مسافرت گاه ضرورتی است غیر قابل اجتناب اما اگر حتی به انگیزه تفریح و گذراندن اوقات فراغت هم صورت گیرد دلیلی برای مستثنی کردن معلولان از آن وجود ندارد. به این معنا که نابینایان؛ ناشنوایان و معلولان حرکتی نیز گاه نیاز دارند به تنهایی و به صورت مستقل سفر کنند .از همین رو است که این نیاز در واحد خدمات ویژه ایرلاین‌های داخلی و خارجی با کم و زیاد مورد توجه قرار گرفته از درخواست برای اختصاص ویلچر در فرودگاه که نشانه ای از معلولیت فرد است تا درخواست امکانات پزشکی ویژه و درخواست برای دستیار در برخی ایرلاین‌های خارج از کشور برای افراد نابینا و ناشنوا. همچنین امروزه دسترس پذیر بودن اماکن و وسایل حمل و نقل و حضور و مشارکت معلولان در جامعه در همه دنیا ، مفاهیم پذیرفته شده ای هستند که تحقق آنها نیازمند برطرف کردن تمامی موانع فیزیکی و ذهنی است به این معنا که علاوه بر مناسب سازی اماکن باید تغییر نگرش‌هایی نیز در ذهن مردم و مسئولان ایجاد شود. توجه به این ضرورت در ایام فراغت تعطیلات سال نو بیش از هر زمان احساس می شود. این گزارش تلاش دارد برای لحظاتی ، اندیشه ها را همراه و همسفر معلولان سازد تا شاید از این رهگذر تغییری در شرایط آنان پدید آید.
نیاز نابینایان در سفر تنها همراهی است
لاله عرب‌زاده نابینایی که دکترای حقوق دارد و از این‌رو بسیار به تنهایی سفر می‌کند در مورد سفر با هواپیما می‌گوید: سفرهای هوایی پیچیدگی‌های خاص خود را دارد از این‌رو تمام فرودگاه‌های دنیا بخشی را به سرویس خدمات ویژه اختصاص داده‌اند. مسافران معلول وقتی برای خرید بلیت اقدام می‌کنند با انتخاب گزینه‌ای نشان می‌دهند که به ویلچر نیاز دارند ولی برای ما نابینایان گزینه‌ای نیست که مشخص کنیم نابینا هستیم و تنها به فردی برای همراهی نیاز داریم برای همین مجبوریم گزینه ویلچر را انتخاب کنیم که در این صورت در فرودگاه وقتی به خدمات ویژه مراجعه می‌کنیم گاه با اصرار متصدی روبه‌رو می‌شویم که باید حتماً روی ویلچر بنشینید و حاضر نیستند به‌عنوان همراه در کنار ما راه بروند. گاه نیز می‌پذیرند و در کنار ما راهنمایی‌مان می‌کنند. البته در فرودگاه‌های مختلف این کار سلیقه‌ای و متفاوت صورت می‌گیرد. مشکل دیگر این است که من و دوستان نابینایم در برخی از فرودگاه‌ها با مواردی برخورد کرده‌ایم که هنگام عبور از گیت می‌گویند اگر همراه نداشته باشید اجازه عبور ندارید. یک بار در پرواز تهران - بندرعباس این موضوع برای من پیش آمد و مسافری محترم مجبور شد خود را به‌عنوان همراه من معرفی کند تا بتوانم به سفر خود ادامه دهم. او ادامه می‌دهد: البته من نمی‌دانم بر چه مبنایی این حرف را می‌زنند پس معنای خدمات ویژه چیست؟ این کار با فلسفه وجود خدمات ویژه تعارض دارد و علاوه بر آن بی‌احترامی به فرد معلول یا نابینا محسوب می‌شود.
