فتاوای آیت الله العظمی نوری همدانی (مدظله)
سؤال990 : اگر عضوي از بدن ميت غير مسلمان به بدن مسلمان زنده وصل شود و منجر به حلول حيات نگردد لمس محلّ مذكور و نماز با آن چه حكمي دارد ؟
جواب: اگر طوري است كه فعلا عضو بدن اين مسلمان محسوب مي شود و مثل دندان غير مسلمان است كه بجاي دندان مسلمان در داخل لثه او قرار گرفته است پاك است و نماز با آن صحيح است .
سؤال991 : پيوند زدن اعضاء محكوم به اعدام مثل كليه را به شخصي كه احتياج مبرم به كليه دارد جايز مي دانيد يا خير ؟
جواب: با اختيار و وصيّت آن فرد محكوم به اعدام جايز است .
سؤال992 : آيا فردي مي تواند وصيت كند كه پس از فوت ، عضوي از وي را خارج ساخته و به ديگري پيوند زنند ؟ ( توضيح اينكه اكنون هزاران نفر نابينا در ايران وجود دارد كه با پيوند قرنيه از چشم ميت به آنها ، بينا خواهند شد و ممكن است در آينده نيز اعضاي ديگري مورد استفاده مفيد و معقول باشد )
جواب: بلي مي تواند .
ب ) در صورت جايز بودن مساله فوق ، آيا وجهي به عنوان ديه يا عنوان ديگر بايد پرداخت گردد ؟ و اين وجه در چه راهي مصرف شود ؟
جواب: اين موضوع به كيفيت وصيت بستگي دارد كه در مقابل اگر مطلق باشد بايد در راه خير مصرف شود و ثواب آن مال آن ميت مي باشد و به ورثه مربوط نيست .
ج ) در سوال بالا ، آيا اولياء ميت مي توانند چنين اجازه اي دهند ؟ ( با فرض عدم وصيّت ) .
جواب: نمي توانند .
سؤال993 : اگر فرد وصيت كند كه پس از فوت ، عضوي از او را به ديگري پيوند زنند ، آيا اولياء ميت مي توانند به وصيت عمل ننمايند ؟
جواب: لازم است در صورت امكان به وصيّت عمل شود.
سؤال994 : اگر فردي طبق سوال قبل وصيت كرده و پزشك به وصيت عمل نموده است ، آيا اولياء ميت مي توانند عليه پزشك شكايت نمايند ؟
و آيا مي توانند ديه ، درخواست نمايند ؟
جواب: اگر به وصيت عمل شده كسي حق اعتراض و شكايت ندارد و در خواست ديه به كيفيت وصيت مربوط مي شود .
سؤال995 : از يك سو فردي دچار مرگ مغزي شده است و ضربان قلب و نيز نفس او به كمك دستگاه كار مي كند لكن مغز به كلي از كار افتاده است و از نظر پزشكان همچون فردي است كه سرش را از بدن جدا كرده باشند ، (كه در اين صورت نيز فقط تا چند دقيقه قلب به كار خود ادامه مي دهد ) بنابراين از نظر پزشكان ، مرده تلقي مي شود لذا پس از مدتي دستگاهها را از او جدا مي نمايند .
از سوي ديگر فرد يا افرادي داريم كه جانشان در معرض خطر است و اگر عضو مورد نياز به آنها پيوند نشود از دنيا خواهند رفت .
آيا براي حفظ بيماران زنده ، جايز است كه اعضاي فرد دچار مرگ مغزي را قطع و به بيماران پيوند زنند ؟
جواب: بلي جائز است كه اعضاي فردي كه دچار مرگ مغزي شده را قطع و به بيماران پيوند بزنند ولي اگر وصيت نكرده است اين كار بايد با اذن و برنامه از طرف فقيه انجام شود . و ديه نيز اگر وصيت نكرده است ساقط نمي شود و بايد پرداخته شود و در راه خير براي ميت مصرف شود .
