عرضه می کنند یا نه، باید گفت که در مقابل، تقاضا ایجاد کرده ایم یا نه؟ هرچند به گفته عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران، وزارت صنعت با دو اولویت مشکلات تقاضا و ثبت سفارش را کاهش داده، ولی مثلا 8 هزار تا بوده و الان به 800 رسیده است ولی همچنان مشکلات در این حوزه وجود دارد. لاهوتی معتقد است که حتی اگر قیمت ارز را هم به گفته ریس جمهور پایین بیاوریم ولی در مقابل ثبت سفارشی وجود نداشته باشد و واردکننده مجوزی نداشته باشد، از کجا می تواند ارز بگیرد.