سالانه 60 میلیون مترمکعب حقابه ای که می‌تواند نیاز آب شرب مشهد و منطقه هزار مسجد را به طور کامل تحت پوشش قرار دهد، از کشور خارج می‌شود اما به نظر می‌رسد متولیان امر، هنوز در نحوه انتقال این آب به مشهد به نقطه مشترکی نرسیده‌اند.
به گزارش روزنامه خراسان، بحران آب در خراسان رضوی امروز به‌ظاهر، یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های مسئولان است . دشت‌های این خطه تشنه آب هستند. وقتی سد دوستی به بهره‌برداری رسید، جان تازه‌ای در کالبد مشهد دمیده شد. امروز بحران آب به سد دوستی هم رحم نکرده و دشت‌های استان، بدترین شرایط خشکسالی 50 سال اخیر را تجربه می‌کنند. در چنین شرایطی، مسئولان و مدیران استان و حتی کشور طرح‌های متفاوتی را برای تأمین آب راهگذر شرقی کشور به خصوص خراسان رضوی و مشهد ارائه می دهند. یکی از این طرح‌ها، "بهره برداری بهینه از منابع آب های هزار مسجد" است. بنا به اذعان مسئولان، سالانه بیش از 60 میلیون مترمکعب آب استان از مرزهای شمال شرقی کشور به خارج حوزه می‌رود که بناست در قالب طرح مدیریت آب‌های مرزی کوه‌های هزار مسجد، جلوی آن گرفته شود. برای بررسی وضعیت نهایی پروژه هزار مسجد با مدیران آب منطقه‌ای استان گفت و گو کردیم که در ادامه مطلب می‌خوانید.
اولویت طرح هزار مسجد، خود منطقه است
مدیرعامل آب منطقه‌ای استان در گفت و گو با خراسان رضوی در باره این طرح گفت: منطقه شمال هزار مسجد، یک منطقه مرزی است.لذا هر طرح و برنامه‌ای که در این محدوده اجرا و موجب تهدید اقتصاد منطقه شود؛ در نهایت منجر به مهاجرت ساکنان این منطقه می شود و ما را درگیر مسائل امنیتی خواهد کرد. از سویی، میزان قابل‌توجهی از حقابه ایران به‌صورت سطحی یا زیرزمینی از مرز کوه‌های هزار مسجد از کشور خارج می‌شود که باید این منابع را با توجه به همه پروتکل‌های مرزی کنترل کنیم.محمد علایی افزود: از سوی دیگر، هم اکنون در مشهد با مشکل شدید کم آبی مواجه ایم. یک پیشنهاد این است که آب منطقه هزار مسجد را به‌وسیله خطوط انتقال آب به مشهد بیاوریم. تجربه گذشته نشان می‌دهد انتقال آب یعنی فرصت برای سرمایه‌گذاری بیشتر، سرمایه‌گذاری بیشتر یعنی آبادانی بیشتر و نتیجه آن جمعیت بیشتر و نیاز آبی بیشتر و نهایتاً کمبود آب خواهد بود که این چرخه در همه دنیا مرسوم است؛ مانند موضوعی که در انتقال آب سد دوستی به مشهد پیش آمد و جمعیت حاشیه‌نشین مشهد چند برابر شد!وی ادامه داد: طرح دیگر این است که اجازه دهیم واحدهایی برای بسته‌بندی آب مازاد به صورت کنترل شده در منطقه هزار مسجد دایر شوند و آن را به دیگر مناطق منتقل کنند. اجرایی شدن این طرح، نه‌تنها باعث آبادانی منطقه مرزی و جلوگیری از مهاجرت مرزنشینان خواهد شد بلکه منجر به مهاجرت معکوس هم می شود.
انتقال سالانه 30 میلیون مترمکعب آب به صورت بسته‌بندی!
