بیش از پنج سال از بحران سوریه ـ که از ۱۵ مارس ۲۰۱۱ آغاز شده ـ می‌گذرد. در این سال‌ها تلاش‌های فراوان سیاسی و حتی نظامی برای پایان این بحران انجام گرفته است، ولی تاکنون کشور سوریه رنگ ثبات و آرامش به خود ندیده است. میلیون‌ها آواره، هزاران کشته و میلیارد‌ها دلار خسارت تنها بخشی از آثار این بحران پنج ساله است. حتی در برخی تحلیل‌ها از کشور سوریه و منازعات در آن به عنوان جنگ جهانی سوم کوچک یاد می‌شود که نشان دهنده عمق فاجعه در این سرزمین است.
به گزارش «تابناک»، در این سال‌ها راهکارهای فراوانی برای پایان این بحران به کار گرفته شده است که هر یک از این‌ها به دلایل متعدد، در نهایت نتوانسته است به هدف اصلی خود ـ که پایان درگیری‌ها و ایجاد ثبات به همراه دولت فراگیر است ـ منتهی شود. در ادامه به طور خلاصه بخشی از این راهکار‌ها و علت عدم نتیجه آن اشاره خواهیم کرد.
۱- گفت‌و‌گوهای سوری – سوری یکی از مهم‌ترین راهکارهای سیاسی و دموکراتیک مبتنی بر قواعد بین المللی آغاز گفت‌و‌گوهای سیاسی سوری ـ سوری میان معترضان و دولت فعلی سوریه بوده است که این طرح جزو طرح‌های پیشنهادی ایران از ابتدا تا به امروز نیز بوده است؛ اما متأسفانه به دلایل متعدد این الگو نتوانسته است به نتایج مشخصی دست پیدا نماید، زیرا در میان خود گروه‌های معارض اختلاف و چند دستگی وجود دارد و این موضوع باعث می‌شود که در گفت‌و‌گو‌ها جدی نباشند. از سوی دیگر، یکی از پیش شرط‌های معارضان برای گفت‌و‌گوهای جدی برکناری بشار اسد است که این موضوع به این خاطر که خلاف اصول اولیه دموکراسی و همچنین پیش شرط آغاز گفت‌و‌گوهای سیاسی است، مهم‌ترین عامل شکست این گونه گفت‌و‌گو‌هاست. مضافاً اینکه ادغام شدن برخی گروه‌های تروریستی در میان مخالفان و ادعای آن‌ها برای حضور در این گفت‌و‌گو کار را برای ادامه این مذاکرات با چالش جدی روبه رو کرده است. به همین دلیل، می بینیم تاکنون به رغم گذشت بیش از پنج سال از این بحران این راهکار نتوانسته است به نتایج مشخصی دست پیدا نماید.
۲- دخالت نظامی خارجی
با ادامه بحران سوریه برخی قدرت‌های بزرگ و منطقه‌ای درصدد برآمدند با توجه به اهمین ژئوپلتیک و استراتژیک سوریه برای تغییر سیاسی در این کشور و پایان بحران از شیوه دخالت نظامی اشکار شبیه به مورد قذافی در لیبی را اجرا نمایند؛ اما این راهکار نیز به سبب درگیری و تناقض آشکار منافع میان قدرت‌های بزرگ و منطقه‌ای در این کشور راه به جایی پیدا نکرد و نتوانستند مدل لیبیزاسیون را در سوریه پیاده نمایند.
۳- گفت‌و‌گوهای بین المللیراهکار گفت‌و‌گو میان بازیگران منطقه‌ای و بین المللی برای رسیدن به فهم مشترک از بحران سوریه و پایان درگیری‌ها از ابتدای بحران به عنوان یکی از راهکارهای اساسی پایان دادن به بحران سوریه مورد توجه جدی قرار گرفته بود. گفت‌و‌گوهای متعددی نیز در ژنو و... در این باره انجام گرفت؛ اما با توجه به عمق اختلافات میان برخی کشورهای منطقه‌ای و همچنین قدرت‌های بین المللی از جمله روسیه و امریکا این نوع گفت‌و‌گو‌ها به تدریج شکست خورد. حتی ایران نیز در دوره های پایانی این گفت‌و‌گو‌ها نیز دعوت و نقش پررنگی را به عهده گرفت.
