یونسکو پرونده ثبت جهانی طب سنتی را برگشت داد

پرونده طب سنتی ایران که قرار بود امسال در فهرست میراث ناملموس سازمان یونسکو ثبت جهانی شود، توسط کارشناسان کمیته ارزیابی این سازمان به دلیل نقص در پرونده و بیش از حد فراگیربودن موضوع آن، به ایران برگشت داده شد.

به گزارش مهر، سایت سازمان بین المللی یونسکو اعلام کرد که در جلسات مربوط به هشتمین اجلاس میراث ناملموس جهان پرونده طب سنتی ایران رای مرجوع گرفت.

در این گزارش آمده؛ ارگان فرعی یونسکو که کار ارزیابی ویژه پرونده های ارسالی برای ثبت جهانی را بر عهده دارد از مجموع 31 پرونده فهرست معرف که برای امسال در نظر گرفته شده اند 23 پرونده را واجد شرایط ثبت در فهرست میراث ناملموس جهانی اعلام کرد و 7 پرونده را مردود دانست. از میان 12 پرونده فهرست میراث در خطر و نیازمند پاسداری فوری نیز تعداد 9 پرونده مردود و سه پرونده برای ثبت توصیه شده اند بنابراین از جمع 43 پرونده میراث معرف و میراث در خطر تنها یک پرونده رای مرجوع گرفته که آن هم پرونده طب سنتی ایران بوده است.

دلیل این ارگان فرعی برای مرجوع کردن پرونده طب سنتی ایران، بیش از حد فراگیر بودن موضوع پرونده بود چرا که ایران دارای شاخه های متعددی از طب سنتی در شهرهای مختلف کشور است در حالی که یکی از ضوابط پرونده های ثبتی یونسکو، محدود و مشخص تر بودن موضوع پرونده است تا بتوان برای آن پلان مدیریتی تعریف کرد. از سوی دیگر پیوندی میان رشته های مختلف طب سنتی در ایران احساس نشده است به عنوان مثال طب سنتی گیاه درمانی در شیراز با طب سنتی استان خراسان تفاوت دارد و این پرونده نتوانسته، پیوند میان این رشته های مختلف را توضیح دهد درحالی که شاید اگر این پرونده مختص به شهر و یا قوم خاصی از ایران بود قابل قبول تشخیص داده می شد.

پافشاری مدیران سابق میراث فرهنگی عامل برگشت پرونده بود

اما در زمان تهیه این پرونده، رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی ابلاغ کرده بود که در  تمامی پرونده های ثبتی از کلمه ایرانی استفاده شود تا بیانگر وحدت بین اقوام ایرانی باشد مثل خوراک اقوام ایرانی، پوشاک اقوام ایرانی، ازدواج اقوام ایرانی و ... منتها این اصرار غیرکارشناسی در همه پرونده ها نمی توانست جای بگیرد و ثبت جهانی آن را با مشکل مواجه می کرد مانند پرونده موسیقی اقوام ایرانی که در اجلاس سال 2011 با مشکل روبه رو شد و هنوز بلاتکلیف مانده است. با این حال اصرار مدیران سازمان میراث فرهنگی موجب شد تا در پرونده طب سنتی نیز از کلمه ایرانی که شامل روش های مختلف طب سنتی اقوام در شهرهای ایران می شد استفاده شود و اکنون این پرونده نیز از نظر کارشناسان یونسکو با مشکل گستردگی بیش از حد مواجه باشد. این درحالی بود که به راحتی می شد هر سال یکی از عناصر و ظرفیت های یک قوم را در کشور ثبت کرد و بعد از چند سال شاهد بود که با ثبت هر ظرفیت از هر قومی در ایران، به یک وحدت ملی در میان اقوام ایرانی رسیده ایم.

از آنجا که موضوع تهیه پرونده های ثبتی میراث فرهنگی تاریخی و طبیعی به مدیریت اداره کل دفتر ثبت میراث فرهنگی مربوط می شود به تبع باید مدیرکل این دفتر  پاسخگوی کاستی های انجام شده در زمان تهیه پرونده باشد اما به تازگی مدیران دخیل در تهیه پرونده طب سنتی، تغییر کرده و از سازمان میراث فرهنگی رفته اند. با این حال، فرهاد نظری، مدیرکل جدید ثبت آثار تاریخی، فرهنگی و طبیعی در گفتگو با خبرنگار مهر، مرجوع شدن پرونده میراث ناملموس ایران را تایید کرد و گفت: هر پرونده باید پنج معیار را احراز کند ولی این پرونده در دو مورد دارای اشکال بوده است یکی اینکه بین اجزا و عناصر آن ارتباطی وجود ندارد و دیگری آنکه دامنه طب سنتی در ایران بسیار وسیع است درحالی که یونسکو به موارد محدودتر و جوامع کوچک تر تاکید دارد.

نظری گفت: نمی دانیم آیا این پرونده مورد قبول قرار می گیرد یا نه با این حال ثبت نهایی پرونده طب سنتی ایران، به دفاعی که از این پرونده می شود، بستگی دارد.