سؤال996 : در صحنه جنگ مسلمانان با كفار در صورتي كه حيات رزمنده مسلمان متوقف بر پيوند اعضاء باشد آيا مي توان اعضاي ميت غير مسلمان را قطع و براي پيوند استفاده نمود ؟ بر فرض جواز آيا در اين صورت ديه لازم است يا خير ؟ و بر عهده بيمار است يا قطع كننده ؟ آيا عضو پيوند شده براي نماز اشكال ايجاد نمي كند ؟
جواب: در اقدام به پيوند زدن در فرض مذبور كافر حربي بر كافر ذمي مقدم است و در كافر ذمي ديه ثابت است و اصل كار بايد با نظر فقيه با رعايت سلسله مراتب انجام گيرد و بعد از پيوند ، حكم بدن مسلمان را پيدا مي كند و براي نماز اشكال ندارد .
سؤال997 : در صورتي كه در اثر وقوع بيماري لا علاج و پيشرونده از نظر پزشكان مرگ حتمي قريب باشد آيا مي توان از اعضاي بدن بيمار نظير قلب ، كليه و كبد براي پيوند به بيماران و نجات جان آنان استفاده نمود ؟
جواب: در فرض مزبور نسبت به اعضاي رئيسه بدن مانند قلب و ريه مثلا جائز نيست ولي اعضاي غير رئيسه مانند انگشت يا يكي از كليه ها ، با اجازه او جايز است .
سؤال998 شخصي كه وصيت به تشريح و پيوند اعضاي بدن خود را كرده آيا بعد از مرگش اولياي او ميتوانند اجازه چنين كاري را دهند ؟
جواب: در فرض مذبور نمي توانند .
سؤال999 : امروزه علم پزشكي بسيار پيشرفت نموده است و پزشكان مي توانند برخي از اعضاي فردي را كه به طور طبيعي فوت كرده و ضربان قلب نيز از كار افتاده است ، به بيماراني كه در خطر مرگ هستند و يا زندگاني پر مشقت و رنج آوري دارند پيوند زنند ( مانند كليه ، استخوان ، كبد ، چشم ، و غيره ) آيا اين عمل جايز است ؟
جواب: اين عمل جائز است ولي اگر وصيت نكرده است لازم است با نظر و اجازه فقيه انجام شود .
سؤال1000 : آيا بر پزشكي كه مي تواند با پيوند زدن اعضاي ميت فردي را از مرگ نجات دهد ، واجب است كه اين عمل را انجام دهد ؟
ج بلي واجب است ولي با اذن فقيه نيز انطباق پيدا كند .
سؤال1001 : آيا فردي كه در حال مرگ مغزي است ، ولي به وسيله دستگاه تنفس مصنوعي به حيات نباتي ادامه مي دهد و از نظر پزشكي امكان برگشت وي وجود ندارد و مرده تلقي مي شود مي توان عضوي را مثل چشم يا كليه براي پيوند خارج كرد ؟ با اين توضيح كه سال گذشته لايحه اي نيز از دولت به مجلس آورده شد مساله پيوند قانوني شود . البته در اينجا مطالبي مطرح است كه : مرگ مغزي و مرگ قلبي چيست ؟ مرگ مغزي كه مطرح است و براي پيوند لازم ، هنگامي است كه چند نفر از متخصصان ذيربط نظر دهند انساني كه تصادف كرده يا به هر علتي مغزش از كار افتاده ، ديگر به عنوان انسان زنده مطرح نيست و به اصطلاح فقط زندگي نباتي دارد ، يعني با دستگاه مي شود او را نگه داشت ولي ديگر شعوري ندارد چون هيچ گونه علائم از نظر مغزي روي نواري ثبت نمي گردد و هيچ نشانه اي از حيات وجود ندارد ، اين هنگام نياز است ما قلب اين انسان را به طور زنده دارند ، زيرا نمي شود از انساني كه فوت كرده آن طور كه در شرع مطرح است بعد از آنكه بدن سرد شد و مرده قلب را خارج كرد چرا كه به درد پيوند نمي خورد بله چشم را مي شود برداشت و كليه نيز يك بحث ديگري دارد ، حالا اگر قرار باشد نيز مثلا قلب را بردارند بايد به زندگي نباتي اين فرد كه امروز با دستگاه مي باشد معلوم نيست يك ساعت دو ساعت دو روز يا ... كه دقيقا مشخص نيست زنده مي ماند پايان داد و اين در حالي است كه قلب كار مي كند ولي فرد شعور ندارد و دستگاه از فعاليت مغز چيزي را نشان نمي دهد سوال اينجاست كه در چنين شرايطي آيا جايز هست قلب فرد را برداشته و به يك انساني كه نيازمند است پيوند زده شود ؟ و باز در اين خصوص سوال ديگر هم مطرح مي شود كه اگر قلب را برداشتند قابل فروش هست يا خير ؟
