سال گذشته سازمان بهداشت جهانی آماری منتشر کرد که نشان می‌داد اهواز آلوده‌ترین شهر دنیا است و بعد از آن اولانباتور مغولستان و سنندج قرار دارند. آماری که هوای ایران را با داشتن 4نماینده در فهرست 10شهر آلوده جهان، به عنوان یکی از بدترین و آلوده‌ترین هواهای دنیا معرفی می‌کرد.
به گزارش مهر سازمان بهداشت جهانی در این بررسی، اطلاعات آماری دولت‌ها بر اساس وضعیت وجود گرد و غبار و ذرات معلق کمتر از 10میکرو متر در آسمان شهرها را مبنا قرار داده و بیش از 1100شهر جهان را رده بندی کرده بود. فهرستی که اهواز با میانگین وجود 372میکرو گرم ذرات معلق کمتر از 10میکرومتر در هر متر مکعب از هوایش در صدر آن قرار گرفت و شهرهای وایت هورس کانادا و سانتافه در ایالت نیومکزیکو آمریکا با 3 و 6میکروگرم ذرات معلق کمتر از 10میکرومتر به عنوان پاک‌ترین شهرهای دنیا در انتهاب فهرست بودند.
در رده بندی 10تایی سازمان بهداشت جهانی اگرچه نامی از تهران در کنار 4شهر دیگر ایرانی به چشم نمی‌خورد اما در فهرست‌های داخلی، تهران یکی از آلوده‌ترین کلان شهرهای کشور است که تعداد روزهای پاکش در سال گاهی انگشت شمار می‌شود. بر اساس آماری که شرکت کنترل کیفیت هوای تهرانمنتشر کرده، تا نیمه آبان ماه امسال تهران هیچ روز پاکی نداشته و در تمام سال گذشته هم تعداد روزهای پاک هوای تهران تنها 25 روز بوده است.
جنگ تن به تن با آلودگی هوا
آلودگی اخیر هوای تهران که از دو هفته قبل شروع شد وضعیت پایتخت را به قدری وخیم کرد که در دو روز پایانی هفته گذشته، تهران به اغما رفت. تعطیلی تهران در سه شنبه و چهارشنبه گذشته که همزمان با آن مشهد، اصفهان، اراک و البرز هم تعطیل شدند، نتوانست حال هوا را بهتر کند تا سیاست‌های اورژانسی مقابله با آلودگی هوا یک بار دیگر با شکست مواجه شوند. در نهایت باز هم طبیعت به داد متولیان محیط زیست رسید تا کم کاری آنها در کنترل و مدیریت آلودگی هوا با یک سامانه بارش‌زای غربی جبران شود.
اما از مدت‌ها قبل، وخامت وضع آلودگی هوای تهران، در روزهایی که روش‌های مرسوم پاکسازی هوا بی نتیجه مانده، راهکارهای عجیبی را جایگزین سیاست‌های بلند مدت دولتی کرده است. از طرح ایجاد جت‌فن در اطراف تهران گرفته تا آب‌پاشی آسمان با هواپیماهای سم‌پاش و روشن کردن فواره بوستان‌ها و مه‌پاشی که زمانی در کارگروه تخصصی کاهش آلودگی هوا هم عملیاتی شدن آن به تصویب رسیده بود!
حتی کار به جایی رسید که بحث توقف ساخت و ساز در اطراف تهران برای کاهش گرد و خاک هم مطرح شد که البته هیچ کدام به انداره نصب دودکش‌های بزرگ برای خروج آلودگی از سطح شهر عجیب و غیرعادی نبود. روش‌هایی که کارشناسان محیط زیست عقیده دارند شاید در مساحت‌های چند صد متری کارآمد باشند اما در کلانشهری مثل تهران قطعا یک شوخی بزرگ به حساب می‌آیند!
در گزارشی که سال قبل سازمان بهداشت جهانی از آلودگی شهرهای دنیا منتشر کرده بود، دلیل اصلی آلودگی هوا در اهواز آلودگی ناشی از کارخانجات صنعتی، استانداردهای پایین خودروها و سوخت‌های مصرفی‌شان اعلام شد. مشکلی که چینی‌ها هم در شرق آسیا با آن مواجه‌اند و برای حل این مشکل به روش‌های زیربنایی‌تری مثل تغییر ساختار صنعتی‌شان رو آورده اند.