در طول سفر نیز میهماندار هواپیما مسافر نابینا را همراهی می‌کند. این خدمات بعد از رسیدن به مقصد نیز تا وقتی که فرد نابینا به جای مطمئنی برسد یا ماشین بگیرد ادامه می‌یابد. عرب‌زاده از تجربه نشستن‌اش روی ویلچر به ما می‌گوید و اینکه یک بار که به خارج از کشور سفر می‌کرده مجبور می‌شود ارز خود را در فرودگاه تهیه کند ولی متصدی خدمات ویژه با او همراهی نمی‌کند و به علاوه اصرار داشته او را با ویلچر پای هواپیما ببرد و می‌افزاید: من ویلچر را قبول نکردم و در نهایت این مسئول پرواز بود که خیلی با من همکاری کرد. پرواز را نبست و آمد تا من بتوانم ارزم را تهیه و از گیت عبور کنم. به نظر من خدمات ویژه باید برای معلولیت‌های گوناگون، متفاوت باشد نه اینکه با بی‌صبری تنها بخواهند با ویلچر افراد را همراهی کنند.
نکته‌ای که او به آن توجه می‌کند و در بسیاری از ایرلاین‌های خارجی دیده شده است به این صورت است که فرد علاوه بر تعیین نوع معلولیت تعیین می‌کند که به ویلچر نیاز دارد یا دستیاری برای همراهی.
این وکیل نابینا در مورد سفرهای ریلی نیز می‌گوید: با وجود مناسب سازی‌هایی که در ایستگاه‌های راه‌آهن انجام شده است من تا به حال با واحدی به‌نام خدمات ویژه مواجه نشده‌ام و با کمک داوطلبانه مردم مسیر خود را پیدا می‌کنم و با نشانه‌گذاری جای واگن خود را حفظ می‌کنم. در ترمینال‌های مسافربری نیز جای خالی خدمات ویژه احساس می‌شود و اگر کمک داوطلبانه مردم نباشد با مشکل روبه‌رو می‌شویم البته گاه راننده یا کمک راننده نیز می‌گویند اگر کاری داشتید به ما بگویید اما به هنگام پیدا کردن اتوبوس و در بین راه برای استفاده از خدمات رستوران و... اغلب به همراهی شهروندی دلسوز نیاز پیدا می‌کنیم.
معلولان حرکتی بیشتر با هواپیما سفر می‌کنند
کاظم مولایی عضو تیم ملی پارا بدمینتون که روی ویلچر می‌نشیند در خصوص سفرهای هوایی می‌گوید: به‌دلیل وجود خدمات ویژه در فرودگاه‌های داخلی و خارجی؛ معلولان حرکتی ترجیح می‌دهند با وجود قیمت بالاتر اغلب با هواپیما سفر کنند زیرا با مشکلات کمتری روبه‌رو می‌شوند. ما هنگام خرید بلیت تعیین می‌کنیم که به خدمات ویژه و ویلچر نیاز داریم و در فرودگاه با مراجعه به واحد خدمات ویژه؛ متصدی این بخش با ویلچر ما را همراهی می‌کند، ویلچر خودمان را به حمل بار می‌فرستند و با بالابر فرد معلول را وارد هواپیما می‌کنند تا روی صندلی بنشیند. در هواپیما نیز جای مخصوصی برای معلولانی که به خدمات ویژه نیاز دارند اختصاص داده شده است. به همین ترتیب تا رسیدن به مقصد و تحویل گرفتن بار و ویلچر خودمان، همراهی می‌شویم.
