توضیحات اختصاصی ارث از آیت الله زنجانی مدظله

توضیحات اختصاصی ارث از آیت الله زنجانی مدظله

توضیحات اختصاصي

زنجاني: پيش از شرح تفصيلي احكام و مسائل ارث ذكر برخي از اصطلاحات و قواعد آن مفيد به نظر مي آيد.

الف: وارثان خويشاوند نسبي در سه طبقه قرار دارند، و طبقه اوّل و دوم از دو صنف تشكيل مي شود.

طبقه اول: داراي دو صنف است: صنف اوّل: پدر و مادر. صنف دوم: فرزندان (بي واسطه يا با واسطه)

طبقه دوم: داراي دو صنف است: صنف اوّل: پدر بزرگ و مادر بزرگ (بي واسطه يا با واسطه).

صنف دوم: برادر و خواهر و برادرزاده و خواهر زاده(بی واسطه یا با واسطه).

طبقه سوم: كه يك صنف است: عمو و عمّه و دايي و خاله و فرزندان آنها.

مراد از عمو، عموي خود شخص يا عموي پدر يا مادر يا عموي پدر بزرگ يا مادر بزرگ و ... است و همين طور مراد از عمّه و دايي و خاله، و مراد از فرزندان، فرزندان بي واسطه يا با واسطه مي باشد.

سه قاعده مربوط به طبقات و اصناف وارثان:

قاعده اوّل: هر طبقه بر طبقه بعدي مقدم است و با بودن يك نفر از طبقه اوّل نوبت به طبقه دوم نمي رسد و با بودن يك نفر از طبقه دوم نوبت طبقه سوم نمي رسد.

قاعده دوم: در هر صنف، كسي كه به ميّت نزديكتر است، بر كسي كه از ميّت دورتر است مقدم است، ولي خويشاوند نزديكتر در يك صنف بر خويشاوند دورتر در صنف ديگر مقدّم نيست. بنابراين فرززند بر نوه و نوه بر نتيجه مقدّم است، ولي پدر بر نوه مقدّم نيست، چون در دو صنف قرار دارند، و نيز پدر بزرگ خود ميّت بر پدر بزرگ پدر ميّت مقدّم است و برادر بر برادر زاده مقدّم است، ولي پدر بزرگ بر برادر زاده و نيز برادر بر پدر بزرگ با واسطه مقدّم نيست چون در دو صنف قرار دارند.

قاعده سوم: خويشاوند پدر و مادري، بر خويشاوند پدري مقدّم است، به شرطي كه هر دو در يك فاصله از ميّت قرارداشته باشند، ولي اگر فاصله آنها يكي نباشد، خويشاوند پدر و مادری مقدّم نيست، بنابراين خويشاوند نزديكتر بر خويشاوند دورتر مقدّم است، هر چند خويشاوند نزديكتر از طريق تنها پدر به ميّت برسد و خويشاوند دورتر از طريق پدر و مادر.

از قاعده دوم و سوم يك مورد استثناء شده است، پسر عموي پدر و مادري ميّت بر عموي پدري ميّت مقدّم است، وظاهراً دختر عمو همچون پسر عمو و عمّه همچون عمو مي باشد. اين استثنا در جايي است كه همراه پسر عموي پدر ومادري و عموي پدري، دايي یا خاله پدري وجود نداشته باشند وگرنه اين استنثا در كار نيست.

ب: زن و شوهر در طبقه بندي سه گانه فوق قرار ندارند، بلكه زن و شوهر همراه تمامي طبقات ارث مي برند و مانع ارث بردن هيچ طبقه اي هم نمي شوند.

ج: سهم الارث خويشاوندان نسبي و سببي گاه با كسر مشخصي معين شده است، به اين كسر «فرض» و به وارثي كه به اين شكل ارث مي برد، «صاحب فرض» يا «فرض بر» مي گويند. و گاه سهم الارث بدون كسر مشخصي تعيين شده است، وارثي كه به اين شكل ارث مي برد «قرابت بر» خوانده مي شود.

فرضهاي ارث:، ،، ، ،

صاحبان فرض (فرض برها) عبارتند از:

: 1- يك دختر (بدون پسر)؛ 2- شوهر (در صورتي كه ميّت، فرزند –ولو با واسطه- نداشته باشد)؛ 3- يك خواهر پدر و مادري يا تنها پدري (بدون برادر).

: 1- شوهر (در صورتي كه ميّت، فرزند – بي واسطه يا با واسطه- داشته باشد). 2- زن (در صورتي كه ميّت، فرزند – بي واسطه يا با واسطه- نداشته باشد).

: زن (در جايي كه ميّت، فرزند –ولو با واسطه – داشته باشد).

: 1- مادر (در صورتي كه ميّت – فرزند ولو با واسطه- نداشته باشد و پدر ميّت هم باشد و حاجبي از ارث مادر هم دركار نباشد، درمسأله [2732] درباره مراد از حاجب در اينجا توضيح داده خواهد شد). 2- دو يا چند برادر مادري ، يا دو يا چند خواهر مادری، يا برادر و مادر خواهري.

: 1- مادر، (در صورتي كه ميّت، فرزند داشته باشد)

2- پدر (در صورتي كه ميّت، فرزند داشته باشد) دراين سهم پدر و مادر، فرقي نيست كه هر يك به تنهايي باشد يا هر دو با هم باشند.

3- مادر (در صورتي كه ميّت، فرزند نداشته باشد و پدر ميّت هم زنده باشد ولي حاجبي از ارث مادر در كار باشد).

توضيح: اگر ميّت فرزند نداشته باشد، چنانچه تنها پدر يا تنها مادر وجود داشته باشد، مادر يا پدر قرابت بر است و چنانچه هر دو باشند، مادر فرض بر ( در صورت عدم حاجب و در صورت وجود حاجب) و پدر قرابت بر است.

4- يك برادر يا خواهر مادري.

: 1- دو يا چند دختر (بدون پسر)

2- دو يا چند خواهر پدر و مادري يا فقط پدري (بدون برادر).

دو قاعده:

قاعده اول: فرض برها اوّل سهم خود را مي برند و سپس قرابت برها بقيه تركه را ارث مي برند. اين قاعده يك استثناء دارد:

اگر يك يا چند خواهر پدر و مادري يا تنها پدري، با پدر بزرگ يا مادر بزرگ اجتماع كنند (خواه وارث ديگري هم در كار باشد يا نباشد) اين قاعده جاري نمي گردد بلكه پدر بزرگ به منزله برادر و مادر بزرگ به منزله خواهر بوده، ارث همانند صورتي كه تنها برادران يا خواهران وجود داشته باشند تقسيم مي گردد.

قاعده دوم: در خويشاوندان مادري، مذكّر و مؤنّث به طور مساوي ارث مي برند ولي در خويشاوندان پدر و مادری يا تنها پدري، مذكّر دو برابر مؤنّث ارث مي برد؛ بنابراين برادرمادری و خواهر مادري ارث مساوي دارند، و برادر پدر و مادري دو برابر خواهر پدر و مادري، و برادر پدري دو برابر خواهر پدري ارث مي برد، توضيح بيشتر اين قاعده در ضمن مسائل آينده خواهد آمد.

تذكّر: احكامي كه در مسائل اين فصل و ساير فصول رساله گفته مي شود مخصوص انسانهاي آزاد مي باشد و بندگان احكام مخصوصي دارند كه به جهت عدم ابتلاء به آن، در اين رساله نيامده است.