فضیلت و اعمال شعبان المعظم

..............................................................................
آداب و اعمال مشترک :
1- استغفار : هر روز هفتاد مرتبه بگويد : أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ أَسْأَلُهُ التَّوْبَةَ و همچنين هر روز هفتاد مرتبه بگويد : أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ الَّذِي لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الرَّحْمنُ الرَّحِيمُ الْحَيُّ الْقَيُّومُ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ‏ . از روايات مستفاد مى‏شود كه بهترين دعاها و ذكرها در اين ماه استغفار است و هر كه هر روز از اين ماه هفتاد مرتبه استغفار كند مثل آن است كه در ماه هاى ديگر هفتاد هزار استغفار كند.

2- صدقه : تصدّق كند در اين ماه اگرچه به نصف دانه خرمايى باشد تا حق تعالى بدن او را بر آتش جهنّم حرام گرداند. فضيلت روزه و تصدّق در ماه شعبان : از حضرت صادق عليه السّلام منقول است كه : از آن جناب از فضيلت روزه رجب سؤال كردند. فرمود : چرا از روزه شعبان غافليد ؟ راوى عرض كرد : يا ابن رسول الله چه ثواب دارد كسى كه يك روز از شعبان را روزه بدارد ؟ فرمود : به خدا قسم بهشت ثواب او است . عرض كرد : يا ابن رسول الله بهترين اعمال در اين ماه چيست ؟ فرمود : تصدّق و استغفار . هر كه در ماه شعبان تصدّق كند حق تعالى آن را تربيت كند همچنان كه يكى از شما شتر بچّه‏اش را تربيت مى‏كند تا آنكه در روز قيامت برسد به صاحبش در حالتى كه به قدر كوه احد شده باشد.

3- ذکر : در تمام اين ماه هزار بار بگويد : لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ وَ لَا نَعْبُدُ إِلَّا إِيَّاهُ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ ،‏ كه ثواب بسيار دارد از جمله آنكه عبادت هزار ساله در نامه عملش بنويسند.

4-صلوات : در اين ماه صلوات بسيار فرستد. { اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّل فَرَجَهُم }

5- صلوات امام زين العابدين عليه السّلام : در هر روز از شعبان در وقت زوال و در شب‏ نيمه ي آن بخواند اين صلوات مرويه از حضرت امام زين العابدين عليه السّلام را اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ شَجَرَةِ النُّبُوَّةِ وَ مَوْضِعِ الرِّسَالَةِ وَ مُخْتَلَفِ الْمَلَائِكَةِ وَ مَعْدِنِ الْعِلْمِ وَ أَهْلِ بَيْتِ الْوَحْيِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ ... .
6- مناجات شعبانيه : اين مناجات مرويه از ابن خالويه را كه نقل كرده، بخواند : و گفته اين مناجات حضرت اميرالمؤمنين و امامان از فرزندان او عليهم السّلام است كه در ماه شعبان مى‏خواندند : اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اسْمَعْ دُعَائِي إِذَا دَعَوْتُكَ وَ اسْمَعْ نِدَائِي إِذَا نَادَيْتُكَ ...
* مناجاتي است که اميرالمؤمنين عليه السّلام و امامان معصوم عليهم السّلام، اهتمام خاصّي به قرائت آن داشتند. و از مناجات هاى جليل القدر ائمّه عليهم السّلام است و بر مضامين عاليه مشتمل است و در هر وقت كه حضور قلبى باشد خواندن آن مناسب است‏ ( مفاتيح الجنان . فصل دوم . در اعمال ماه شعبان ) . اين مناجات، مناجاتي با مضامين و عبارات عالي عرفان اصيل اسلامي است که اوج نجوا و دلال انسان کامل صاحب عصمت عليه السّلام را با حقيقت مطلق نظام هستي تبيين مي نمايد.
......................................................................................................
شب اوّل‏ : نماز : نمازهاى بسيار در اقبال ذكر شده از جمله دوازده ركعت به حمد و يازده مرتبه توحيد.