اما اگر مجبور شویم به هر دلیل از اتوبوس برای مسافرت استفاده کنیم با مشکلات فراوانی روبه‌رو می‌شویم. در ترمینال‌ها که برای عبور ویلچر معمولاً رمپی در نظر گرفته نشده است. گاه مجبور می‌شویم بعد از گرفتن بلیت؛ از ترمینال خارج شویم و از مسیر اتوبوس‌ها وارد جایگاه شویم و خود را پای اتوبوس برسانیم. اتوبوس‌ها هم بالابری ندارند تا ویلچر را بالا ببرد و وارد اتوبوس شویم. اغلب مردم هستند که ما را بغل می‌کنند و روی صندلی می‌نشانند که این قضیه خیلی آزاردهنده است. اگر سفر طولانی باشد پیاده و سوار شدن در بین راه نیز مصائب خاص خود را دارد، از نبودن سرویس‌های بهداشتی ویژه برای معلولان و دسترس پذیر نبودن محیط رستوران‌ها و... اما مولایی از تجربه خود در سفرهای خارج از کشور می‌گوید و اینکه در برخی از کشورها اتوبوس‌های بین شهری نیز مانند ناوگان اتوبوسرانی داخل شهری به بالابر و رمپ مجهز است و اینکه در اتوبوس‌های داخل شهر، مأمور داخل اتوبوس به فرد معلول کمک می‌کند تا با بالابر وارد اتوبوس شود و تا در جای مخصوص قرار نگیرد اتوبوس حرکت نمی‌کند به علاوه جای مخصوص ویلچر همیشه در اتوبوس خالی و آماده است. این ورزشکار با اشاره به اینکه این روزها بعضی از قطارها نیز برای استفاده افرادی که روی ویلچر مسافرت می‌کنند در نظر گرفته شده اند، ادامه می‌دهد: با مناسب‌سازی بعضی از ایستگاه‌های راه‌آهن؛ مشکلات معلولان برای تهیه بلیت تا رسیدن به قطار کمتر شده است.
نکته‌ای که در ناوگان ریلی باقی می‌ماند ایستگاه‌های متعدد طی مسیر و قدمت آنهاست که مناسب‌سازی همه را دشوار ساخته و به هر حال استفاده از امکانات آنها برای فرد معلول از قبل قابل پیش‌بینی نیست.
مولایی می‌افزاید: البته مرحله دیگر سفر که برای معلولان حرکتی با مشکلاتی همراه خواهد بود محل اقامت در شهر مقصد است که فرد قبل از رفتن به سفر باید آنها را ارزیابی کند. مانند بررسی وضعیت سرویس بهداشتی و حمام محل اقامت از جهت دسترس‌پذیری و هم وجود یا عدم وجود آسانسور و اینکه آیا با ویلچر می‌توان وارد آن شد یا نه. او توضیح می‌دهد به‌عنوان مثال چندی پیش که به شیراز سفر کرده بودم با کمک متصدی تور و دیدن عکس‌های محل اقامت در هتل وضعیت سرویس و آسانسور و اتاق‌ها را بررسی کردم و چون با شرایط من تناسب داشت برای ثبت‌نام در تور اقدام کردم.حال اگر به هتل برسیم و ببینیم که به‌عنوان مثال آسانسور خراب است که دیگر بدشانسی خودمان است.
مشکلات ناشنوایان در سفر بیشتر ارتباطی است
شاید به نظر آید ناشنوایان برای سفر نباید با مشکل چندانی روبه‌رو باشند. اما اگر خود را جای فرد ناشنوا بگذاریم می‌بینیم که این‌طور نیست. زهرا سعادت که با نوجوان ناشنوای خود سفر می‌کند در این باره می‌گوید: مشکلات ناشنوایان در مسافرت بیشتر به نحوه ارتباط گرفتن آنها با دیگران بستگی دارد. اگر فرد سابقه شنوایی قبلی داشته باشد با مشکل کمتری روبه‌رو خواهد بود به‌عنوان مثال متوجه می‌شود که میهماندار در حال خوش آمد گویی به مسافران است وگرنه شرایط برایش گنگ و نامفهوم باقی می‌ماند. در داخل هواپیما نیز همزمان با اوج گرفتن هواپیما؛ افت فشار روی سمعک تأثیر می‌گذارد و فرد باید سیستم حلزونی گوش یا سمعک خود را خاموش یا از گوش خارج کند.