جواب: در اينجا چند مسئله به وجود مي آيد و لازم است كه ما اين مسائل را يك يك بررسي كنيم :
مساله اول اين است كه آيا مرگ به چه چيز تحقق پيدا مي كند ؟ آيا به از كار افتادن قلب ، مرگ محقق مي شود ؟ ممكن است كه فعاليت مغز از كار بيفتد ولي قلب چند لحظه باز هم به تپش خود ادامه دهد و در اسلام نيز غسل مس ميت آن وقت لازم مي شود كه بدن سرد شود اما ميت و موت قبلا محقق شده و به خروج روح از بدن موت صورت گرفته است ، اما اسلام براي تسهيل بيشتر مقرر داشته تا زماني كه بدن گرم است اگر كسي دست زد غسل به گردنش نيايد چئن بايد دست بزند و محتضر را رو به قبله كنند و چشمانش را ببندد و آن حالت حالتي است كه نبايد به علت عدم مس همگي كنار بروند و لذا اين مصلحتي است كه اسلام براي تصحيل در كار قائل شده است اما معنايش اين نيست كه تا بدن سرد نشده فرد نمرده است بلكه همينكه روح از بدن خارج شد مرده است اينكه مرگ به چه چيز محقق مي شود بجز اينكه يك بحث مهمي است يك بحث فقهي نيز هست زيرا در اسلام حفظ حيات آن اندازه كه ممكن است واجب است اگر مغز هنوز نمرده نمي توانيم كاري كنيم كه توقف حاصل شود بلكه بايد سعي كرد كه حيات حفظ گردد و اگر نه به كار افتادن مغز شخص مرده است كه به نظر مي رسد كه همين طور هم باشد ديگر آن وقت مي شود دستگاه را كنار گذاشت و به قلب توجه نكرد چون عمده همان مغز است و قلب تلمبه اي است كه كار خود را تا مدتي كه ممكن است دامه مي دهد و مهم مغز است كه مركز فرماندهي بدن است كه احساس و ادراك و همه اينها به آن منتهي مي شود و در بعضي موارد قلب مي زند در حالي كه مرگ مغزي همان طور كه مرقوم داشته ايد مسلم شده است مثلا فردي سكته قلبي مي كند كه متعاقب آن قلبش از كار مي افتد در فاصله اي كه قلبش از كار مي افتد تا رساندنش به بيمارستان چون چند دقيقه اي بوده كه قلب از كار افتاده است آن را با شوك الكتريكي بر مي گردانند و قلب دوباره به كار مي افتد اما مغز ديگر از كار افتاده ، قلب كار مي كند ، كليه كار مي كند و با لوله غذا به معده وارد مي كند ولي چشم زبان و مغز كار نمي كند .
مسئله دوم اين است كه به واقع هنوز هم علم نتوانشته پاسخ دهد كه چگونه مرگ مغزي تحت هيچ شرايطي قابل تجديد حيات نيست ولي مريض هايي بوده اند كه حيات به آنها بر گشته است بخصوص در كساني كه جوان هستند و در اثر حوادثي اين وضعيت را دارند و اتفاق افتاده كه بعد از دو ماه در مرگ مغزي به سر بردن باز علائم حيات مغزي در آنها پيدا شده است .
مسئله بعدي اين است كه كار كردن قلب و مثلا ريه به چه نحوي است ؟ آيا بايد هر آن از جانب مغز به اينها امدادي برسد با كار كنند ؟ يا اگر يك آن امداد رسيد ودستور صادر شد و بعد قطع گرديد باز هم مي توانند دقايقي و لحظاتي بعد كار كنند ؟ اگر از نوع اول است ، يعني هر لحظه و هز آن بايد از مغز امداد و دستور بگيرد لازمه است اينست كه هرگاه مغز از كار افتاد كليه و ريه و قلب و ... هم از كار مي افتد و لذا اگر اين اعضا كار مي كنند اشتباه است كه فكر كنيم مغز از كار افتاده است . و اگر نه يك لحظه امداد كافي است كه يك عضو چند دقيقه بعد هم كار كند معلوم مي شود كه مغز از كار افتاده و اين اعضا هستند كه خودشان كار مي كنند . و اين را بايد متخصصين روشن كنند .
