آیین‌نامه اخلاق حرفه‌ای سازمان نظام پزشکی کشور، درباره اما و اگرهای مربوط به دریافت رضایت از بیمار یا همراهانش جهت انجام اقدامات درمانی توضیحاتی را ارائه داده است.
به گزارش ایسنا، در ماده ۶۷ فصل هفتم آئین‌نامه اخلاق حرفه‌ای سازمان نظام پزشکی با عنوان «احترام به حق انتخاب دریافت کنندگان خدمات سلامت» آمده است که شاغلان حِرَف پزشکی و وابسته موظفند به حق بیماران در انتخاب آزادانه و آگاهانه روش درمانی احترام بگذارند. انتخاب بیمار در این زمینه، به انتخاب از بین گزینه‌های محدودی است که از لحاظ علمی و فنی، منطقی و درست باشند. در هر حال احترام به حق انتخاب بیماران به این مفهوم نیست که تیم پزشکی باید به هر خواسته بیمار عمل کند، بلکه ناظر به حق انتخاب بیمار از میان گزینه‌های درست موجود است.
طبق ماده ۶۸ آئین‌نامه اخلاق حرفه‌ای سازمان نظام پزشکی، شاغلان حِرَف پزشکی و وابسته، مکلفند به حق بیمار برای انتخاب پزشک معالج یا مشاوره دیگر احترام بگذارند و برای انتقال اطلاعات سلامت بیمار به دیگر حرفه‌مندانی که عهده‌دار ارائه خدمت به بیمار شده‌اند، همه تلاش خود را به کار گیرند.
در ماده ۶۹ این آئین‌نامه اعلام شده که شاغلان حِرَف پزشکی و وابسته مکلفند به حق بیمار برای خودداری از درمان‌های پیشنهادی احترام بگذارند. استفاده از روش‌هایی که نیازمند رفتار غیر صادقانه برای اقناع بیمار به پذیرش درمان باشد، ممنوع است. در مواردی که بیمار درمان‌های نگهدارنده حیات را نمی‌پذیرد و ممکن است در اثر امتناع از درمان فوت کند و یا دچار آسیب جدی شود، پزشک معالج موظف است برای قانع کردن بیمار همه تلاش خود را به کار گیرد. در صورت قانع نشدن بیمار، حرفه‌مند پزشکی باید مسئولان مربوط به این امر از جمله کمیته اخلاق بیمارستان را از موضوع آگاه کند. در موارد اورژانس و حیاتی که به‌دلیل فوریت و در معرض خطر بودن جان بیمار، امکان تبادل اطلاعات و اخذ رضایت از بیمار یا تصمیم گیرنده جایگزین او وجود ندارد، از شمول این ماده مستثنی است.
بر اساس ماده ۷۰ این آئین‌نامه شاغلان حِرَف پزشکی و وابسته، مکلفند در موارد اورژانس که جان بیمار در خطر باشد، نجات جان او را بر دیگر قواعد اخلاقی از جمله لزوم اخذ رضایت آگاهانه اولویت دهند و بدون فوت وقت به ارائه خدمات اقدام کنند. در موارد اورژانسی که بیمار علی‌رغم وجود تهدید جدی سلامت و جان خود، از پذیرش درمان نجات‌بخش خودداری می‌کند، شاغلان حِرَف پزشکی و وابسته موظفند نهایت تلاش خود را به کار گیرند تا بیمار امتناع کننده را برای پذیرش درمان قانع کنند.
همچنین طبق ماده ۷۱ آئین نامه اخلاق حرفه‌ای پزشکی، در مواردی که شاغلان حرف پزشکی و وابسته، در زمینه صلاحیت بیمار برای تصمیم‌گیری تردید دارند، لازم است با متخصصان این حوزه مشاوره کنند و در صورت تأیید «عدم صلاحیت بیمار برای تصمیم‌گیری» لازم است از تصمیم گیرندگان جایگزین، رضایت آگاهانه کسب کنند. در صورتی که حرفه‌مندان به وجود مشاوره برای تأیید صلاحیت تصمیم‌گیری بیماران به نتیجه نرسند و یا تصمیمات تصمیم‌گیران جایگزینی مانند وکیل سرپرست یا قیم قانونی از نظر حرفه‌مند معالج، منطقی به نظر نرسد و به نفع بیمار نباشد، موضوع باید به کمیته اخلاق بیمارستان و یا سایر مراجع ذیصلاح ارجاع شود و تا آن زمان مراقبت‌های ضروری پزشکی از بیمار ادامه یابد.
در ماده ۷۲ این آئین نامه اعلام شده که شاغلان حِرَف پزشکی و وابسته، موظفند شخصاً از اخذ رضایت آزادانه و آگاهانه از بیماران قبل از اقدام به مداخلات پزشکی اطمینان حاصل کنند. وظیفه اخذ رضایت آگاهانه بر عهده حرفه‌مند معالج یا یکی از اعضای تیم معالج به نمایندگی و تحت نظارت حرفه‌مند معالج است و نمی‌تواند به دیگر افراد سپرده شود. در قبال اخذ رضایت آگاهانه نباید هیچ هزینه‌ای از بیماران گرفته شود.
در عین حال طبق ماده ۷۳ آئین‌نامه اخلاق حرفه‌ای سازمان نظام پزشکی، برای انجام هر مداخله پزشکی در صورتی که فرد به سن قانونی رسیده و صلاحیت تصمیم‌گیری نیز داشته باشد، رضایت آگاهانه خود فرد بسنده است و به رضایت فرد دیگری از جمله همسر یا پدر نیاز ندارد. حرفه‌مندان موظفند در فرض صلاحیت بیمار، از اصرار برای گرفتن رضایت یا شهادت نزدیکان مانند همسر و پدر که به تأخیر در ارائه خدمات سلامت به بیمار می‌انجامد، خودداری کنند. البته در مواردی که مداخله درمانی پزشکی بر باروری فرد یا رابطه زناشویی وی تأثیر جدی و بازگشت ناپذیر داشته و یا احتمال بازگشت ضعیف و طولانی مدت باشد، در صورتی که فرد متأهل باشد، انجام مداخله منوط به رضایت شخصی غیر از بیمار یا تصمیم گیرنده جایگزین وی موقوف است.
در ماده ۷۴ این آئین نامه اعلام شده که در مواردی که تصمیم بیمار در بردارنده مواردی باشد مانند خودداری از آگاه ساختن شخص ثالث- که بر اثر تصمیم بیمار، در معرض خطر قرار می‌گیرد- یا عدم همکاری بیمار که به تهدید سلامت عمومی می‌انجامد، شاغلان حِرَف پزشکی و وابسته، موظفند برای اقناع بیمار به تغییر تصمیم خود همه تلاش‌شان را به کار گیرند و در صورت ناکام ماندن برای تغییر نظر بیمار با اطلاع وی مراتب را به کمیته اخلاق بیمارستان یا بر حسب مورد به واحد مربوطه در دانشگاه علوم پزشکی یا شبکه بهداشت محل اطلاع دهند.
طبق ماده ۷۵ این آئین‌نامه نیز کسب رضایت همسر یا مرجع دیگری که بیمار به وی متعهد است، بر عهده خود بیمار است. در مواردی که شاغلان حِرَف پزشکی و وابسته به هر دلیل از جمله پیشگیری از مشکلات احتمالی آینده تشخیص می‌دهند افرادی جز بیمار باید در امور مرتبط با ارائه خدمات سلامت و تصمیم‌گیری‌های مربوط به آن آگاهی یابند، تنها در صورت رضایت بیمار می‌توانند آنها را از این فرایند آگاه کنند.
