واقعا تولید بنزین در پتروشیمی متوقف شده؟ آیا بخش عمده بنزینی که در تهران و چند کلان شهر دیگر کشورمان توزیع می‌شود، استاندارد یورو 4 دارد؟ از این موارد می‌توان نتیجه گرفت آلودگی هوا که این روزها بار دیگر اوج گرفته و تبدیل به یکی از سوژه‌های داغ پایتخت نشینان و مسئولان شده، اتفاقی بی ربط با نوع سوخت خودروهاست؟ پاسخ مسئولان به این سؤالات را مرور کنید و از قیاسشان با مستنداتی که ارائه خواهیم داد، تعجب زده شوید!
به گزارش «تابناک»، با بر سر کار آمدن دولت یازدهم و از زمانی که دولتمردان اعلام کردند تولید بنزین پتروشیمی را به دلیل آلاینده بودن و تأثیراتی که بر سلامت مردم می‌گذارد، متوقف کرده‌اند، موج اعتمادی شکل گرفت که اصرار دولتمردان سابق به سلامت بنزین های تولیدی در پتروشیمی کم اثر شد؛ به ویژه آنکه می‌شد بهبود شاخص های کیفی هوا در کلان شهرها را دید.
این روند تا هفته های اخیر ادامه داشت. درست تا زمانی که بهبود کیفیت هوا و رقم خوردن روزهای پاک در پایتخت همیشه آلوده و برخی شهرها، خاطرات روزهای خاکستری گذشته را کم رنگ کرده و غول آلودگی را از یاد بسیاری مان برده بود؛ روزهایی که در آن آلودگی هوا، چشم و گلوی ساکنان پایتخت پر جمعیت را ـ که به استنشاق هوای ناپاک عادت داشتند ـ هم می‌سوزاند.
اما اکنون دو سه هفته است که همه چیز دیگرگون شده و باز آلودگی هوا بر زندگی مردم سایه افکنده است. اینقدر که مسئولان جلسه می‌گذارند، شرایط را بررسی می‌کنند و اگر ناپایداری شرایط جوی و بارش نزولات آسمانی یا وزش باد در پیش نباشد، تصمیماتی مانند تعطیلی مدارس، محدود سازی فعالیت های ورزشی و تعطیلی صنایع و معادن شن و ماسه اتخاذ می‌کنند و سعی دارند از نزول کیفیت هوا و رسیدن به شرایط هشدار و اضطرار جلوگیری کنند.
با این حساب عجیب نیست که بار دیگر مباحثی مانند کیفیت سوخت یا حتی پیشنهاد اجرای طرح های ترافیکی جدید مطرح شود، پرسیدن سؤالاتی مانند آنچه در ابتدای مطلب اشاره کردیم، باب شود و حتی نهادهای مختلف انگشت اتهام و کم کاری را به سمت یکدیگر نشانه بروند. به ویژه آنکه در آستانه انتخابات مجلس قرار داریم و بازار انتقاد و گله گذاری بسیار داغ و البته پر مشتری است.
اما آیا مسائلی که در این خصوص گفته می‌شود، بی اساس، غیر قابل پیگیری و متأثر از شرایط روز جامعه هستند یا مستنداتی برای طرح این ابهامات وجود دارد؟ بیایید به روایت مستنداتی که در اختیار «تابناک» قرار گرفته، ماجرا را بررسی کنیم. به این امید که مسئولان از این موضوع استقبال کرده و در مقام پاسخگویی به پرسش ها و ابهامات برآیند.
یک: تحریمی کوبنده!همه چیز از روزگاری شروع شد که تحریم ها علیه کشورمان شدت می‌گرفتند و گسترش می‌یافتند. از روزی که خبر رسید دایره تحریم های بین المللی علیه کشورمان به بنزین هم کشیده شده است؛ اتفاقی که نقص بزرگی را به رخمان کشید و نشانمان داد که خام فروشی نفت و بی توجهی به صنایع پایه چه اشتباه بزرگ، نابخشودنی و طولانی مدتی است که انجام می‌دهیم. اشتباهی کلیدی که دشمنان را به این فکر انداخت با تحریم بنزین، یکی از بزرگترین دارندگان منابع نفت و گاز جهان و از جمله صادر کنندگان مشهور این منابع انرژی در جهان را تحت فشار بگذارند.
