فتاوای آیت الله العظمی امام خمینی (قدس سره)
حقّ حضانت و بچّه داری
سؤال 1 : اینجانب از زنم که چند سال پیش طلاقش داده ام فرزندی دارم که اکنون هفت سال دارد، و هر ماه خرج او را به مادرش تحویل می دهم تا از او نگهداری نماید، ولی اکنون می خواهم فرزندم را تحویل گرفته و خود عهده دار نگهداریش باشم، در صورتی که مادرش از تحویل او به من خودداری می نماید. و من هم دیگر نمی خواهم خرج ماهیانۀ او را بدهم، در این صورت وظیفۀ شرعی و اسلامی من چیست؟ آیا می توانم حتماً فرزندم را از دست مادرش که شوهر دیگری دارد بگیرم؟ و در صورت عدم تحویل مادرش آیا درست است که خرج و خارج او را قطع نمایم؟ خواهشمند است جواب مرحمت فرمائید؟
جواب:حق حضانت فرزند پسر تا دو سال و فرزند دختر تا هفت سال با مادر است، و بعد از آن مادر حق ندارد، و پدر می تواند فرزند را تحویل بگیرد، و پدر می تواند فرزند را تحویل بگیرد، ولی در هیچ صورت نمی تواند نفقۀ بچه را قطع کند، و با تزویج مادر در اثناء مدت حضانت حق حضانت او ساقط می شود، و پدر حق پیدا می کند.
سؤال 2 : اگر بچه شهید دختر باشد و همسر شهید بخواهد ازدواج بکند ، در صورتی که پدر شهید حاضر به نگهداری طفل باشد ایا بردن طفل به خانۀ ناپدری صحیح است؟ توضیح اینکه : طفل مزبور سه روز بعد از تولد تا کنون که در خود سیزده ماه است توسط پدر شهید نگهداری می شود.
جواب:ولایت بر طفل با جد پدری است، ولی حق نگهداری فرزند در فرض مرقوم با مادر است اگر چه شوهر کرده باشد.
سؤال 3 : آیا همسر شهید می تواند برای همیشه أولاد شهید را پیش خود نگه دارد یا نه؟
جواب:حق حضانت فرزندی که پدرش از دنیا رفته تا زمان بلوغ با مادر است.
سؤال 4 : داماد اینجانب فوت کرده و دارای دو فرزند ، ( یک پسر دو ساله و یک دختر سه ساله) است. و برادرهای دامادم (که عموی بچه ها می باشند) می خواهند بچه ها را از دختر من بگیرند ، آیا عموهای بچه حق جدا کردن آنها را از مادرشان دارند؟
جواب:عموها حق ندارند.
سؤال 5 : در صورتی که پدر طفل، شهید شده باشد و جد بخواهد این طفل را مجاناً نگهداری کند، (بلکه حاضر هم هست مبلغی در مقابل حق حضانت بدهد) مادر هم مدتی که رفته و بچه را به جد داده است؛ آیا چنین عملی جائز است؟
جواب:مانع ندارد.
سؤال 6 : عیال بنده مدتی است مطلقۀ خلعی گردیده، و در حال حاضر دختر یک ساله ای از من دارد، و اظهار می دارد که کودک خرد سال را به او واگذار کنم، و دیگر به سراغ بچه نرفته و حتی به ملاقاتش نروم، و هیچ گونه خرجی و هزینۀ نگهداری به مادرش ندهم. آیا این کار از نظر شرعی اشکال دارد؟ و آیا می توانم بچه را از مادرش جدا نموده و در نزد مادرم یا عیال جدیدم نگهداری نمایم؟
جواب:حق حضانت دختر تا هفت سال با مادر است، و نفقۀ فرزند و ولایت بر او با پدر است، و اگر در اثناء مدت، مادر ازدواج کند حق او ساقط می شود.
سؤال 8 : پدر شهیدی هستم که از پسر شهیدم یک فرزند به یادگار مانده، ولی عروسم اجازه نمی دهد که نوۀ خود را ببینم . از نظر شرعی چه کسی می تواند قیم بچه بشود، من یا مادرش؟ و حقوقی که پس از شهادت پسرم به خانواده اش تعلق می گیرد نمی دانم خرج نوه ام می شود یا خیر. این حقوق چگونه باید تقسیم شود؟
جواب:ولایت بر بچه با جد پدری او است ، و حق حضانت و تربیت با مادر است، و حقوقی که داده می شود بستگی به مقررات دارد، به هر کس مقررات اقتضاء می کند باید داده شود، و تشخیص با مسؤولین است.
