به گزارش «تابناک» به نقل از ایرنا، طبق آخرین آماری که شرکت مدیریت منابع آب ایران منتشر کرده است، تا اول خرداد ماه ۱۴۰۰ میزان بارندگی هایی که اتفاق افتاده ۳۶ درصد کمتر از میانگین ۵۲ ساله بوده است و بدترین وضعیت را حوضه آبخیز بخش شرقی دارد که در تقسیم بندی وزارت نیرو به آن مرز شرقی می گویند و حدود ۵۵ درصد نسبت به میانگین بلند مدت کمتر بوده است. بهترین وضعیت را نیز حوضه آبریز دریاچه ارومیه دارد که میزان ریزش های آسمانی آن فقط ۷ درصد کمتر از میانگین بلند مدت است.
این در حالی است که پژوهش ها و تجربیات دنیا ثابت کرده است؛ خشکسالی پدیده‌ای است که اگر به موقع برای آن راه حل پیدا نشود، ممکن است در آینده باعث بروز مسایل و مشکلات دیگر بصورت سلسله مراتبی شود و حتی ممکن است منجر به تنش‌های اجتماعی و خشونت در سطح فردی و اجتماعی شود. اهمیت توجه به این موضوع سبب شد پژوهشگر ایرنا با "مهدی کلاهی"، عضو هیات علمی دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد به گفت گو بنشیند. کلاهی معتقد است که چالش خشکسالی، چالش مهمی است و نیاز دارد به علم اهمیت دهیم و با همراهی کلیه نهادها، دولت، دانشگاه‌ها و موسسات، بازار، بخش خصوصی، سمن‌ها، تشکل‌های مدنی و علاقمندان، زمینه یک مدیریت مشارکتی – تطبیقی براساس حوضه های آبخیز را پایه ریزی کنیم. مشروح این گفت و گو را در ذیل می‌خوانید:
کم آبی؛ مهمترین مساله محیط زیستی است
کلاهی پیرامون کم آبی در ایران و پارامترهای موثر بر آن اظهار داشت: اگر بخواهیم به یک مساله بسیار مهم در کشورمان در رابطه با محیط زیست اشاره نماییم؛ باید مساله آب را بیان کنیم. ایران در کمربند خشک و نیمه خشک قرار دارد. عملا هزاران سال است که پدیده خشکسالی، پدیده آشنایی است. اما آنچه اکنون این خشکسالی را تشدید می‌کند و آن را به یک وضعیت چالش برانگیز تبدیل می‌کند چندین عامل مهم است. مثلا افزایش جمعیت طی سال های اخیر این خشکسالی و کم آبی را بیشتر نمایان ساخته است. اگر در گذشته نه چندان دور، حدود ۱۰ میلیون نفر در ایران زندگی می‌کردند و این جمعیت، با داشتن سبک زندگی آرامتر و فناوری ناپیشرفته، کم آبی را مدیریت می‌کرد و کمتر به ذخایر آبی صدمه می‌زد. ولی امروزه جمعیت کشور به ۸۴ میلیون نفر رسیده که گویای آن است که باید آب به میزان کافی برای تک تک آنها فراهم شود. سوء مدیریت، فناوری مخرب موتور پمپ و چاه عمیق، به همراه سبک زندگی مصرفگرا، همگی به شدت پدیده خشکسالی و بحران آب افزوده اند.
وی در ادامه افزود: خشکسالی یا کم آبی یک مساله طبیعی در ایران است؛ اما وقتی پارامترهای دیگری هم به آن اضافه می‌شوند مثل پارامترهای سوء مدیریت، افزایش جمعیت و مصرف گرایی این مساله چالش برانگیزتر می‌شود. برای مثال زمانی که می‌گوییم جمعیت کشور زیاد شود؛ باید بدانیم که ظرفیت زیستی کشور چقدر جواب می‌دهد. هم اکنون نزدیک به سه برابر ظرفیت زیستی کشور، داریم استفاده یا بهتر بگویم بهره کشی می‌کنیم. این یعنی حتی از منابع و حقوق نسل‌های آینده داریم می‌خوریم.
خشکسالی به صورت سلسله مراتب بر جامعه اثر میگذارد
کلاهی در خصوص چالش خشکسالی و پیامدهای آن گفت: وقتی درباره خشکسالی مطالعه می‌کنیم، می‌بینیم که خشکسالی اگر تداوم داشته باشد باعث افزایش خشونت اجتماعی می‌شود. توضیح اینکه اگر خشکسالی موقت باشد یک پدیده هواشناسی است. ولی اگر تداوم داشته باشد و با سو مدیریت هم راستا شود، به خشکسالی هیدرولوژیکی تبدیل می‌شود و این خشکسالی هیدرولوژیکی سبب می‌شود آب کمتر در دسترس افراد قرار بگیرد و نتیجه چنین وضعیتی افزایش خشونت در میان شهروندان برای دست یافتن به آب بیشتر می‌شود.