دو: واکنشی خلق الساعه و از جنس عجله
هنوز خبر «تحریم بنزین» سبک سنگین نشده، خبر رسید که دولتمردان وقت برای بی اثر کردن این تحریم راهکار یافته و دستور به اجرای آن داده‌اند. پاسخی با عنوان «طرح ضربتی افزایش تولید بنزین» یا همان «طرح تولید بنزین از طریق واحدهای پتروشیمی» که میرکاظمی، وزیر نفت وقت درباره آن گفت: «در مرحله اول این طرح همه واحدهای پتروشیمی را درگیر نکرده‌ایم و تولید را با ۱۴ میلیون لیتر در روز شروع کرده‌ایم که با در نظر گرفتن ۴۴ میلیون لیتر تولید فعلی پالایشگاه‌ها، توان تولید بنزین داخلی به ۵۸ میلیون و ۵۰۰ هزار لیتر در روز می‌رسد که به این ترتیب جمهوری اسلامی عملاً موضوع تحریم بنزین را بی اثر می‌کند.»
سه: اشکالی کوچک و شاید قابل اغماض
البته آن روزها کسی نمی‌دانست که این طرحِ فوری و سریع الوصول از کجا آمده و چرا اجرای آن پیشتر در دستور کار قرار نگرفته تا نیاز کشور به واردات بنزین را مرتفع کرده و مانع از خروج ارز برای واردات 40 درصد بنزین مصرفی در کشور شود. تنها می‌دانستیم که بخشی از مجتمع‌های پتروشیمی کشور مانند شازند اراک، جم، برزویه، امیر کبیر و بندر امام بخشی از ظرفیت خود را به این امر اختصاص داده‌اند که در نتیجه آن به نظر می‌رسید از ظرفیت تولیدات محصولات پتروسیمی کاسته خواهد شد که در مقابل خودکفایی کشور در تولید بنزین، اشکالی کوچک و قابل اغماض به نظر می‌رسید.
چهار: بنزین پتروشیمی چیست؟
بنزین پیرولیز که با نام بنزین پتروشیمی در کشورمان مشهور شده، در حقیقت نسخه‌ای ویژه از یکی از محصولات واسطه‌ای در پتروشیمی هاست؛ محصولی که با نام «پای گس» برای آنهایی که با پتروشیمی ها سر و کار دارند شناخته می‌شود و در حقیقت ماده اولیه مورد استفاده در دیگر فرایندهای این صنعت است؛ اما در احتراق مشابه بنزین عمل می‌کند و حتی اکتان بالاتری دارد. با این ملاحظه که ترکیبات حلقوی (آرومایتکی) پیچیده تر و بیشتری دارد و پس از احتراق، آلاینده های مضرتری تولید می‌کند و این موضوع مورد تأیید نهادهای مرجع نیز قرار گرفته است.
پنج: اعترافی از جنس برائت جویی
از زمانی که تولید و توزیع این بنزین در کشورمان شروع شد تا نیمه های سال 89 که فردی به نام فریبرز پناهی با رسانه ها گفت‌وگو کرد و خود را مبدع این شیوه تولید بنزین نامید، روند آلودگی هوا در کشورمان افزایشی چشمگیر را تجربه کرد تا جایی که کیفیت هوا جز در کلان شهرها، در شهرهای کم جمعیت تر نیز افت محسوسی نشان داد و زمینه ساز پذیرش سخنان بعدی پناهی شد که یکسال بعد گفت: «روند اجرایی تولید بنزین در مجتمع های پتروشیمی بدون استفاده از روند اصلاح و بهسازی بود. طرح بنده این نبود که استفاده کردند. در واقع همان چیزی که در پتروشیمی ها تولید می‌شد را بدون هیچ گونه روند اصلاحی و رساندن آن به استانداردهای روز تحویل پالایشگاه ها می‌دادند.»