کشورهای دیگر چه می‌کنند؟
از میان تمام مردم دنیا، آسیایی‌ها کمترین بهره را از هوای پاک دارند و در این قاره وضع برای خاورمیانه‌ای‌ها از همه بدتر است. در این بین، هوای ایران با توجه به آماری که سازمان بهداشت جهانی سال گذشته منتشر کرده، آلوده‌ترین هوای خاورمیانه است. چین هم با صنایع وابسته به ذغال سنگش، یکی از سردمداران آلودگی هوا در آسیا است و بعد از آن هند و بنگلادش تولید کنندگان آلاینده‌های کوچکتر از 10میکرومتر هستند.
اما چینی‌ها که این روزها در حال تبدیل شدن به یک الگوی موفق در کنترل آلاینده‌های محیط زیست هستند، برای کاهش آلودگی هوایشان، روی صنایع وابسته به ذغال سنگ و سوخت‌های فسیلی کار می‌کنند. اولین گزینه تغییری در این نظام، جایگزینی سوخت‌های پاک است و ارتقای استانداردهای سوخت مصرفی شهروندان چینی. در کنار همه این‌ها، دولت چین در صدد افزایش دوبرابری فضای سبز این کشور است تا از این طریق به کنترل آلودگی شهرها کمک کند. مقامات این کشور تصمیم دارند تا سال 2015 معادل 56 میلیارد دلار برای کاهش آلودگی هوا هزینه کنند تا دست‌کم 5 درصد از ذرات مضر هوا را در 117 شهر این کشور کاهش دهند.
ژاپنی‌ها هم که تا پیش از سال 2000 کم و بیش با مشکل آلودگی هوا در شهرهای صنعتی و پایتخت این کشور، توکیو مواجه بودند، با تغییر الگوی حمل و نقل، رواج خودروهای سوخت پاک و جایگزینی حمل و نقل عمومی در کشورشان موفق شدند آلودگی هوا را تا 36 درصد کاهش دهند. در این کشور 80درصد از آلودگی هوا ناشی از سوخت‌های دیزلی بود که با اصلاح استانداردهای سوخت و از رده خارج کردن خودروهای دودزا، مشکل تا حدودی حل شد. ژاپنی‌ها اما یک مشکل دیگر هم در آلودگی‌ها دارند. آلاینده‌های ناشی از سوخت زغال سنگ در چین با بادهای زمستانی به ژاپن منتقل می‌شوند و باران‌های اسیدی را در ژاپن به دنبال دارند. آنها برای حل این مشکل مقررات زیست محیطی مشترکی با چینی‌ها وضع کرده‌اند که بر اساس آن، دولت ژاپن برای حل مشکل کارخانجات چینی به این کشور وام پرداخت می‌کند و دولت چین متعهد می‌شود مشکل آلودگی هوای انتقالی به همسایه‌اش را رفع کند.
در امریکا هم اگرچه شهرهایی مثل نیویورک هر از گاهی دچار مشکل آلودگی هوا می‌شوند اما مسئولان زیست محیطی این کشور، مرکزی برای کنترل و پایش مستمر آلودگی‌های محیطی راه اندازی کرده‌اند که به طور مرتب کارخانجات را با استانداردهای سوخت دیزلی و سیستم تصفیه می‌سنجد و منابع آلوده ساز محیطی را شناسایی و اصلاح یا حذف می‌کند.
در اروپا سیاست‌های ناظر بر صنایع و خودروها، استانداردهای سفت و سختی را برای کاهش آلودگی هوا تببین کرده‌اند که باعث می‌شود دولت‌های اروپایی اقدامات همسو و یکپارچه ای را در مقابله با آلودگی هوا انجام دهند. با این حال در کشوری مثل انگلیس کمیته سنجش زیست محیطی این کشور گزارش داده که آلودگی هوای این کشور همچنان باعث 50 هزار مرگ پیش رس در سال است. به همین دلیل، دولت انگلیس بر روش‌های توسعه حمل و نقل عمومی، اصلاح شیوه‌های کشاورزی و کاهش آلودگی ناشی از دی اکسید کربن و گازهای گلخانه ای متمرکز شده است.
