چین دوباره ایران را غافلگیر کرد!

آنچه تاکنون توانسته امارات را در جلب نظر روسیه و چین به عنوان دو عضو موثر شورای امنیت موفق کند، عدم توجه ایران به پیامدهای بلند مدت چنین سیاست هایی از سوی دوستان فعلی ایران است. اگرچه ایران در شرایط فعلی به دلیل برتری قدرت نظامی و دسترسی به منابع نفتی، بی نیاز از هرگونه مذاکره برای رفع مناقشات حقوقی است اما حرکت گام به گام امارات در تثبیت مناقشه حقوقی و سپس پیگیری حق خود بر جزایر سه گانه، ایران را در آینده ای دور که متاثر از شرایطی غیرقابل پیشبینی در وضعیت شکننده قرار دهد، پیمان های حقوقی فعلی را بر آیندگان تحمیل خواهد کرد.

موضوعی که می توان از هم اکنون نشانه های قدرت اقتصادی و سیاسی کشورهای عربی را نسبت به ایران در تحریم مشاهده کرد. چه آنکه سفر شیخ محمد بن زاید آل نهیان، پادشاه امارات به چین، نشان‌دهنده پیشرفت کیفی در روند روابط تاریخی دو کشور بود. دو کشور روابط نزدیکی در سطوح مختلف دارند که در گفتگوهای جاری بین دو طرف، دیدارهای بالاترین سطوح بین دو کشور و نشست‌های وزیران دولتی در حال انجام است، به گونه‌ای که نشان‌دهنده علاقه زیاد بین آن‌ها به توسعه روابط دوجانبه است.

اگرچه روابط امارات و چین تاریخی و ریشه‌دار است و سفر مرحوم شیخ زاید بن سلطان آل نهیان به چین در ماه می ۱۹۹۰ اولین سفر در نوع خود توسط رئیس یکی از کشورهای حاشیه خلیج عربی به چین بود که پس از سفر یانگ شانگکون رئیس‌جمهور فقید چین به امارات در دسامبر ۱۹۸۹ انجام شد.

دیدارهای رسمی مبادله‌شده بین رهبران دو کشور به تحکیم روابط دوجانبه بین آن‌ها و سوق دادن آن‌ها به سمت توسعه بیشتر کمک کرد، از جمله سفر شی جین پینگ رئیس‌جمهور چین به امارات در سال ۲۰۱۸ و همچنین سفر شیخ محمد بن زاید آل نهیان به جمهوری خلق چین در ژوئیه ۲۰۱۹ که مرحله جدید و محوری در مشارکت استراتژیک بین دو کشور رقم زد.

این همان دیپلماسی است که ایران را در وضعیت شکننده قرار داده و از تعامل با بازیگران رقیب محروم کرده است. به عبارت دیگر ایران بر خلاف امارات که روابط پیچیده خود را با غرب و شرق حفظ کرده و در تلاشی گام به گام در حال انعقاد یک پیمان حقوقی متشکل از اعضای شرقی و غربی شورای امنیت برای به رسمیت شناختن مناقشه بر سر جزایر سه گانه است، ایران صرفا با تکیه بر تئوری سنتی و منفعل حسن هم جواری و روابط سنتی ایران و امارات به دنبال اعمال حق تمامیت ارضی خود بر جزایر سه گانه است. چه آنکه عراق دوره صدام نیز در وضعیتی که ایران(بعد از انقلاب۵۷) از حیث سیاسی شکننده بود، جنگ هشت ساله را بر ایرانی که در زمان پهلوی با آن مناقشه حقوقی بر سر خرمشهر داشت، تحمیل کرد.

تقابل رویکرد سنتی و مدرن ایران و امارات

برای فهم این وضعیت پارادوکس‌نما باید از یک مفهوم جدید به عنوان نظم چندهمسویی Multialigned استفاده کرد. بر اساس این نظم، قدرت‌های منطقه‌ مایل هستند همزمان با چند بازیگر رقیب کار کنند. زیرا می‌خواهند مزیت سیاسی، نظامی و امنیتی خود را افزون کنند. این مفهوم همچنین بیان می‌کند که عصر اتحادها، ائتلاف‌ها و بلوک‌بندی‌های پایدار، گذشته و امکان برقراری این بلوک‌بندی‌های پایدار و شراکت‌های انحصاری دیگر وجود ندارد. نمونه آن همین رفتار چین با ایران است که منافع سرزمینی و حیاتی متحد خود را نادیده گرفته است. در این نظم بده‌بستان‌محور و معامله‌محور، روابط بسیار کوتاه‌مدت و فارغ از مباحث ایدئولوژیک است.

در توصیف برنامه امارات که بر خلاف رویکردهای ایران در تحریم در حال اجرا است، حجم تجارت خارجی غیرنفتی امارات با چین طی سال گذشته با رشد ۴.۲ درصدی نسبت به سال ۲۰۲۲ به ۲۹۶ میلیارد درهم معادل (۸۱ میلیارد دلار) رسید. بدین ترتیب چین جایگاه اول امارات را به عنوان شریک تجاری خود در تجارت غیرنفتی در سال ۲۰۲۳، که ۱۲ درصد از این تجارت را به خود اختصاص داده حفظ کرده است.