مدیرعامل آب منطقه‌ای استان بابیان این که کل نیاز آب شرب سالانه مشهد 40 میلیون مترمکعب است، افزود: نمی‌توان این حجم از آب را به‌صورت بسته‌بندی به مشهد منتقل کرد. تصور کنید قرار است 30 میلیون مترمکعب آب را به‌صورت بسته‌بندی به مشهد منتقل کنیم، چه مقدار ترافیک در جاده‌ها برای انتقال این آب به وجود خواهد آمد! هرچند گفته می‌شود با احداث خط آهن، می‌توان این مقدار آب را انتقال داد اما لازم است این طرح به‌صورت کامل مطالعه شود و هنوز در حد پیشنهاد است. از سوی دیگر، هیچ طرحی را که به اقتصاد مناطق مرزی ضربه بزند، اجرایی نمی کنیم.
مجوزهای زیست‌محیطی این طرح صادرشده است
وی درباره نگرانی‌های زیست‌محیطی مطرح‌شده ناشی از اجرای این پروژه و اثر آن برافزایش ورود ریزگردها به استان از صحرای قره قوم ترکمنستان نیز گفت: مطالعات زیست‌محیطی این طرح به‌طور کامل انجام و مصوبات زیست‌محیطی لازم دریافت شده است.علایی تأکید کرد: انجام هر طرحی با دست‌کاری طبیعت، بدون شک تأثیرات زیست‌محیطی خواهد داشت اما تأثیرات منفی زیست‌محیطی انجام این طرح، به‌هیچ‌وجه نگران‌کننده نیست. از سوی دیگر، منبع تغذیه صحرای قره قوم در ترکمنستان، کانال قره قوم و دیگر منابع داخلی آب ترکمنستان است و میزان آبی که از شمال کوه‌های هزار مسجد به سمت این صحرا می‌رود، قطره‌ای در برابر دریاست.
سهم 110 میلیون مترمکعبی کشور از آب هزار مسجد
این اظهارات مدیرعامل آب منطقه‌ای استان، در حالی است که معاون طرح و توسعه آب منطقه‌ای استان به عنوان متولی اصلی پروژه مدیریت آب‌های مرزی هزار مسجد مدعی است حقابه ایران از کوه‌های هزار مسجد، بیش از 110 میلیون مترمکعب است و هم اکنون بیش از 50درصد آن از کشور خارج می‌شود و سال‌هاست که نبود منابع مالی منجر به کم‌توجهی به مدیریت منابع آبی استان در یال شمالی هزار مسجد شده است. علیرضا طاهری در گفت و گو با خراسان رضوی افزود: این یال دارای هشت رودخانه دایمی است اما به دلیل شیب زیاد منطقه، احداث سد روی این رودخانه‌ها توجیه علمی ندارد. در نهایت برای کنترل خروج آب از منطقه بیرون از بستر برخی رودخانه‌ها، برخی سدها مانند "چهچهه" و "قره تیکان" در حال احداث است.
تأمین آب شرب منطقه، اولویت اول است
وی تأکید کرد: درواقع نیاز آب شرب منطقه( درگز، کلات و محدوده هزار مسجد) در اولویت اول و نیازهای کشاورزی و صنعت منطقه در اولویت بعدی پروژه مدیریت آب‌های مرزی هزار مسجد است. پس از برطرف کردن نیازهای آبی منطقه، مازاد آب برای تأمین آب شرب مشهد اختصاص داده می شود لذا این تصور که قرار است در قالب طرحی، آب هزار مسجد به مشهد منتقل شود، اشتباه است.
وی افزود: با توجه به این که سرمایه‌گذار بخش خصوصی باید در انتقال آب به مشهد مشارکت کند، پیشنهاد ما انتقال آب به دو صورت انتقال با خط لوله و به‌صورت بسته‌بندی است. اما این که چه حجمی به‌وسیله لوله منتقل می‌شود و چه حجمی به‌صورت بسته‌بندی هنوز جمع‌بندی نهایی انجام‌نشده است و در انتظار جذب سرمایه‌گذار هستیم.