سعادت می‌افزاید: از بین معلولیت‌ها آشنایی مردم با ناشنوایی کمتر از سایرین است به‌عنوان مثال عصای فرد نابینا شناسه اوست اما بسیاری سمعک را با هدفون اشتباه می‌گیرند یا بیان گنگ و نامفهوم فرد ناشنوا را نمی‌فهمند یا با علامت اشاره‌ای که فرد با انگشتان خود نشان می‌دهد تا به دیگران بفهماند ناشنواست «دستی که انگشتان کوچک؛ شست و اشاره آن باز است» آشنا نیستند.
برای همین هنگام عبور از گیت اگر فرد ناشنوا متوجه منظور مأمور گیت نشود او نیز مجبور می‌شود به هر طریق و با ایما و اشاره به او بفهماند که باید چه کار کند.
سعادت نیز به این نکته اشاره دارد که هنگام خرید بلیت هواپیما گزینه‌ای برای تعیین ناشنوایی وجود ندارد و اینکه فرد ناشنوا در سفرهای هوایی و زمینی به یاری نوشتن روی کاغذ یا مثلاً تلفن همراه خود می‌تواند منظور خود را با دیگران در میان بگذارد. آن هم با جمله بندی‌های خاص ناشنوایان که درک منظورشان را سخت می‌سازد.
نیازی به نام پاراتور
مسافرت حق و نیازی بشری است که در مورد فردی معلول علاوه بر جنبه تفریحی جنبه روحی و روانی و تقویت اراده و اعتماد به نفس را هم شامل می‌شود. از این روست که دسترس پذیر بودن اماکن گردشگری و وسایل حمل و نقل مسافرتی در هر کشور نشانه‌ای از توجه مردم و مسئولان آن کشور به این حق اساسی معلولان است. نیازی این چنینی و کمبود اماکن گردشگری برای معلولان جمعی از آنان را در انجمنی گرد هم آورده تا با همکاری مسئولان متولی امور معلولان و مسئولان گردشگری، تورهایی ویژه برای این قشر راه‌اندازی کنند. پاراتور نام این تورهای ویژه است که در آن با به کار‌گیری امکانات و تجهیزات فیزیکی و نیروی انسانی آموزش دیده سفری دلنشین را برای فرد معلول به ارمغان می‌آورد. محمد اسماعیل شیخ قرایی مدیر عامل انجمن فرهنگی، گردشگری و ورزشی پارس درباره لزوم راه‌اندازی پاراتورها می‌گوید: در این نوع از تورهای گردشگری، افراد معلول با تجهیزات و استانداردهای بین‌المللی و بدون نیاز به افراد سالم به گردشگری می‌پردازند. می‌توان گفت یکی از اهداف پاراتورها؛ توانمندسازی فرد معلول است که به تقویت روحیه او می‌انجامد. از آنجا که در سطح اماکن گردشگری و حمل و نقل زیرساخت های مورد نیاز گردشگری معلولان فراهم نیست این افراد نمی‌توانند مستقل به گردش و تفریح بپردازند و این باعث سرخوردگی آنان می‌شود و اعتماد به نفس آنها را خدشه دار می‌کند. ما با بحث پاراتور و استفاده از امکانات ویژه سعی داریم این نقصان را تا حدی جبران کنیم. وظیفه اصلی ما مشاوره دادن به افراد معلول در زمینه مسافرت؛ شناسایی اماکن مناسب سازی شده و استفاده از تجهیزات و امکانات مناسب برای سفر افراد معلول است. پاراتورهایی که این انجمن برگزار می‌کند برای همه معلولان و همه سالمندان است که نیاز به اقداماتی حمایتی دارند. شیخ قرایی که خود از پای چپ مبتلا به پولیو است، می‌افزاید: ما کارمان را با همکاری سازمان بهزیستی شروع کردیم و در حال حاضر در دوره‌هایی یک روزه گردشگری ویژه معلولان را در استان‌های مختلف