سؤال 9 : زن ناشزه ای که خودش خانۀ شوهر را ترک کرده و به خانۀ پدر رفته آیا می تواند با استفاده از حق حضانت ، دختر بچه چهار سالۀ خود را که در خانۀ شوهرش است جبراً تحویل بگیرد؟ آیا شوهر موظف است که کسوه و نفقۀ بچه را نیز به مادرش بدهد؟
جواب:نشوز زن موجب سقوط حق حضانت نی شود، ولی پدر ملزم نیست کسوه و نفقه را به دست مادر بچه بسپارد.
سؤال 10 : شوهر اینجانب در سال 57 به دست مزدوران رژیم طاغوت به شهادت رسیده و از ایشان پسری به یادگار مانده است. اکنون با توجه به مشکلاتی که در زندگی وجود دارد من نمی توانم تنها زندگی کنم، و در خانۀ چپدری، زندگی آن چنان که باید نمی تواند برای من و بچه ام مفید باشد، لذا تصمیم گرفتم با توجه به پیام امام (دربارۀ ازدواج) ازدواج کنم . اکنون چند سؤال دارم:
1 _ در صورت ازدواج تکلیف بچۀ ما چیست؟ آیا می توانم بچه ام را با خود ببرم یا اینکه باید نزد پدر بزرش باشد.
2 _ اکنون من و بچه ام و خانوادۀ پدری شوهرم در ساختمانی که متعلق به شوهرم می باشد زندگی می کنیم و از تمام وسائل زندگی، مشترکاً استفاده می شود، آیا صحیح است یا خیر؟
3 _ چون خودم اموزگار بوده ام از روزی که با هم ازدواج کرده بودیم تمامی حقوقم و حقوق شوهرم را خرج زندگی کرده ایم، و حالا که او شهید شده تمام اموال جزء ارث او به حساب می آید تکلیف من چگونه است؟ آیا می توانم چیزی از آن خانه با خود ببرم؟
جواب:شما می تونید طبق موازین شرعی و مقررات دولت اسلامی ازدواج نمائید و نگهداری بچه بعد از رحلت پدر حق مادر است تا بلوغ او، و آنچه از اموال که مال شما است جائز است در آن تصرف نمائید، و اموال شهید باید بین ورثه تقسیم شود، و تصرف در مال مشترک بین صغیر و سائر باید زیر نظر قیم شرعی و مراعات مصلحت صغیر باشد.
سؤال 11 : اینجانب مادر شهید می باشم، فرزند شهیدم وصیت کرده که اگر بعد از شهادت وی همسرش شوهر اختیار کند فرزندش به وسیلۀ پدر و مادرش نگهداری شود، اکنون همسر وی ازدواج کرده و شوهر جدیدش صلاحیت اخلاقی ندارد، و او حاضر نیست که پسر چهار ساله اش را طبق وصیت فرزندمان به ما بسپارد . لطفاً دستور فرمائید که ایشان فرزند پسرم را به من تحویل بدهند؟
جواب:در فرض مسأله حق حضانت و سرپرستی طفل با مادر است و نمی توانند طفل را از او بگیرند، و وصیت در این جهت أثر ندارد، ولی ولایت با جد پدری طفل است.
سؤال 12 : آیا محکمه می تواند پدر و مادر ممتنع از حضانت را مجبور نماید که به حق الحضانةعمل نمایند؟
جواب:صرف حق الحضانة در آن مقدار که فقط حقّ مَن لَه الحضانة است قابل إلزام و إجبار نیست. بلکه صاحب حق می تواند از حق خود بگذرد و از حضانت صرف نظر نماید ، ولی نسبت به حق فرزند ( در تر و خشک کردن وی و در تربیت و نگهداری و حفظ او ) اگر مَن عَلیه الحق امتناع ورز حاکم شرع می تواند او را إلزام به رعایت حق فرزند نماید.
سؤال 13 : اگر عمل به حق الحضانه مستلزم عسر و حرج فوق العاده باشد، مثل اینکه گرفتن فرزند از مادر بعد از دو سال و رد به پدر باعث مشقت غیر قابل تحمل برای مادر باشد ( که این مشقت اضافه بر أصل مشقت فراق است که معمولاً متوجه مادر می شود) و یا عمل به حق الحضانة باعث فساد و انحراف اخلاقی و تربیتی باشد و کودک را در معرض فساد قرار دهد ، در این دو صورت آیا باز حق حضانت ثابت است یا به علت حرج و فساد، ساقط می شود؟
جواب:در صورت دوم که کودک در معرض فساد دینی یا اخلاقی قرار می گیرد پدر صلاحیت حضانت را مادام که چنین است ندارد، و در هر صورت اول که مشقت ، غیر قابل تحمل برای مادر است پدر نباید فرزند را از مادر جدا کند.