8 زیر پروژه
معاون طرح و توسعه آب منطقه‌ای استان درباره جزئیات پروژه هزار مسجد گفت: پروژه هزار مسجد هشت زیر پروژه دارد که بیشترین منافع این پروژه‌ها، به خود منطقه هزار مسجد بازمی‌گردد. بند انتهایی رودخانه "درونگر" که سالانه حدود 3 میلیون مترمکعب آب می‌دهد، سد "تیرگان" با حجم آب 6 میلیون مترمکعب در سال که فقط و فقط برای بهبود آب منطقه هزار مسجد کاربرد دارد و نیز سد خاکی کلات که اهداف کشاورزی و تأمین آب شرب منطقه کلات را دارد و حدود 7 میلیون مترمکعب آب تنظیمی در اختیار مردم کلات خواهد گذاشت، ازجمله این طرح‌هاست. وی افزود: هم اکنون حدود 60 میلیون مترمکعب از حقابه ایران، از کشور خارج می‌شود که در نظر داریم در قالب پروژه هزار مسجد، از خروج این آب که طبق پروتکل‌های مرزی متعلق به ماست، جلوگیری کنیم. طاهری ادامه داد: وزارت نیرو 35 میلیون مترمکعب این حجم را برای آب شرب منطقه و مشهد در نظر گرفته که عمدتاً برای مشهد است زیرا در منطقه هزار مسجد با کمبود آب شرب مواجه نیستیم. به همین دلیل با پیگیری‌های انجام‌شده در استان و موافقت دولت و مجلس، در قانون بودجه 97 ذیل تبصره 19، طرح هزار مسجد مطرح‌شده است و به دنبال جذب سرمایه‌گذار برای اجرای آن هستیم.
انتقال 35 میلیون مترمکعب با لوله به مشهد
وی درباره نحوه انتقال آب به مشهد نیز گفت: طرح‌هایی که برای انتقال آب به مشهد مطرح‌شده شامل سد "ابیورد"، بندهای انحرافی "لایین" و "ایدلیک"، سد کلات، حجمی از سدهای "قره تیکان" و "چهچهه" است که ضمن حفظ حقابه مردم منطقه هزار مسجد و محیط‌زیست منطقه، خط لوله‌ای به طول 150 کیلومتر و با پنج ایستگاه پمپاژ و دو باب تونل که این تونل‌ها مسیر ارتباطی مشهد به کلات را متحول خواهند کرد، ایجاد خواهد شد. این خط لوله ظرفیت انتقال سالانه 35 میلیون مترمکعب آب را به مشهد داراست. معاون طرح و توسعه آب منطقه‌ای استان درباره طرح احداث کارخانه بسته‌بندی آب در منطقه هزار مسجد برای انتقال این آب به مشهد گفت: سرمایه‌گذار می‌تواند در منطقه‌های مشخص‌شده برای اجرای طرح‌های کنترل آب در هزار مسجد مانند درگز و کلات، کارخانه بسته بندی آب احداث و آب شرب را به کلات، درگز و مشهد منتقل کند. اما این که همه حجم آب موردنیاز به‌صورت بسته‌بندی منتقل شود، با توجه به تعداد کامیون‌های موردنیاز برای حمل این آب و مسیر جاده‌ای، بسیار دور از ذهن است.
1000 میلیارد برای مشهد، 600 میلیارد برای منطقه
وی افزود: کل هزینه برآوردی برای اجرای طرح هزار مسجد تا پیش از نوسانات ارزی، هزار و 600 میلیارد تومان محاسبه‌شده بود که هزار میلیارد تومان آن صرف انتقال آب به مشهد خواهد شد و 600 میلیارد تومان دیگر برای مدیریت و بهره‌وری آب در منطقه هزار مسجد و خود محل یعنی درگز و کلات هزینه می شود.