به نظر اين جانب مرگ وقتي محقق مي شود كه مغز از كار بيفتد ، براي اينكه اعضاي ديگر هم اگر كا رمي كنند امدادش را از مغز گرفته و لو چند لحظه قبل اين امداد رسيده است و اين هم ممكن نيست كه مغز از كار افتاده باشد ولي قلب و ريه و ... بتوانند در دراز مدت به فعاليتهايشان ادامه دهند و اين را بايد دانست كه : هميشه فقه كليات را مي گويد ولي تشخيص جزئيات ، با متخصّصين هر رشته است .
سؤال1002 : من يك شوهري دارم كه بينايي خود را از دست داده است آيا مي تواند يك چشم خودم را به او تقديم كنم ؟ زيرا دوست دارد در اين انقلاب بزرگ نقشي داشته باشد و در راه اين انقلاب كوشش نمايد .
جواب: جايز نيست .
سؤال1003 : آيا خريد و فروش اعضا براي پيوند با اينكه عضو مورد اشاره يك كليه يا يك چشم باشد فرقي نمي كند ؟
جواب: در فرض مزبور يك كليه با يك چشم فرق دارد ، اولّي جائز است .
سؤال1004 : در مواردي كه قطع عضو به منظور پيوند زدن جائز است ، فروش آن عضو نيز جايز است يا خير ؟
جواب: ظاهر اين است كه شخص مي تواند در حال حيات خود عضو بدن خود را بفروشد كه پس از مر گ او از آن براي پيوند زدن استفاده كنند ، بلكه جواز فروش تمام جسم براي تشريح در مواردي كه تشريح جايز است بعيد نيست ، چنانچه گرفتن مبلغي براي دادن اجازه اين موضوع نيز مانعي ندارد ، ولي احترام بدن ميت مسلمان و احكام غسل ميت و نماز و دفن بايد مراعات شود.
سؤال1005 : بعضي افراد براي كمك به درمان بيماراني كه نياز به فرآورده هاي خوني يا اعضاي بدن دارند حاضر مي شوند كه خون يا مثلا كليه يا چشم خود را بفروشند اين موضوع چه حكمي دارد ؟
جواب: در فرض مزبور فروختن خون و كليه در صورتي كه براي فروشنده خطر و ضرر ممتني به نداشته باشد جائز است .
سؤال1006 : عضو پيوند زده شده بدن ميت غير مسلمان به بدن مسلمان كه حيات پيدا كرده است از نظر طهارت چه صورتي دارد ؟
جواب: در اين صورت ديگر نه تنها نجس و ميته نيست بلكه پاك است و نماز خواندن با آن هم اشكال ندارد و همچنين اگر عضو حيوان نجس العين مانند سك و خوك نيز پيوند شود از عضويت حيوان خارج مي شود و به عضويت بدن انسان در مي آيد
ج2:
سؤال 898 -خريد و فروش اعضاء براى پيوند چه حكمى دارد؟
جواب:در بعضى موارد مانند كليه جايز است.
سؤال 899 -پيوند اعضاء اهل كتاب به مؤمن و بر عكس چه حكمى دارد؟
جواب:پيوند اعضاء آنان به مؤمن در صورت نياز و ضرورت جايز و پيوند اعضاى مسلمانان به آنها تابع نظر فقيه است.
سؤال 900 -پيوند اعضاى قطع شده ناشى از مجازات حدود و قصاص چه حكمى دارد؟
جواب:اشكالى ندارد اگر با نظر حاكم شرع انجام گيرد.
سؤال 901 -پيوند عضو مسلمان به غير مسلمان مجاز است يا خير؟
جواب:پيوند عضو ميت مسلمان به غير مسلمان جايز نيست.
سؤال 902 -پيوند قسمتى از بدن مرده به انسان زنده از لحاظ طهارت و نجاست چه حكمى دارد؟
جواب:در صورتى كه جزء بدن انسان زنده شده باشد طاهر است.