شش: شکل‌گیری مطالبه‌ای عمومی
از اینجای ماجرا به بعد، مدام انتقاد برخی مسئولان به آلودگی هوا و تاثیر این محصول در رقم خوردن این آلودگی و حتی شدت گرفتن بیماری ها و مرگ و میر ناشی از احتراق این سوخت غیر استاندارد و اصرار دولتمردان به سلامت این محصول بود تا به نوعی مطالبه ای شکل بگیرد که در انتخابات ریاست جمهوری خود را نشان داد؛ مطالبه ای بر محور جایگزینی این سوخت آلاینده با محصولی استاندارد که موجب شد دولت یازدهم در این خصوص سریع واکنش نشان داده و توقف تولید بنزین در پتروشیمی ها، یکی از کلیدی ترین اقدامات دولت روحانی در ابتدای به دست گرفتن سکان قوه مجریه در کشور باشد.
هفت: آیا تولید بنزین پیرولیز متوقف شد؟
این تصمیم که با ازسرگیری واردات بنزین به کشور مهر تأیید خورد، آنقدر به مذاق عموم مردم خوش آمد که یادمان رفت ماجرای بنزین پیرولیز را پیگیری کنیم. یکی از دلایل این فراموش هم چیزی نبود جز واردات بنزین که برخی بر بی کیفیت بودن آن اصرار داشتند، بعضی مخالف خروج ارز به واسطه واردات آن بودند و برخی هم اشکالات دیگری متوجه آن می‌دانستند و همه این عوامل در کنار هم موجب می‌شدند که یادمان برود روند تولدی بنزین پیرولیز متوقف نشده و اصولا یکی از محصولات برخی پتروشیمی ها، همین «پای گس» است. حقیقتی که با نیم نگاهی به «نمودار تولید» پتروشیمی‌هایی مثل پتروشیمی بندر امام (تصویر زیر) قابل مشاهده است. موضوعی که اگر در کنار اعترافات ایده پرداز تولید بنزین پتروشیمی (عرضه بنزین پیرولیزی که روی آن فرآورش صورت نگرفته) قرار گیرد، جمله توقف تولید بنزین در پتروشیمی ها به نوعی تصحیح خواهد کرد و چنین ترکیبی به دست خواهد داد: توقف عرضه بنزین پیرولیز به مردم در جایگاه های بنزین!
هشت: بنزین پیرولیزهای تولیدی چه می‌شوند؟
اگر به یاد آورید، توضیح دادیم که بنزین پیرولیز یا همان پای گس محصولی حد واسط است و از آن برای تولید محصولات دیگر بهره می‌برند. به عبارت بهتر، از آن برای مشتق کردن محصولات جانبی در فرایندهای خاص بهره می‌گیرند. اما الزاما این روند در همان پتروشیمی های تولید کننده بنزین پیرولیز رخ نمی‌دهد، بلکه گاه این محصول واسطه ای به دیگر پتروشیمی ها یا حتی صنایع مرتبط فروخته می‌شود تا ادامه فرایند در آنجا پی گرفته شود. با این حساب، می‌توان فهمید که چرا امثال پتروشیمی بندر امام، بنزین پیرولیزی که تولدی می‌کنند را به بورس انرژی می‌برند و در آنجا به فروش می‌رسانند. فرآیند عرضه ای که جزوه منتشره در بورس انرژی حکایت از آن دارد از اواخر سال 92 برای بنزین پیرولیز تولیدی در پتروشیمی بندر امام رخ داده است؛ یعنی چند ماه بعد از آغاز به کار دولت یازدهم و دستور دولتمردان به توقف تولید بنزین در پتروشیمی.