روز اوّل : روزه : امام صادق عليه السّلام فرمود : کسي که روز اوّل شعبان را روزه بگيرد، بهشت بر او واجب گردد و هر کس دو روز روزه بگيرد، خداوند در هر روز و شبي در دار دنيا به او نظر مي افکند و نظر خود را به او در بهشت ادامه مي دهد و هر کس سه روز روزه بگيرد، خداوند را در عرش او و بهشت خود زيارت مي نمايد ( المراقبات . ص177 ) ،( مفاتيح الجنان . فصل دوم . در اعمال ماه شعبان ) .
روز سوم : 1- روزه . 2- دعا : دعاي دوم، آخرين دعاي امام حسين عليه السّلام در روز عاشورا است .
أ- توقيع شريف به سوى قاسم بن علاء همدانى وكيل حضرت امام حسن عسكرى عليه السّلام‏ بيرون آمد كه مولاى ما حسين عليه السّلام روز پنجشنبه سوم شعبان متولّد شد پس آن روز را روزه بگير و اين دعا را در آن روز بخوان‏ : اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِحَقِّ الْمَوْلُودِ فِي هَذَا الْيَوْمِ الْمَوْعُودِ بِشَهَادَتِهِ قَبْلَ اسْتِهْلَالِهِ وَ وِلَادَتِهِ بَكَتْهُ السَّمَاءُ وَ مَنْ فِيهَا وَ الْأَرْضُ ... پس مى‏خوانى بعد از اين به دعاى حسين عليه السّلام و اين آخرين دعاى آن حضرت است در روزى كه دشمنان او بسيار شده بود يعني روز عاشوراء (اين دعا را به جهت تبرّک و تيمّن به طور کامل مي آوريم ) : اللَّهُمَّ أَنْتَ مُتَعَالِي الْمَكَانِ عَظِيمُ الْجَبَرُوتِ شَدِيدُ الْمِحَالِ غَنِيٌّ عَنِ الْخَلَائِقِ عَرِيضُ الْكِبْرِيَاءِ قَادِرٌ عَلَى مَا تَشَاءُ قَرِيبُ الرَّحْمَةِ صَادِقُ الْوَعْدِ سَابِغُ النِّعْمَةِ حَسَنُ الْبَلَاءِ قَرِيبٌ إِذَا دُعِيتَ مُحِيطٌ بِمَا خَلَقْتَ قَابِلُ التَّوْبَةِ لِمَنْ تَابَ إِلَيْكَ قَادِرٌ عَلَى مَا أَرَدْتَ وَ مُدْرِكٌ مَا طَلَبْتَ وَ شَكُورٌ إِذَا شُكِرْتَ وَ ذَكُورٌ إِذَا ذُكِرْتَ أَدْعُوكَ مُحْتَاجاً وَ أَرْغَبُ إِلَيْكَ فَقِيراً وَ أَفْزَعُ إِلَيْكَ خَائِفاً وَ أَبْكِي إِلَيْكَ مَكْرُوباً وَ أَسْتَعِينُ بِكَ ضَعِيفاً وَ أَتَوَكَّلُ عَلَيْكَ كَافِياً احْكُمْ بَيْنَنَا وَ بَيْنَ قَوْمِنَا [بِالْحَقِ‏] فَإِنَّهُمْ غَرُّونَا وَ خَدَعُونَا وَ خَذَلُونَا وَ غَدَرُوا بِنَا وَ قَتَلُونَا وَ نَحْنُ عِتْرَةُ نَبِيِّكَ وَ وَلَدُ [وُلْدُ] حَبِيبِكَ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الَّذِي اصْطَفَيْتَهُ بِالرِّسَالَةِ وَ ائْتَمَنْتَهُ عَلَى وَحْيِكَ فَاجْعَلْ لَنَا مِنْ أَمْرِنَا فَرَجاً وَ مَخْرَجاً بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ .‏ ب- ابن عياش گفت : شنيدم از حسين بن على بن سفيان بزوفرى كه مى‏گفت : حضرت صادق عليه السّلام اين دعا را در اين روز مى‏خواند و فرموده كه اين دعا از دعاهاى روز سوم شعبان است و آن روز ولادت حسين عليه السّلام است‏ ( مفاتيح الجنان . فصل دوم . در اعمال ماه شعبان ) .
