پرواز بورس، تهدید یا فرصت؟ آیا رشد بورس حباب گونه است؟ راهکار‌های دولت برای فرار از بحران احتمالی چیست؟

حدود یک سال و دو ماهی است که بازار بورس از سایر بازارهای موازی خود را جدا کرده است و روز به روز افراد بیشتری را با امید کسب سود بیشتر به سمت خود می کشند.

به گزارش «تابناک اقتصادی»؛ روند صعودی بورس در دو ماه اخیر شیب تندتری به خود گرفته و از زمان استعفای شاپور محمدی از ریاست سازمان بورس و بر سر کار آمدن حسن قالیباف اصل و همچنین برداشته شدن مقررات محدودکننده از جمله محدودیت‌هایی که برای ورود افراد جدید و دامنه نوسان وجود داشت، شاخص کل توانسته است رکورد‌های مختلفی را به ثبت برساند. البته در روز جاری مورخه ۱۵ اردیبهشت ماه، شاخص کل به سد یک میلیون واحدی برخورد کرد و اندکی عقب نشست.

به هر صورت، روند صعودی جنون آمیز بورس، ترس را در دل همه ایجاد کرده و هجوم گسترده مردم به سمت این بازار نگرانی‌هایی را به وجود آورده است. یک سؤال اساسی این است که آیا بورس در زمان حال و شرایط فعلی فرصت است یا تهدید؟ همچنین دولت چه راهکار‌هایی برای کنترل بورس و عمق بخشیدن به آن می‌تواند اجرایی کند؟ آیا قیمت سهام دارای حباب است؟

دکتر وحید شقاقی شهری، رئیس دانشکده اقتصاد دانشگاه خوارزمی و کارشناس مسائل اقتصادی در گفت‌وگو با خبرنگار تابناک اقتصادی به این پرسش ها پاسخ داده است.

وحید شقاقی شهری گفت: اقتصاد ایران تاکنون بانک محور بوده است و بیش از ۹۰ درصد تامین مالی کشور بر عهده نظام بانکی بوده است. همچنین بازار سرمایه ایران تاکنون یک بازار سرمایه کوچکی بوده است؛ یعنی چندان نقشی در تامین مالی دولت و بخش خصوصی نداشته است.

وی ادامه داد: از سال گذشته بازار سرمایه شروع به رشد کرده و رونق گرفته است. شقاقی شهری با اشاره به اینکه در ابتدای سال جاری، میزان ورود نقدینگی به بازار سرمایه حدود یک هزار و پانصد میلیارد تومان بوده است، ادامه داد: طبق آخرین آماری که استخراج کرده ام، سیزدهم اردیبهشت ماه سال جاری، ورود نقدینگی به بیش از دو هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان رسیده و رکورد ورود نقدینگی به این بازار شکسته شده است.

همچنین در سال ۹۸، حدود ۳ میلیون کد بورسی فعال وجود داشت، ولی هم اکنون روزی صد هزار نفر در پیشخوان‌های دولت برای دریافت کد بورسی صف می‌کشند.

عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی با اشاره به اینکه سال گذشته بورس دارای بیشترین میزان بازدهی در بین بازار‌ها بوده است، افزود: همچنین بورس در سال جاری رکوردشکنی‌های عجیبی داشته و در سیزدهم اردیبهشت ماه سال جاری شاخص کل ۳۴ هزار واحد رشد داشت.

شقاقی شهری گفت: این رشد بازار سرمایه هم می تواند برای کشور فرصت و هم تهدید باشد و چالش بزرگی برای کشور ایجاد کند. اگر دولت بتواند برنامه های خود را با سرعت پیاده سازی کند، می تواند از این فرصت استفاده کند، در غیر این صورت می تواند بحرانی در کشور ایجاد کند.

این کارشناس اقتصادی با بیان این پرسش که چرا می گوییم بازار سرمایه کنونی یک فرصت است، پاسخ داد: هم اکنون بنگاه های بخش خصوصی کشور نیازمند تامین مالی هستند و نظام بانکی به دلیل منابع مالی محدود پاسخگوی تقاضای آن ها نمی باشد. دولت می تواند برای تامین مالی این بنگاه ها، آن ها را به بازار سرمایه هدایت کند و این یک فرصت است. فرصت دیگر این است که خود دولت می تواند صورت های مالی شرکت های دولتی را شفاف سازی کره و سهام آن ها را در این بازار عرضه کند.

همچنین فرصت سوم این است که بازار سرمایه و رونق آن، باعث شده است تا دارایی های منجمد مردم از جمله دلار، طلا و ... وارد این بازار شود. فرصت چهارم این است که رونق بازار سرمایه باعث شده است تا سوداگری افراطی در بازارهای موازی کنترل شود.