با این حال در بیشتر جلسات پرونده های ثبت میراث ناملموس از یدالله پرمون، مدیر مرکز منطقه ای میراث ناملموس تهران به علت تسلطش به زبان انگلیسی و پرونده های ثبتی میراث یونسکو خواسته می شد تا به عنوان مشاور در جلسات شرکت کند، خبرنگار مهر از وی درباره برگشت دادن پرونده سوال کرد که او هم پاسخ داد: بررسی پرونده های میراث ناملموس وظیفه من نیست بلکه فراتر از حوزه کاری ام به پرونده های میراث معنوی مانند ثبت پرونده ردیف های موسیقی، آیین مشهد اردهال و ... کمک کرده ام و در جلسات مربوط به پرونده طب سنتی نیز به عنوان مشاور شرکت کرده و اعلام کردم که یونسکو این پرونده را نمی پذیرد چون فراگیری آن بیش از حد مجاز است و باید آن را به یکی از متون طب سنتی محدود کرد.

بررسی انتخاب نام علمی پرونده های میراث فرهنگی

از آنجا که پرمون، رئیس مرکز مطالعات منطقه ای پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس در آسیای غربی و مرکزی یونسکو نیز هست، جامعه و رسانه از وی توقع دارند به عنوان رئیس مرکزی که ارائه دهنده خدمات تحقیقاتی و مشاوره ای و کمک به کشورهای منطقه برای موفقیت در پرونده های ثبتی شان در اجلاس میراث معنوی یونسکوست، بتواند از درج چنین اشتباهاتی در پرونده های ایران جلوگیری کند منتها او در پاسخ به این موضوع گفت که پرونده ثبت جهانی طب سنتی ایران سه سال پیش به یونسکو ارسال و این مرکز در سال 91 تاسیس شده است. با این حال زمانی که روسای وقت سازمان میراث فرهنگی اصرار داشتند تا ایده شان به سرانجام برسد، او نظر خودش را داده است و اجرایی کردن یا نکردن توصیه های او بر عهده همان مدیران قبلی است.

وی همچنین درباره همکاری های دانشکده طب سنتی و محافل علمی و دانشگاهی در تکمیل این پرونده نیز گفت: متولیان طب سنتی نیز اصرار داشتند تا همچنان پرونده طب سنتی با پسوند ایرانی درج و به یونسکو ارسال شود.

پرمون بررسی مجدد و انتخاب نام علمی پرونده های میراث فرهنگی ارسال شده به یونسکو و یا در حال ارسال را اقدام ضروری دانست و گفت: باید عناوین کاملا علمی برای آنها انتخاب شود تا امید داشته باشیم که پرونده های ثبتی در فهرست میراث جهانی ثبت شوند.

پرمون درباره روند مرجوع شدن پرونده طب سنتی ایران توضیحات بیشتری داد و گفت: ارگان فرعی یونسکو طبق دستورالعمل، پرونده هایی که ارسال شده اند را ارزیابی می کند و بعد از بررسی تخصصی، توصیه هایی را برای آن پرونده ها ارائه می دهند و همان جا تصمیم می گیرند که پرونده ها، مردود شده، ثبت و یا مرجوع شوند. پرونده ای که توسط ارگان فرعی و مشورتی یونسکو مردود اعلام می شود یعنی نتوانسته حداقل یکی از معیارهای مورد نظر را کسب کند از سوی دیگر ارزش ثبت تشخیص داده نشده است.  اما پرونده ای که مرجوع شده به این معناست که پرونده به خوبی نتوانسته خود را تبیین کند و باید به کشور مبدا برگشت داده تا رفع اشکال شود.

وی ادامه داد: توصیه هایی که ارگان مشورتی و یا فرعی می دهند در کمیته بین الدول که قرار است امسال در باکو برگزار شود راه پیدا می کند و تمامی این پرونده ها به بحث گذاشته و رای نهایی داده خواهد شد. در این کمیته بسیاری از اوقات، پرونده ها از یک تا دو پله ارتقا پیدا می کنند. بنابراین می توان این امید را داشت که برخی از پیگیری های انجام شده، ثبت پرونده ها را به نتیجه برساند.

این مردم شناس افزود: سه نوع پرونده در یونسکو  وجود دارد. یک سری از پرونده ها محدود هستند یعنی موضوع آنها مشخص تر است پرونده های دیگر فراگیر و موضوع آنها گسترده و مصداق هایش نیز فراوان هستند منتها نگارنده متن پرونده موفق می شود مصادیق آن را طوری به یکدیگر پیوند دهد که در بررسی های نهایی رای نهایی را بگیرد نمونه موفق این متون، پرونده نقالی قصه گویی اجرایی ایرانی است چرا که توانسته ارتباط مناسبی را بین شاهنامه خوانی، نقالی، پرده خوانی، نظامی خوانی و ... سراسر کشور ایجاد کند. اگر نگارنده این پرونده ها نتوانند ارگان فرعی را قانع کند، رای داده می شود که موضوع آن پرونده بیش از حد فراگیر بوده است درست مانند اتفاقی که برای پرونده طب سنتی افتاد.

رای ارگان فرعی که نتیجه ارزیابی نهایی است دو هفته پیش در سایت یونسکو درج شد تا کشورها متوجه شوند که تکلیف پرونده میراثی آنها چیست. آیا پرونده شان رد شده و یا ثبت می شود ؟با این حال برای ثبت پرونده طب سنتی ایران دیگر کاری از دست کارشناسان بر نمی آید مگر اینکه در جریان مباحثی که در کمیته مطرح می شود؛ ایران آنقدر حمایت های لازم را جلب کند که رای ارگان فرعی پذیرفته نشود و پرونده طب سنتی برای درج در فهرست میراث ناملموس جهان قابل ثبت تشخیص داده شود.