شب سيزدهم‏ : نماز : اوّل ليالى بيض است و كيفيّت نماز امشب و دو شب بعد در ماه رجب گفته شد.‏
شب نيمه ي شعبان ( شب پانزدهم ) : اين شب از شب هايي است که احياء در آن تأکيد گرديده است. از جمله بركات اين شب مبارك آن است كه ولادت با سعادت حضرت سلطان عصر امام زمان أرواحنا له الفداء در سحر اين شب در سّر من رأى (سامرّا) واقع شده و باعث زيادي شرافت اين ليله ي مباركه شده است .
* از حضرت امام جعفر صادق عليه السّلام روايت است كه: از حضرت امام محمّد باقر عليه السّلام از فضل شب نيمه شعبان سؤال شد. فرمود : آ- آن شب بعد از ليله القدر، افضل شب ها است. در آن شب خداوند به بندگان فضل خود را عطا مى‏فرمايد و ايشان را به منّ و كرم خويش مى‏آمرزد پس در تقرّب جستن به سوى خداى تعالى در آن شب سعى و كوشش كنيد. ب- پس بدرستى كه آن شبى است كه خدا به ذات مقدّس خود قسم ياد فرموده كه سائلى را از درگاه خود دست خالى برنگرداند مادامى كه معصيت را سؤال نكند. ج- و آن شب ؛ آن شبى است كه حق تعالى آن را از براى ما قرار داده به مقابل آن كه شب قدر را براى پيغمبر ما صلى الله عليه و آله قرار داده پس كوشش كنيد در دعا و ثنا بر خداى تعالى ( مفاتيح الجنان . فصل دوم . در اعمال ماه شعبان ) .

آداب و اعمال :
1- غسل : كه باعث تخفيف گناهان مى‏شود. 2- احياء : اين شب را به نماز و دعا و استغفار احياءکند چنانچه امام زين العابدين عليه السّلام مى‏كردند. در روايت است كه هر كه احيا اين شب را دارد، دل او نميرد در روزى كه دل ها بميرند. 3- زيارت : حضرت امام حسين عليه السلام را زيارت کند كه افضل اعمال اين شب و باعث آمرزش گناهان است . 4- دعا : نقل كرده‏اند كه خواندن اين دعا، به منزله ي زيارت امام زمان صلوات الله عليه است‏ : اللَّهُمَّ بِحَقِّ لَيْلَتِنَا [هَذِهِ‏] وَ مَوْلُودِهَا وَ حُجَّتِكَ وَ مَوْعُودِهَا ... . همچنين روايت شده از اسماعيل بن فضل هاشمي كه گفت : حضرت صادق عليه السّلام اين دعا را به من تعليم داد كه آن را در شب نيمه شعبان‏ بخوانم : اللَّهُمَّ أَنْتَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ الْخَالِقُ الرَّازِقُ الْمُحْيِي الْمُمِيتُ الْبَدِي‏ءُ الْبَدِيعُ ... . و همچنين بخواند اين دعا را كه حضرت رسول صلّى الله عليه و آله در اين شب مى‏خواندند : اللَّهُمَّ اقْسِمْ لَنَا مِنْ خَشْيَتِكَ مَا يَحُولُ بَيْنَنَا وَ بَيْنَ مَعْصِيَتِكَ وَ مِنْ طَاعَتِكَ ... و اين دعاى جامع كاملى است و خواندن آن در اوقات ديگر نيز غنيمت است . 