در ادامه، این استاد دانشگاه تصریح کرد: از سویی در اثر تداوم خشکسالی و سوء مدیریت، خشکسالی هیدرولوژیکی به خشکسالی کشاورزی تبدیل می‌شود. یعنی کشاورز زمین کمتری را زیر کشت می‌برد و درنتیجه محصولات کمتری برداشت می‌کند و نتیجه این امر خشکسالی اقتصادی است به این معنا که محصول کشاورز کاهش یافته و در نتیجه اقتصاد کشاورز صدمه می‌بیند. همین امر سبب فقر دهقان جامعه روستایی می‌شود. از طرفی پس از وقوع خشکسالی اقتصادی؛ خشکسالی اجتماعی -فرهنگی به وقوع می‌پیوندد. یعنی روابط افراد با هم دچار چالش می‌شود و به دنبال خشکسالی اجتماعی - فرهنگی، خشکسالی روانشناسی اتفاق می‌افتد. به این معنا که افراد به لحاظ ذهنی دچار تنش می‌شوند و خشونت در جامعه افزایش می‌یابد. بنابراین شرایطی که در حال حاضر وجود دارد نیاز به نوعی مدیریت منسجم و فرانهادی دارد. شاید بهتر است گفته شود نیاز به یک ستاد یا اتاق فکر خشکسالی حوضه ای برای بررسی مسایل و مشکلات و ارایه راهکار از سوی آنها است.
وی ادامه داد: بارش کم امسال، شرایط طبیعت را بسیار شکننده کرده است. طبق آمارهایی که وجود دارد پوشش گیاهی مراتع ۴۰ درصد کاهش یافته است. به مفهومی که آن دامدار و روستایی با مشکلات اقتصادی رو به رو هستند. در این زمینه گزارشاتی وجود دارد مبنی بر اینکه اکنون عشایر دام‌های خود را پیش فروش می‌کنند چون مراتع پوشش گیاهی ندارند تا دامهایشان را در آنجا چرا کرده یا گرانی علوفه شرایط تامین علوفه لازم برای دام‌ها را ناممکن کرده است. بنابراین ما اکنون با یک نگرانی عظیمی رو به رو هستیم که اگر گوشت کیلویی ۱۰۰ هزار یا ۱۳۰ هزار تومان هست ممکن است بعد از مدتی به طور وحشتناک قیمت آن افزایش یابد یا اصلا گوشتی در بازار برای خرید یافت نشود.
راهکارهایی برای کنترل مصرف خانگی آب
کلاهی به راهکارهایی برای کنترل مصرف آب اشاره کرد و گفت: با اینکه مصرف خانگی درصد ناچیزی از مصرف کل را به خود اختصاص می‌دهد اما با این حال لازم است به آن بسیار توجه شود. وقتی به کشورهای دیگر مثل هنگ کنگ نگاه می‌کنیم؛ می‌بینیم این کشورها یک آب پاکیزه برای نوشیدن و یک آب خاکستری بازیافت شده برای شستشو در هر منزل دارند. اگر می‌خواهیم آب شهری را مدیریت کنیم باید بیاییم آب نوشیدن را از آب شستشو تفکیک کنیم. برای مثال برای خانه‌هایی که تازه ساخته می‌شوند می‌توان الزام کرد یا مشوق گذاشت تا چنین تفکیک‌هایی را رعایت کنند.
وی افزود: مورد دیگر این است که آب مصرفی خانوارها به راحتی از سیستم خارج می‌شود در حالیکه از طریق سیستم تصفیه محلی به راحتی می‌توان آن را بازیافت کرد و دوباره استفاده کرد. در برخی از کشورها تا ۳۰ بار آب بازچرخانی می‌شود. بنابراین در اینجا مساله مدیریت و نحوه مدیریت درست مطرح می‌شود که چه تدابیری برای این امر اندیشیده و چقدر کارساز هستند. اگر مسوولان نشان دهند که جلوی مصرف بی حد و اندازه آب در جاهای دیگر گرفته شده قطعا مردم هم انگیزه‌ای برای مصرف کم و یا کنترل آن را پیدا می‌کنند.
این استاد دانشگاه گفت: به نظر من شوراهای شهر و آبفاها باید بیایند و بصورت پایلوت تسهیلاتی را در اختیار خانه‌ها و خصوصا بساز و بفروش‌ها به منظور تفکیک لوله‌های آب قرار دهند تا به مرور این امر در جامعه رونق و گسترش پیدا کند. از آنجاییکه برخی از ابتدایی‌ترین کارها در برخی امور مثل مساله آب انجام نشده است؛ نتیجه‌اش اکنون این شده است که مردم در سردرگمی بسیار بزرگی بسر می‌برند. در حالیکه تجارب موفق کشورهای دیگر در این زمینه موجود بوده و می‌توانست الگو و مدلی برای جامعه ما هم باشد اما متاسفانه ما از چنین الگوهایی بهره‌مند نشدیم.
به هر حال، چالش خشکسالی، چالش مهمی است و نیاز دارد به علم اهمیت دهیم و با همراهی کلیه نهادها، دولت، دانشگاه‌ها و موسسات، بازار، بخش خصوصی، سمن‌ها، تشکل‌های مدنی و علاقمندان، زمینه یک مدیریت مشارکتی – تطبیقی براساس حوضه های آبخیز را پایه ریزی کنیم.