چین از نظر واردات از امارات، با سهم ۱۸ درصدی در صادرات غیرنفتی رتبه اول و در صادرات مجدد با سهم ۴ درصدی در رتبه هشتم قرار دارد. در طول سال ۲۰۲۳، امارات متحده عربی اولین شریک تجاری عرب با سهم ۳۰ درصدی بوده است.

از سوی دیگر مجموع جریان سرمایه‌گذاری امارات متحده عربی در چین بین سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۲۳ به حدود ۱۱.۹ میلیارد دلار آمریکا رسید که شامل چندین بخش، به ویژه ارتباطات، انرژی‌های تجدیدپذیر، حمل و نقل و ذخیره‌سازی، هتل‌ها و گردشگری و لاستیک بود، در حالی که جریان سرمایه‌گذاری چین در امارات متحده عربی بالغ بر ۷.۷ میلیارد دلار در مدت مشابه رسیده است.

کمربند و جاده امارات متحده عربی با پتانسیل توسعه، موقعیت استراتژیک و نقش اقتصادی پیشرو خود در منطقه، شرکت‌کننده فعالی در طرح کمربند و جاده است که توسط رئیس جمهور چین شی جین پینگ در سال ۲۰۱۳ راه‌اندازی شد، به ویژه که این ابتکار بر نقش محوری امارات در تجارت بین‌الملل و در راستای مسیرهای توسعه یکصدمین ساله امارات متحده عربی و همچنین نقش ابتکار عمل در حمایت از جنبش صادرات مجدد است که رکن اساسی تجارت غیرنفتی امارات با کشورهای سراسر جهان را تشکیل می‌دهد.

بخش گردشگری نیز یکی از مهم‌ترین بخش‌ها در روابط اقتصادی مشترک دو کشور است، به طوری که تعداد کل گردشگران چینی در ده ماهه نخست سال ۲۰۲۳ به بیش از یک میلیون بازدیدکننده رسید و تعداد چینی‌ها در امارات به رقمی در حدود ۳۵۰ هزار نفر رسید.

تعداد پروازهای بین دو کشور در ماه از طریق خطوط هوایی ملی امارات به بیش از ۲۱۰ پرواز رسید. در سال ۲۰۱۵، دو کشور یادداشت تفاهمی برای همکاری در زمینه آموزش عالی به منظور تشویق همکاری در زمینه‌های علمی، تضمین کیفیت آموزش بین موسسات آموزش عالی و مراکز تحقیقات علمی در دو کشور و همچنین تبادل بورسیه‌های دانشگاهی امضا کردند.

سال ۲۰۱۹ شاهد راه‌اندازی «پروژه آموزش زبان چینی در ۲۰۰ مدرسه» در امارات بود که تا به امروز بیش از ۷۱۰۰۰ دانش‌آموز را در ۱۷۱ مدرسه در امارات جذب کرده، که نشان از علاقه شدید دانش‌آموزان اماراتی در یادگیری زبان چینی به عنوان پلی برای ارتباطات فرهنگی و انسانی بین دو کشور است.

آیندگان متضرر از رویکرد منفعلانه ایران در تحریم

بنابراین بر اساس اظهارات رسمی رهبران هر دو کشور باید گفت در دهه آینده روابط فی مابین آنها در کلیه زمینه ها رشد کند و احتمالاً در تمام بخش‌های اقتصاد امارات و همچنین در حوزه‌های دیپلماتیک، سیاسی و امنیتی گسترش خواهد یافت. مسلماً «محور آسیایی» امارات متحده عربی از همسایگانش جامع‌تر است، زیرا نه تنها روابط نزدیکی با چین برقرار کرده است بلکه در ایجاد روابط اقتصادی و دیپلماتیک-امنیتی قوی با هند، ژاپن و جمهوری کره – سه دموکراسی آسیایی که بلاک چین خود را تشکیل داده اند، تلاش نموده است.

روابط با هند به ویژه به عنوان جامع ترین رابطه قابل توجه است. هند نه تنها یک شریک بزرگ اقتصادی با حضور جمعیتی بزرگ در امارات است، بلکه یک شریک امنیتی برای ابوظبی می باشد. علاوه بر این، هند مایل است روابط خوب خود را با امارات متحده عربی و اسرائیل ایجاد کند تا پروژه جایگزین خود را برای اتصال اقتصادهای اقیانوس هند به اروپا ایجاد کند.

تاکنون، پکن و دهلی نو استراتژی چندجانبه امارات متحده عربی را پذیرفته‌اند و تا زمانی که هند و چین هر دو از شراکت با امارات متحده عربی بهره مند شوند، بعید است که این کشور را درگیر مشکلات دوجانبه خود کنند.

ناظران سیاسی معتقدند ایران بدون تنش زدایی از روابط خارجی با کشورها نمی تواند در مناقشات حقوقی دست بالا را داشته باشد و رقبای ایران با درک مزیت های تحریم ایران، تلاش می کنند پیمان های اقتصادی خود با رقبای ایران را برای استمرار تضعیف ایران تا نقطه شکنندگی در آینده ای دور ادامه دهند. آینده ای دوری که در آن پیامدهای انفعال تنش زای فعلی ایران هزینه های سنگینی را بر آیندگان تحمیل خواهد کرد. مانند آنچه در جنگ هشت ساله رخ داد.