5- صلوات امام زين العابدين عليه السّلام : در هر روز از شعبان در وقت زوال و در شب‏ نيمه ي آن بخواند اين صلوات مرويه از حضرت امام زين العابدين عليه السّلام را اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ شَجَرَةِ النُّبُوَّةِ وَ مَوْضِعِ الرِّسَالَةِ وَ مُخْتَلَفِ الْمَلَائِكَةِ وَ مَعْدِنِ الْعِلْمِ وَ أَهْلِ بَيْتِ الْوَحْيِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ ... . 6- دعاي کميل : اين دعا، ورودش در اين شب است . 7- تسبيحات : هر يك از سُبْحانَ اللَّهِ و الْحَمْدُ لِلَّهِ و اللَّهُ أَكْبَرُ و لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ را صد مرتبه بگويد تا خداوند تعالى گناهان گذشته او را بيامرزد و حاجت هاى دنيا و آخرت او را برآورد . 8- نماز : روايت شده از ابو يحيى در ضمن خبرى در فضيلت شب نيمه ي شعبان كه : به مولاى خودم حضرت صادق عليه السّلام گفتم كه بهترين دعاها در اين شب كدام است ؟ فرمود : هر گاه نماز عشا را بجا آوردى پس دو ركعت نماز بگزار، در ركعت اوّل حمد و سوره جحد كه قُلْ يا أَيُّهَا الْكافِرُونَ باشد را بخوان و در ركعت دوم حمد و سوره توحيد كه قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ است را بخوان پس چون سلام دادى ؛ سى و سه مرتبه سُبْحانَ اللَّهِ ، سى و سه مرتبه و الْحَمْدُ لِلَّهِ ، و سى و چهار مرتبه اللَّهُ أَكْبَرُ بگو ، سپس بگو يَا مَنْ إِلَيْهِ مَلْجَأُ الْعِبَادِ [يَلْجَأُ الْعِبَادُ] فِي الْمُهِمَّاتِ وَ إِلَيْهِ يَفْزَعُ الْخَلْقُ فِي الْمُلِمَّاتِ ... پس به سجده مى‏روى و بيست مرتبه‏ مى‏گويى‏ يَا رَبِ‏ و هفت مرتبه يَا اللَّهُ‏ و هفت مرتبه لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ و ده مرتبه ما شاءَ اللَّهُ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ‏ سپس ده مرتبه صلوات مى‏فرستى بر پيغمبر و آل او عليهم السّلام و از خدا حاجت خود را مى‏خواهى پس قسم به خدا كه اگر به سبب اين عمل به عدد قطرات باران حاجت بخواهى هر آينه به تو خداوند عز ّو جل آن حاجت ها را به كرم عميم و فضل جسيم خود برساند . 9- دعا : إِلَهِي تَعَرَّضَ لَكَ فِي هَذَا اللَّيْلِ الْمُتَعَرِّضُونَ ... اين دعايى است كه در سحرها در عقب نماز شفع خوانده مى‏شود . 10- سجده و دعا : سجده‏ها و دعاهايى را كه از رسول خدا صلّى الله عليه و آله روايت شده‏ بجا آورد. از جمله روايتى است كه شيخ از حماد بن عيسى از ابان بن تغلب روايت كرده كه گفت : حضرت صادق عليه السّلام فرمودند: در شب نيمه ي شعبانى رسول خدا صلّى الله عليه و آله ... در سجده خود مي فرمود : سَجَدَ لَكَ سَوَادِي وَ خَيَالِي وَ آمَنَ بِكَ فُؤَادِي ... پس بر خاك نهاد دو طرف روى خود را و گفت‏ عَفَّرْتُ وَجْهِي فِي التُّرَابِ وَ حُقَّ لِي أَنْ أَسْجُدَ لَكَ ... . 11- نماز جناب جعفر : اين نماز از حضرت امام رضا عليه السّلام روايت شده است ( مفاتيح الجنان . فصل دوم . در اعمال ماه شعبان ) .