شقاقی شهری با بیان اینکه اگر مدیریت بازار سرمایه درست نباشد، این موضوع می تواند به یک بحران تبدیل شود، افزود: بحران زمانی رخ خواهد داد که به بازار سرمایه عمق کافی بخشیده نشود. برای درک این مساله مثالی می زنم. این جریان نقدینگی مانند آب پرفشار و بازار سرمایه مانند یک حوض است. حالا اگر حوض کوچک باشد، این آب پرفشار از این حوض سرریز خواهد کرد و تبدیل به سیل و بحران خواهد شد.

وی ادامه داد: دولت اگر می‌خواهد جلوی تبدیل به بحران شدن بازار سرمایه را بگیرد، باید دو کار را انجام دهد: یا باید عمق بازار سرمایه را افزایش دهد (حوض را بزرگ کند) یا ورود جریان نقدینگی به بازار را کنترل کند (شیر فلکه آب پرفشار را ببندد).

بحث مهم این است که دولت باید متناسب با ورود جریان نقدینگی به این بازار عمق ببخشد و اگر دولت دیر عمل کند و در بوروکراسی‌های اداری خود را گرفتار کند و نتواند عرضه‌های اولیه و عرضه سهام بنگاه‌ها را با این جریان نقدینگی تطابق دهد، این جریان نقدینگی سرریز خواهد شد.

عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی ادامه داد: تا دو هفته پیش، رشد سالیانه (فروردین ۹۸ تا فروردین ۹۹) ۳۰ درصد از ۶۴۰ نماد فعال بازار سرمایه که اکثریت مربوط به شرکت‌های کوچک بودند، بیش از پنج برابر بود. حتی قیمت برخی نماد‌ها ۲۴ برابر شده بودند. این یک فاجعه است، چون قیمت سهام یک شرکت کوچکی که شاید سودآوری هم نداشته و از لحاظ بنیادی شرکت بسیار ضعیفی نیز می‌باشد، ۲۴ برابر شده است؛ بدان معنا که اگر کسی به میزان یک میلیون تومان از سهام این شرکت را در فروردین ۹۸ خریداری می‌کرد، پول وی در فروردین ۹۹، ۲۴ میلیون تومان شده بود.

بیشتر بخوانید:

• آیا داستان مؤسسات غیرمجاز برای تازه‌واردان به بورس تکرار می‌شود؟

وی با اشاره به اینکه من نمی‌خواهم در حال حاضر کلمه حباب را برای این بازار به کار ببرم، افزود: از اول فروردین ۹۷ تاکنون، قیمت طلا از گرمی ۱۵۰ هزار تومان به حدود ۶۰۰ هزار تومان افزایش یافته است (حدود ۴ برابر)، دلار از ۳۵۰۰ تومان به ۱۶ هزار تومان افزایش یافته است (حدود ۴ برابر)، قیمت مسکن در کل کشور به صورت میانگین ۳ تا ۳.۵ برابر شده است، قیمت خودرو نیز حدودا بین ۳ تا ۳.۵ برابر شده است؛ بنابراین تمام بازار‌ها و دارایی‌های جایگزین بازار سرمایه از جمله طلا و دلار در مدت دو سال اخیر تقریبا ۴ تا ۴.۵ برابر شده است. حالا اگر شرکت‌های ایران کاملاً صادرات محور باشند و عملکرد آن‌ها بسیار عالی باشد دیگر رشد آن‌ها نمی‌تواند بیشتر از رشد دلار یا طلا یعنی بیش از ۴ تا ۴.۵ برابر باشد؛ بنابراین رشد هر سهامی از سال گذشته تاکنون اگر بیش از چهار برابر شده است؛ یعنی رشد آن بیش از رشد دلار و طلا بوده است، دارای رشد شبهه ناکی است؛ پس ۳۰ درصد از شرکت‌های بورس تا آخر فروردین ماه سال جاری رشد غیرواقعی یا حباب گونه داشته اند.

عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی افزود: ولی از اول فروردین ماه ۹۸ تا ۱۴ اردیبهشت ماه سال جاری، رشد سالیانه گروه بانکی، ۴.۳ برابر، گروه بیمه ۵.۴ برابر، گروه خودرو ۶.۸ برابر، گروه سرمایه گذاری‌ها ۵.۳ برابر، گروه نفت، پتروشیمی و محصولات شیمیایی ۴ برابر، گروه دارویی ۶ برابر، گروه رایانه و خدمات وابسته ۵.۵ برابر، گروه فلزات ۵.۵ برابر، گروه زراعت ۶.۴ برابر، محصولات غذایی و آشامیدنی ۶.۳ برابر و قند و شکر ۵ برابر شده است.