نه: بنزین‌هایی که می‌سوزاندیم، استاندارد بودند؟
برای یافتن پاسخ این سؤال، کافی است بخشی دیگری از اطلاعات درج شده در جزوه «اداره پذیرش و بازاریابی بورس انرژی» را مورد دقت قرار دهیم تا دریابیم که بنزین پیرولیز یا همان محصولی که با عنوان بنزین پتروشیمی به مردم عرضه می‌شد، به ازایش مبلغ بنزین از ایشان دریافت می‌شد و سرانجام با احتراقش در موتورهای بنزینی، آلاینده هایی به مراتب مضرتر از آلاینده های ناشی از احتراق بنزین معمولی تولید و روانه ریه های مردم می‌گشت، هیچ استاندارد مشخصی نداشت بلکه صرفا نظر شرکت ملی پالایش و پخش ایران در تولید آن رعایت می‌شد و ملاک، تاییدآزمایشگاه این شرکت بود. یعنی کیفیت محصول را عرضه کننده آن صحه می‌گذاست؛ آن هم نه با آزمایش، که با تکیه بر آزمایشی که در آزمایشگاه پتروشیمی صورت می‌گرفت! این موضوع زمانی جالب توجه می‌شود که می‌بینیم اکنون بحث استاندارد بودن سوخت بسیار باب شده و مدام واژه هایی مانند استاندارد یورو 2 و یورو 4 از زبان مسئولان مختلف شنیده می‌شود.
ده: سندی که نشان می‌دهد تولید بنزین پتروشیمی ادامه دارد!
اکنون که بسیاری از مطالب مرتبط با بنزین پتروشیمی و تاریخچه ورود آن به مباحث عمومی در جامعه را مرور کردیم، وقت آن رسیده که کمی از کنکاش در گذشته فاصله بگیریم و شرایط امروز جامعه را مرور کنیم. همین روزهای خاکستری در تهران، اصفهان و دیگر کلان شهرهای کشورمان که برخی آن را ناشی از کیفیت پایین سوخت هایی می‌دانند که در شهرهایمان توزیع می‌شود و گاه برچسب یورو 4 هم به آن چسبانده می‌شود. با این یادآوری ها قطعا برایتان جالب توجه خواهد بود که به نامه پیوست شده به این متن نگاهی بیندازید؛ نامه‌ای با امضای «رضا امیری»، مدیرعامل و نائب رئیس پتروشیمی بندر امام، خطاب به مدیر کنترل تولید شرکت ملی پالایش و پخش که دوماه و اندی پیش صادر شده و مضمون آن تأمین خوراک مورد نیاز این پتروشیمی برای تولید بنزین یورو چهار(!) در این پتروشیمی است!
آن گونه که متن نامه نشان می‌دهد، درخواست مدیران پتروشیمی بندر امام برای دریافت خوراک «نفتا»، پیرو صورتجلسه ای است که در واپسین روزهای تابستان سال جاری مصوب شده و نیت از تصویب آن، تامین 45 هزار تن بنزین یورو 4 در ماه جهت «تامین نیاز داخل کشور» است. خوراکی که مبدا تأمین آن هم مشخص (شرکت پالایش نفت آبادان) و حتی ذکر شده که بخش اعظم آن تأمین شده اما برای آنکه پتروشیمی بندر امام بتواند تعهد خود در تولید بنزین مورد نیاز بازار داخلی را محقق کند، نیازمند پیگیری مسئولانِ سفارش دهنده این بنزین، یعنی شرکت ملی پالایش و پخش است!
بر این اساس ناچاریم اذعان کنیم که توقف تولید بنزین پتروشیمی مدتی است نقض شده و چه بسا این اتفاق سهم زیادی در بازگشت آلودگی و بحران به جامعه ایفا کرده باشد. ابهامی بسیار بزرگ و مهم که جا دارد مسئولان در صدد رفع آن برآیند و از شرکت ملی پالایش و پخش گرفته تا وزارت نفت، سازمان حفاظت محیط زیست و دیگر نهادهای مرتبط به آن پاسخ گویند.
در پایان گفتنی است، «تابناک» حق پاسخگویی را برای نهادهای مرتبط محفوظ می‌داند و آمادگی دارد پاسخ مسئولان به این ابهامات را جهت شفاف شدن ابعاد ماجرا درج نماید و علاوه بر آن، در راستای عمل به وظایف رسانه‌ای خود، این ماجرا را پیگیری خواهد کرد.