تدریس می‌کنیم از جمله همایشی در استان‌های گلستان و فارس برگزار کردیم و بزودی نمونه آن را در تهران هم برگزار خواهیم کرد. این دوره‌ها تحت عنوان گردشگری و اوقات فراغت و الزامات آن برای مددکاران، معاونین توانبخشی و افرادی که در صنعت گردشگری فعالیت می‌کنند تشکیل می‌شود. شیخ قرایی در بحث تجهیزات مناسب‌سازی شده برای معلولان به رمپ سیار مانند آنچه در برخی از اتوبوس‌های درون شهری شرکت واحد استفاده می‌شود و وسایل جانبی مثل توالت سیار و لوازم و تجهیزات adl و کیسه‌هایی که مایعات را به‌صورت ژله در می‌آورد و در مسافرت‌های طولانی برای معلولان ضایعات نخاعی به کار می‌رود و لیف‌های مخصوص برای استحمام اشاره می‌کند. او می‌افزاید: در بحث پاراتور‌های ویژه نابینایان برای هر دو سه نفر یک همراه نیاز داریم و سعی می‌کنیم نابینایان را با تعداد زیاد به سفر نبریم چون به تعداد تسهیلگر بیشتری نیاز خواهیم داشت.در بحث سفر ناشنوایان نیز این کار را با همکاری رابطان زبان اشاره انجام می‌دهیم تا بتوانیم با ناشنوایان تعامل برقرار کنیم.
مدیرعامل انجمن معلولان پارس با اشاره به اینکه نعمت‌های خداوند در هر جایی که باشد دیدنی است، می‌افزاید: سعی داریم معلولان را از دیدن این نعمت‌ها محروم نکنیم و برای همین هر منطقه‌ای که ممکن باشد برای برگزاری تور انتخاب می‌کنیم به علاوه یکی از اهداف ما شناسایی مکان‌هایی است که برای گردشگری معلولان مناسب سازی نشده‌اند چون تا خود معلولان به این مکان‌ها نروند این نیاز برای مناسب‌سازی آنها احساس نمی‌شود.
او در مورد انتخاب وسیله حمل و نقل مناسب می افزاید: بسته به مسافت و نوع معلولیت مسافرانی که برای گردش می‌بریم نوع وسیله نقلیه مناسب را تعیین می‌کنیم مثلاً در مورد معلولان حرکتی در سفرهای طولانی از هواپیما استفاده می‌کنیم گاه نیز مجبور به استفاده از قطار می‌شویم. انتخاب قطار گاه ما را با دشواری مواجه می‌سازد زیرا در قطار به مناسب‌سازی برای معلولان حرکتی و ضایعات نخاعی کمتر توجه شده است. واقعیت این است که مسئولان درصدد رفع مشکلات هستند ولی این مسأله به‌دلیل نا آگاهی زمانبر شده است. به عقیده من با توجه به نیازی که در بحث گردشگری معلولان احساس می‌شود پاراتورها جای زیادی برای گسترش دارند. معلولی که با پاراتور به سفر می‌رود امنیت خاطر بیشتری دارد. باید توجه کنیم که درک شرایط معلولان در هنگام سفر اهمیت ویژه‌ای دارد؛ اینکه من به‌عنوان متولی سفر، نیاز معلول را بسرعت درک کنم و در کمترین زمان برطرف سازم موضوعی است که در تورهای دیگر به سهولت انجام نمی‌شود و اگر هم به آن توجه شود برطرف کردن آن با ترحم همراه است و معلول را دچار سرخوردگی می‌کند. ما تا به حال 21 پاراتور برگزار کرده‌ایم هر چند در ایام عید بیشتر بر بحث آموزش تمرکز داریم اما به طور کلی معلولان و سالمندانی که بخواهند با پاراتور سفر کنند می‌توانند از طریق سایت ما به آدرس parsda.com با ما مرتبط باشند.
گزارش از: راضیه کباری
این مطلب نخستین بار در روزنامه ایران منتشر شده است.