سؤال 14 : چه می فرمائید در مورد ولایت پدر نسبت به فرزند صغیر خود (پسر بچه بیش از دو سال ) آیا به حدی است که در صورت تشخیص ضرر از ملاقات طفل با مادرش ( زوجۀ مطلقۀ خود) و یا بردن او جلوگیری کند؟ در حالی که فرزند مادر را به عنوان مادر نمی شناسد، چون از دوران شیرخوراگی جدای از او بوده است.
جواب:حق ندارد از ملاات مادر و فرزند جلوگیری کند، ولی می تواند از سپردن فرزند به دست مادر خودداری نماید.
سؤال 15 : در صورتی که مادر طفل نزد عده ای از معتمدین و متدینین محل حق حضانت را از خود سلب کند و آنها هم شهادت بدهند کافی است؟
جواب: اگر موجب اطمینان شود کافی است.
سؤال 16 : آیا همسر شهید بعد از زایمان می تواند بچه شهید را تحویل ولی بچه بدهد یا نه؟
جواب:می تواند پرستاری فرزند را به أولیاء شرعی او واگذار کند.
سؤال 17 : اگر مردی یهودی مسلمان شود و زن یهودی ود را طلاق دهد، آیا باید فرزند ( پسر شش سالۀ) خود را از مادر یهودی بگیرد و در آغوش اسلام بپروراند؟ یا مادر می تواند اقدام قانونی کند و فرزند را از پدر بگیرد و در دین یهود بزرگ کند؟
جواب:در فرض مرقوم پدر مسلمان فرزند را از مادر یهودی بگیرد.
سؤال 18 : آیا ولی شهید می تواند همسر شهید را اجبار و تهدید کند به اینکه باید دو سال بچه را شیر بدهد؟
جواب:حق اجبار ندارد.
سؤال 19 : در تحریر الوسیلۀ با ترجمه ، جلد 3، صفحۀ 556 « القول فی احکام الولادة و ما یلحق بها» مسألۀ 16 دربارۀ حضانت أبوین نسبت به اطفال ، مرقوم فرموده اید: « الُام أحق بحضانتة الولد و تربیته و ما یتعلق بها من مصلحة حفظه مدة الرضاع أي الحَولَین...» آیا أحقّیّت به حضانت فرزند ذکور تا دو سال و إناث تا هفت سال برای مادر، در صورتی است که مادر بخواهد ، یا آنکه در صورت گذشتن زوجه از حق خود نیز زوج می تواند او را ملزم به حضانت نماید؟
جواب:پدر نمی تواند مادر طفل را ملزم به حضانت ولد نماید.
سؤال 20 : اگر پدر قدرت حضانت نداشته باشد، آیا مادر باید حضانت را بپذیرد؟ یا او هم پس از تمام شدن مهلت مقرر و یا در فرض اسقاط حق ( اگر قابل اسقاط و فقط حق باشد) مانند دیگران است؟
جواب:در هر صورت مادر ملزم به حضانت و نگهداری طفل نیست، بلکه رسیدگی به امور طفل بر عهدۀ پدر است، و إمکان مباشرت شرط نیست، قدرت بر تهیۀ وسائل و یا اجیر کردن کسی برای نگهداری طفل کافی است.
سؤال 21 : حدود وظائف و اختیارت پدر شهید چه مقدار است؟ و آیا همسر شهید باید در این کارها با او مشورت کند؟
جواب:ولایت بر صغیر و امور مالی او با جد پدری است.
سؤال 22 : لطفاً به سؤالات ذیل پاسخ بفرمائید:
1 – پدری طفل خود را به دیگری می دهد که او را فرزند خود قرار داده و از او نگهداری و مخارجش را بدهد، و آن شخص این طفل را به این عنوان نگهداری نموده، اما بعد از مدتی پدر طفل فرزند خود را از و می گیرد. آیا نگهداری طفل حق مطالبۀ مخارج طفل و مزد نگهداری او را از پدرش دارد؟
2 _ طفل به سنی رسیده که در حضانت پدر قرار گرفته است، مادر بچه مبلغی به پدر می دهد تا حضانت را به مادر واگذار کند، و مخارج بچه را نیز متعهد می شود، آیا این نوع قرار داد صحیح است یا خیر؟ و در صورت صحت، آیا لازم است و یا جائز؟ و در صور «جواز» اگر پدر به حضانت خود برگردد آیا مادر هم حق مطالبۀ مبلغی را که در مقابل حضانت به پدر بچه داده و همچنین حق مطالبۀ مخارج طفل مشترک را دارد؟
3 _ موقع طلاق، زن از شوهر خود مطالبۀ اجرت زحماتی را می کند که در خانۀ شوهرش کشیده ( از قبیل پختن غذا و شستن لباس شوهر و نگهداری اطفال مشترک) و می گوید: من می دانستم که شوهرم مرا طلاق می دهد لذا از اول بدون مزد کار نمی کردم . آیا موقع طلاق زن چنین حقی را دارد یا نه؟
جواب:1_ در فرض مرقو مخارج را نمی تواند از پدر طفل مطالبه نماید، و مزد هم حق ندارد.
