سنت سقایی به یاد سقای کربلا پس از سال ها هنوز در برخی نقاط کشور برگزار می‌شود؛ سنتی که چندین قرن به صورت یکپارچه برقرار بوده و یادآور حضرت عباس (ع) سقای دشت کربلاست.
به گزارش «تابناک»؛ دستۀ عزاداران هم صدا می خوانند: «آبی دهم به یاد لبانت حسین! حسین! / بر شیعیان، به ماه عزایت حسین! حسین!»، برخی جامهای آب و بعضی کشکولهایی در دست دارند. پیشاپیش آنها برخی که لباس سیاه بلندی بر تن و تکهای چرم روی آن پوشیدهاند، لحظاتی متوقف میشوند و از مشکی که بر دوش دارند، به حاضران آب می دهند. اینگونه است که دستۀ سقاها به بازار می رود.
عزاداری سقایی یکی از سنت های کهن عزاداری در ایران و جهان است. این عزاداری که با دو شاخصۀ حمل اسباب آبدهی از جمله کاسه، مشک و کشکول و خواندن اشعاری حزین و دسته جمعی و عدم استفاده از زنجیر و سنج و غیره تعریف می شود، شیوه ای بسیار قدیمی از شیوه های عزاداری امام حسین (ع) در تاریخ است.
برگزاری این عزاداری در ایران را می توان به صورت مشخصی به قبل و بعد از ممنوعیت عزاداری ها در دورۀ پهلوی اول تقسیم کرد؛ به این صورت که بعد از آزاد شدن برگزاری عزاداری ها در دورۀ پس از رضا خان پهلوی، یکی از ابعاد اساسی این گونۀ عزاداری، یعنی مناسک آبدهی در دستۀ سقاها متروک شد و تنها قرائت اشعار حزین به صورت دسته جمعی با سبکهای مخصوص و منحصربفرد تا به امروز در شهرهایی از ایران باقی مانده است. عزاداری سقایی در خارج از ایران، که البته از لحاظ فرم و محتوا، به پیچیدگی عزاداری سقایی در ایران نیست، نیز تاکنون به حیات خود ادامه داده است.
این عزاداری عموماً به سبب الحان حزن انگیز و تأثیر فوق العاده اش بر ناظرین تحسین شده است. کسانی که در ماه محرم عزاداری سقاها را مشاهده میکنند، اغلب تحت تأثیر سادگی این نوع عزاداری و عاری بودن از سینه زنی، زنجیرزنی و ابزارهای عزاداری قرار میگیرند و بیشتر به مضمون اشعار و آهنگ حزن انگیز آنها توجه می کنند. دسته سقاها اغلب اشعار سقایی را به دو قسمت تقسیم می کنند و برخی یک بیت یا یک بند از اشعار را خوانده و برخی دیگر جواب آن بیت و یا بند دیگر را قرائت می کنند.
شیوه سقایی
هر دستۀ سقایی دارای سرپرستی است که عموماً «بابا» نامیده می شود. هر جلسه عزاداری ابتدا با قرائت اشعاری در مدح و منقبت معصومین (ع) توسط سرپرست بابا آغاز می‌شود. او در ادامه مناقب، مرثیههایی می خواند و سپس اشعار توسط سقایان با آهنگ سنگین و حزین خوانده می شود.
سپس خوانندگان دیگر به ترتیب، مدیحه خوانی و مرثیه خوانی میکنند و سقایان در ادامۀ آن اشعار سقایی خود را می خوانند. در پایان مجلس نیز بابای دسته، اشعاری را می خواند و با دعا کردن مجلس را به پایان می برد.
ورود به دستۀ سقایان و نیز برگزاری هر مجلس عزاداری سقایی روشی منظم و دقیق داشته است. رسم بر این بوده که عزاداران از کودکی و طی مراسمی خاص، وارد جرگه سقایان می شدهاند.
والدین کودکانی که قصد ورود به دستۀ سقاها داشته اند، مجلسی ترتیب میداده اند و از بابای سقایان و نیز عزاداران سقایی برای حضور دعوت می کرده اند. در آن مجلس بابای دستۀ سقایان، فرزند صاحب خانه را به نزد خود فرا می خوانده و طبقی که لباس ها و ابزارهای سقایی مانند کلاه، کمربند، کشکول و جام سقایی در آن بوده را در کنار او می نهاده است.
او نیز اشعاری در مدح علی (ع) می خوانده و با شعر از ابزارهای سقایی اسم می آورده و به این ترتیب، کودک وارد جرگۀ سقایان می شده است. سقایان حاضر در مجلس به پدر کودک تبریک می گفته و مجلس به پایان می رسیده است. این کودک موظف بوده تا آخر عمر در دستۀ سقایان حاضر شود. اغلب حاضران در دسته عزاداران سقایی به این صورت وارد این دسته جات شده بودند.
تاریخچه سقایی
مسلم است که عزاداری سقایی دارای تاریخی بسیار کهن است. زیرا به سبب وجود روایات بسیار در زمینه ثواب آب دادن به دیگران و سیراب نمودن عزاداران، احتمال استفاده از ابزارهای آبدهی در دسته های سوگوار حسینی بسیار است و هم گزارش های زیادی دربارۀ استفاده از این ابزارها وجود دارد. اما نمی توان تاریخ دقیقی برای اشعار سقایی تعیین نمود؛ جز این که ممکن است پژوهشها با بررسی صنایع ادبی یا واژگان این اشعار، اطلاعاتی دربارۀ زمان سرایش آنها دراختیار ما قرار دهند.
قدیمیترین گزارش دربارۀ عزاداری سقایی متعلق به عاشورای سال 363 هجری قمری است. در این گزارش آمده که در این سال شیعیان بر مزار کلثوم و نفیسه، امام زادگان مدفون در مصر، به نوحهسرایی مشغول بودند که عدهای به آنها حمله ور شدند و «ظرفهای آب سقایان را شکستند و مشکهای آنان را پاره کردند.»
لازم به ذکر است که در گذشته رسم بر این بوده هر هیئتی که برای عزاداری حرکت میکرده، یک دستۀ سقا نیز به همراه خود می برده تا در طول راه به عزاداران و ناظران آب دهد و به نوحهخوانی دلنشین خود بپردازد.
در حال حاضر علاوه بر کاشان و مناطق اطراف آن در برخی شهرهای دیگر نیز عزاداری سقایی برگزار می شود. این عزاداری در شهر همدان در قالب هشت دسته سقایی، در اراک در قالب سه دسته، در تهران در قالب هیئت های کاشانی ها و همدانی های مقیم تهران برگزار می شود.
در گذشته در شهر قم در دورۀ قاجاریه و در تکیه دولت تهران نیز عزاداری سقایی برگزار می شده است. همچنین در عراق عزاداری سقایی در شهرهای کربلا، نجف اشرف و کاظمین برگزار می شود. در این شهرها دسته های سقایی به اضافه ابزارهای آبدهی شامل سقاخانه ای سیار نیز هست.
هیات های سقایی کاشان
• هیات کوچه باغ میدان کهنه معروف به هیات سقایی استاد عبدالرحیم
• هیات محله طاهر و منصور معروف به هیات سقایی ضیغم یا استاد ابراهیم
• هیات محله دروازه فین معروف به هیات سقایی گذر حاجی
• هیات محله باغچه شاهی معروف به هیات سقایی حاجی علی حمامی
• هیات محله درب حوض معروف به هیات سقایی استاد علی سقا
حدوداً 488125 روز پیش ... عاشورای حسینی رخ داده است ... تسلیت