راهکار بینابین
با شکست راهکارهای سه گانه گفت‌و‌گوهای سوری-سوری، مداخله نظامی، گفت‌و‌گوهای بین المللی بازیگران بحران سوریه از جمله کنشگران داخلی، منطقه‌ای و بین المللی تصمیم بر آن گرفتند که برای رسیدن به نتیجه برای پایان بحران سوریه همزمان گفت‌و‌گوهای بین المللی و گفت‌و‌گوهای سوری – سوری را توامان برگزار کنند تا بتوانند به نتیجه دلخواه دست یابند؛ هرچند این راهکار نیز در ماه‌های اخیر در حال آزمایش است و هنوز معلوم نیست که نتیجه این تلاش‌ها چه خواهد بود، ولی تحولات اخیر میدانی در سوریه و همچنین توافقات محرمانه میان امریکا و روسیه باز هم بارقه‌های رسیدن به توافق برای پایان بحران را با تردیدهای جدی مواجه کرده است.
برخی منابع خبری در روزهای گذشته اعلام کرده‌اند، حضور احمد داود اوغلو نخست‌وزیر ترکیه و همزمان با آن حضور بوگدانف فرستاده ویژه پوتین رئیس‌جمهور روسیه در تهران را ناشی از تقارب پیش آمده بین آمریکا و روسیه نسبت می‌دهند. ایالات متحده و روسیه که پیش از این در موضوع سوریه دو سر کاملاً متناقض بحران بوده‌اند، در این روز‌ها به تفاهماتی دست پیدا کرده‌اند. جان کری بار‌ها گفته بود در صورتی عملیاتی نشدن planA که همانا حل فصل مسالمت آمیزجنگ در سوریه و ایجاد دولت فراگیر است، امریکا به سمت plan B خواهد رفت.
این روز‌ها با علنی شدن این ایده مشخص شده که ایده plan B امریکایی‌ها مبتنی بر تجزیه و یا به عبارت دیگر خاورمیانه جدید از طریق تجزیه و ایجاد سایکس پیکو جدید در خاورمیانه است. متأسفانه در زمانی که امریکایی‌ها از این طرح رونمایی می‌کردند، برخی مقامات روسیه نیز در برابر طرح Plan B آمریکا از طرح فدرالیزه شدن سوریه خبر دادند؛ هرچند مقامات روسیه، به سرعت خود وارد میدان شدند و اعلام کردند فدرالی موضوع پرمناقشه‌ای است که باید زمان مناسب بحث از آن فرا برسد. شایان ذکر است که در سفر بوگدانف، مقامات ایرانی یادآور شدند، تا پیش از پایان جنگ نمی‌توان از مدل خاصی صحبت کرد و این موضوعی است که در درون سوریه و در شرایط باثبات تصمیم‌گیری می‌شود.
به هرحال به نظر می‌رسد، سفر نخست وزیر ترکیه به تهران و اعلام وی مبنی به توافق رسیدن با تهران بر سر سوریه خواه ناخواه به معنای مقابله با توافق محرمانه احتمالی میان آمریکا و روسیه خواهد بود. همچنین سفر داود اوغلو به تهران در عین حال، علامت واضحی از فاصله گرفتن ترکیه از مواضع عربستان و هم‌پیمانان او درباره بحران سوریه حساب می‌شود.
این موارد نشان می‌دهد، همچنان حتی ایده جدید پیگیری گفت‌و‌گوهای بین المللی همزمان با ادامه گفت‌و‌گوهای سوری – سوری نیز نتوانسته است به هدف خود دست پیدا کند، زیرا تناقض و همچنین در برخی مواقع تلازم اهداف و منافع قدرت‌های بزرگ و پایبند نبودن آن‌ها به قوانین و اصول بین الملل باعث شده است که آینده این بحران همچنان راز آلود و مه آلود ادامه پیدا کند و آنچه واضح و مشخص ادامه پیدا می‌کند رنج و درد مردم مظلوم سوریه خواهد بود.