جواب:2 _ پدر می تواند از تعهدی که نموده بگردد، و مادر حق رجوع به مخارجی که نموده ندارد، و پولی را به پدر داده اگر در مقابل واگذاری حق حضانت بوده ملک پدر نشده و می تواند از او مطالبه کند.
جواب:3 _ زن اگر زحماتی که در خانۀ مرد متحمل شده بدون مطالبۀ مزد یا به قصد تبرع انجام داده حق مطالبۀ چیزی در مقابل آن ندارد.
سؤال 23 : آیا همسر شهید می تواند برای همیشه اولاد شهید را پیش خود نگهدارد؟
جواب:حق حضانت فرزند بی پدر تا زمان بلوغ با مادر است.
سؤال 24 : در مسألۀ 2458 رسالۀ حضرت عالی مرقوم است : « اگر زنی که آزاد و مسلمان و عاقل است دختری داشته باشد ، تا هفت سال دختر تمام نشده پدر نمی تواند او را از مادرش جدا کند» ، بفرمائید زنی که کارمند است و صبح ساعت شش از خانه خارج می شود و ساعت یک بعد از ظهر مراجعت می نماید آیا این زن آزاد است؟ و آیا پدر می تواند دخترش را از چنین زنی بگیرد ؟ راضی به نگهداری دختر نزد غیر از مادرش نمی باشد.
جواب:تا هفت سال دختر تمام نشده حق حضانت و تربیت دختر با مادر است، و بدون رضایت او بچه را نمی توان گرفت.
سؤال 25 : شوهر زنی در حدود دو سال است که فوت کرده، و زن بعد از فوت شوهرش إظهار نموده که من مائل به شوهر کردن نیستم و می خواهم اطفال خود را سرپرستی کنم. و از متوفی یک خانه و مقداری أثاثیه و لوازم منزل بجا مانده است، و این خانم ماهانه حقوقی از بیمه دریافت می نماید. بعداً آگاه شدیم که بدون اطلاع شوهر اختیار نموده، از لحاظ شرعی و قانونی تکلیف نامبرده چیست؟
جواب:اگر صغار جد پدری دارند ولایت با او است وگرنه با حاکم شرع است، مگر در صورتی که متوفی قیم خاصی قرارداده باشد. و در هر صورت حق حضانت و تربیت اطفال با مادر است.
سؤال 26 : اینجانب با نوئی مطلقۀ آمریکائی که قبلاً مسیحی بوده ازدوج کرده ام و ایشان یک پسر چهار ساله داشته و بعد از تشرف او به دین اسلام شدیداً مورد أذیت و آزار افراد خانواده بویژه شوهر سابقش قرار گرفته، از جمله فرزند را از اسشان جدا کرده و حتی اجازۀ دیدن هم به او نمی دهند. با توجه به این که پس از مسلمان شدن این خانم فرزند ایشان خود به خود مسلمان می شود و ولایت او بر عهدۀ طرف مسلمان است نه کافر، و با توجه به این که طفل در دست پدر کافر اوست وظیفۀ شرعی این مادر چیست؟ آیا رها کردن و سپردن طفل به اختیار پدر کافرش می باشد یا سعی در پس گرفتن بچه؟ و اگر وظیفه اش گرفتن بچه است تا چه حد باید برای پس گرفتن بچه اقدام کند؟
جواب:اگر امکان دارد بچه را از آنان بگیرید ، و چنانچه ممکن نیست معذور هستید.
سؤال 27 : من برادری دارم بزرگتر از من است، چند سالی در آمریکا تحصیل می کرده و با زن آمریکائی ازدواج کرده، حالا یک فرزند پنج الی شش ساله دارد. چون زنش مسیحی است و برادرم دیگر نمی خواهد آنجا بماند زنش را طلاق داده و می خواهد به ایران برگردد و این بچه را بیاورد تا مسلمان بزرگ کنیم . آیا گنا ندارد که فرزند خود را از مادرش جدا کند و به ایران بیاورد؟
جواب:اشکال ندارد.
