به گزارش تابناک به نقل از ایسنا در سال ۲۰۰۳ ( ۱۳۸۲) پنج کشور حاشیه دریای خزر "کنوانسیون منطقه ای حفاظت از محیط زیست دریای خزر" موسوم به "کنوانسیون تهران" را امضاء کردند. این کنوانسیون در تاریخ ۱۲ اوت ۲۰۰۶ لازم الاجرا شد و همه کشورها این معاهده را به عنوان یک واقعه مهم زیست محیطی جشن گرفتند و از آن پس این روز را به نام "روز دریای خزر" نامیدند.
خزر نام دریاچه ای با وسعت ۶۰۰ هزار و ۳۸۴ کیلومتر مربع است که طول سواحل آن به ۷۰۰۰ کیلومتر می‌رسد. کشورهای ایران، روسیه، جمهوری آذربایجان، جمهوری‌های ترکمنستان و قزاقستان این دریاچه را در برگرفته‌اند و همگی از مواهب آن استفاده می‌کنند.
خزر پس از خلیج فارس و سیبری، به لحاظ ذخایر نفت و گاز موجود در ساحل و زیربستر در مقام سوم قرار دارد و همین مسئله ارزش آن را چندین برابر می‌کند. از سوی دیگر سطح آب این دریا در سال‌های اخیر کاهش پیدا کرده است.
مهدی رهنما درباره عوامل موثردر پس‌رفت آب دریای خزرطی سال‌های اخیر اظهار کرد: این وضعیت هم عامل انسانی و هم عامل طبیعی دارد. عمیق‌ترین بخش دریای خزر به سمت ایران است بنابراین تاثیر رودخانه ولگا و سدهای آن بر ایران به‌قدری نیست تا به عنوان یک عامل موثر بر کاهش سطح دریا در سمت کشورمان از آن نام ببریم.
وی اضافه کرد: بررسی‌ها نشان می‌دهد از دهه ۵۰ شمسی تا اواخر سال ۱۴۰۲ سطح آب دریای خزر دوره نوسانی داشته است. با مقایسه آن با عوامل طبیعی می‌بینیم تغییرات اقلیمی عامل مهمی در پس‌رفت آب دریای خزر بوده است.
رییس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو ادامه داد: کمترین سطح آب دریای خزر حدود سال ۵۶ شمسی ثبت شد و تقریبا ۳۰- متر بود. سطح آب این پهنه آبی از سال ۵۷ افزایش یافت و بیشترین میزان آن دهه ۷۰ ثبت شد. از این زمان دوباره روند کاهشی آن آغاز شد. فقط طی دو سال افزایش یافت. الان به حدود ۲۷- متر کاهش سطح آب رسیده‌ایم.
وی درباره علل کاهش سطح آب دریای خزر گفت: میزان آب ورودی به این دریا کاهش یافته است. مستحدثاتی روی رودخانه‌هایی مانند سفیدرود و سایر رودخانه های که از رشته کوه البرز سرچشمه می‌گیرند و وارد دریای خزر می‌شوند، احداث شده است که جریان آب رودخانه ها را ذخیره می‌کنیم بنابراین ورودی‌های آب دریای خزر را کاهش داده‌ایم.
رییس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو ادامه داد: میزان جمعیت ساکن در سواحل دریای خزر به دلیل رشد جمعیت همچنین مهاجرت‌های صورت گرفته به این منطقه افزایش زیادی پیدا کرده که موجب افزایش مصرف آب به‌ویژه منابع آب زیرزمینی - که ارتباط مستقیم با آب دریا دارد- شده است.
رهنما اضافه کرد: این عوامل در کنار تغییرات اقلیمی، کاهش بارش و افزایش دما موجب کاهش سطح آب دریای خزر شده است. بر اساس مطالعات انجام شده افزایش دما و کاهش بارش مهمترین عوامل در این زمینه هستند.
وی درباره تبعات پس‌رفت آب دریای خزرگفت: تداوم این وضعیت موجب بی‌استفاده شدن بندرهای شمالی کشور می‌شود و آن‌ها را باید به عمق بیشتر دریای خزر منتقل کنیم علاوه بر آن منبع رطوبتی برای منطقه کاهش می‌یابد و موجب افزایش شدت تغییرات اقلیمی می‌شود. به عنوان نمونه زمانی که دریاچه ارومیه وضعیت عادی داشت، به عنوان یک منبع رطوبتی به افزایش میزان بارش در منطقه کمک می‌کرد.
رییس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو تاکید کرد: تداوم پس‌رفت دریای خزر در برخی مناطق نظیر بخش‌های شرقی دریا مانند خلیج گرگان می‌تواند این پهنه را به کانون گرد و غبار تبدیل کند.
وی درباره تاثیر همکاری کشورهای حاشیه خزر بر تراز آبی مطلوب این پهنه آبی گفت: تشکل‌های بین‌المللی اگر در حد موافقنامه باشد، موجب بروز اتفاق خاصی در حوزه دریای خزر نمی‌شود. سال‌هاست که سطح آب دریای خزر با نوساناتی همراه است و بیشترین تاثیر را روی روسیه گذاشته است و موجب شده بسیاری از تاسیسات کنار دریا را از دست دهد. تا موقعی که به این نتیجه نرسیم در منفعت و ضرر این اکوسیستم آبی شریک هستیم به نتیجه مناسبی دست نخواهیم یافت.
رییس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو تاکید کرد: یک برنامه جامع مدیریتی با ضمانت اجرایی برای دریای خزر لازم است تا همه کشورهای حاشیه خزر متعهد شوند و بر اساس آن عمل کنند. به عنوان نمونه همه کشورها حق‌آبه زیست‌محیطی دریای خزر پرداخت کنند. علاوه بر آن از نظر پژوهشی همکاری و بانکی از پژوهش‌های انجام شده درباره دریای خزر ایجاد کنیم و بر اساس آن برای این پهنه آبی تصمیم بگیریم.
رهنما در پایان گفت: می‌توانیم براساس سازوکار مشخصی که مورد قبول کشورهای حاشیه دریای خزر باشد صندوق مالی مشترک ایجاد کنیم که هزینه پژوهش‌ها را نیز تامین کند.