شقاقی شهری ادامه داد: این رشد‌ها از معیاری که عرض کردم (رشد ۴ تا ۴.۵ برابری دلار و طلا) بیشتر است. یعنی بازار سرمایه که با وقفه به افزایش دلار و قیمت بازار‌های جایگزین واکنش نشان می‌دهد، نباید بیش از چهار برابر شده باشد. همان گونه که گفتم شرکت یا صادرات محور است که با دلار سر و کار دارد و یا دارایی هایش زمین و تجهیزات است، بنابراین ارزش سهام شرکت نباید بیشتر از چهار برابر شده باشد، چون موارد مذکور رشدشان بیشتر از چهار برابر نبوده است.

وی افزود: وقتی اطلاعاتم را در ۱۴ اردیبهشت به روز کردم، دیدم رشد قیمت سهام بیش از ۸۰ درصد از نماد‌ها بیش از ۴ برابر شده است. پیش بینی من این است که ظرف دو هفته آینده رشد کل نماد‌های بازار سرمایه (۶۴۰ نماد) بیش از ۴ برابر شود. اینجاست که دولت باید واهمه داشته باشد.

وی با اشاره به ورود دو هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان نقدینگی گفت: هم اکنون سهم‌های بنیادی با صف‌های خرید طولانی مواجه هستند و سهامدارانی که به تازگی وارد شده اند به دنبال خرید سهم می‌باشند و مجبورند سهم‌های کم ارزش که رشد قیمت زیادی هم داشته اند را خریداری کنند.

عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی گفت: حالا در این وضعیت دولت باید دو کار مهم و با سرعت بالا را انجام دهد و بیشتر از یک ماه از فرصت نیست. چرا با سرعت بالا؟ چون این جریان نقدینگی مانند خودرویی است که با سرعت ۱۲۰ کیلومتر در حال حرکت است و اگر دولت با بوروکراسی‌هایی که وجود دارد با ماشینی حرکت کند که سرعتش ۲۰ کیلومتر است هرگز به این جریان نقدینگی نخواهد رسید و این صف‌های خرید روز به روز برای سهام طولانی‌تر و رشد حبابی بیشتر خواهد شد.

راهکار چیست؟

اولاً دولت باید به عرضه‌های اولیه سرعت ببخشد و شرکت‌های دولتی را پشت سر هم عرضه کند سرعت ببخشد. دولت در سال‌های گذشته سهام خود را عرضه می‌کرد خریداری نبود، ولی الان خریدار هست و سریع به فروش می‌رسد؛ لذا دولت برای تامین مالی می‌تواند سهم بفروشد.

ثانیا می‌شود در این شرایط خصوصی سازی را سرعت بخشید. ثالثا دولت می‌تواند صندوق پروژه هم ایجاد کند. یعنی گروه بانکی یا بیمه‌ای یک تعداد پروژه‌های توسعه‌ای دارند می‌شود این‌ها را یک صندوق (مثلا صندوق پروژه‌های گروه بیمه) کرد و این‌ها را هم در بازار اولیه عرضه کند و این‌ها هم تامین مالی شوند. وی افزود: این راهکار‌ها که گفتم در سمت عرضه بود.

وی با بیان اینکه دولت در سمت تقاضا هم باید مدیریت داشته باشد، گفت: باید دولت بتواند ورود به بازار بورس را مدیریت و کُندتر کند.

شقاقی شهری در پایان صحبت‌های خود گفت: من پیشنهادم به مردم این است که در خرید سهام دقت کنند و بدانند بازار سرمایه بازار پرریسکی است. اگر بیش از چهار برابر قیمت سهام رشد کرده است، نخرند و به سمت خرید سهام بنیادی حرکت کنند، دیگر ارزش این سهام از طلا و دلار که خالص‌ترین دارایی هستند، بیشتر نیست. منظور از خالص‌ترین دارایی این است که شما طلا و دلار را هر کجای دنیا ببرید خریدار دارد. به هر صورت پیشنهاد این است که هر سهمی خریداری نشود، چون اگر بازار با مشکل مواجه شود این افراد که هر سهمی را خریداری کرده اند متضرر خواهند شد. هم اکنون خیلی‌ها هستند که طلا، خودرو، خانه و ... را می‌فروشند و حتی وام برمی دارند که وارد بازار شوند و این خطر دارد و اگر مدیریت نشود این ماجرا به بحران تبدیل خواهد شد و حتی شرایطی به مراتب بدتر از ماجرای موسسات مالی و اعتباری غیرمجاز پیش خواهد آمد.