*{دعاي کميل}: از اعمال مهمّه ي اين شب خواندن دعاي کميل است که با تأسّي به اميرالمؤمنين عليه السّلام آن را در سجده بخواند. روايت گرديده که جناب کميل رحمه الله ديد اميرالمؤمنين عليه السّلام در شب نيمه ي شعبان دعاي کميل را در سجده مي خوانده است. روايت : کميل بن زياد رحمه الله گفت : با مولايم اميرالمؤمنين عليه السّلام در مسجد بصره نشسته بودم و در خدمت او جماعتي از اصحابش بودند و يکي از آنها عرض کرد : معناي فرمايش خداي تعالي که فرمايد : (( فِيهَا يفرَقُ کُلُّ اَمرٍ حَکيمٍ )) (سوره دخان . آيه 4) چيست ؟ آن حضرت فرمود : شب نيمه ي شعبان است. به آن کسي که جانم به دست او است بنده اي از بندگان خدا نيست مگر اين که آنچه از نيک و بد بر او جاري مي شود در شب نيمه ي شعبان تا آخر سال در مثل چنين شبي براي او، تقسيم مي گردد. وهيچ بنده اي آن شب را احيا نمي دارد و دعاي خضر عليه السّلام را نمي خواند مگر اين که دعاي او مستجاب است ( المراقبات . ص 192 ) . اهمّيت دعاي کميل : ( ادامه ي روايت ) ؛ چون آن حضرت به منزل بازگشت و من شبانه به خدمتش رفتم درب را کوبيدم . فرمود : اي کميل تو را چه مطلبي است ؟ عرض کردم : يا اميرالمؤمنين مطلبم دعاي خضر است. فرمود : کميل بنشين و چون اين دعا را از بر نمودي در هر شب جمعه ، يا در هر ماهي يک مرتبه ، يا در سالي يک مرتبه ، (يا) در عمر خود يک مرتبه آن را بخوان خداوند از تو چاره سازي فرمايد و ياريت کند و روزيت دهد و هرگز مغفرت خود را از تو باز نگيرد. اي کميل ؛ طول مدّت رفاقت تو با ما واجب شد که خواهش تو را انجام دهيم . سپس فرمود : بنويس : (( اللَّهُمَّ إِنِّي أسئَلُکَ بِرَحمَتِکَ الَّتِي وَسِعَت کُلَّ شَي ء ... ( المراقبات . ص 192 و 193 ) .
روز نيمه ي شعبان :
عيد مولود شريف امام دوازدهم مولانا و إمامنا المهدي حضرت حجه بن الحسن صاحب الزمان صلوات الله عليه است و يستحب زيارته عليه السّلام في كل زمان و مكان و الدعاء بتعجيل الفرج عند زيارته و تتأكد زيارته في السّرداب بسّر من رأى و هو المتيقّن ظهوره و تملكه و أنّه يملأ الأرض قسطا و عدلا كما ملئت ظلما و جورا ( مفاتيح الجنان . فصل دوم . در اعمال ماه شعبان ) .
روزهاي آخِر : 1- دعاي اواخر ماه شعبان : امام علي بن موسي الرّضا عليه السّلام فرمود : اي ابالصّلت، بيشتر از ماه شعبان گذشت و اين آخرين جمعه ي آن است. در اين باقي مانده ي ماه ... بسيار در دعا و استغفار و تلاوت قرآن بکوش و از گناهان خويش به سوي خداوند توبه کن ... و در مابقي اين ماه زياد بخوان : اللَّهُمَّ أن لَم يکُن غَفَرتَ لَنَا فيي مَا مَضَي مِن شَعبَانَ فَاغفِر لَنَا فِيمَا بَقِي مِنه . 2- روزه ي سه روز آخِر ماه شعبان : شيخ صدوق رحمه الله از امام صادق عليه السّلام روايت نموده که هر کس سه روز آخِر شعبان را روزه بگيرد و به ماه رمضان متّصل کند، خداوند روزه ي دو ماه پي در پي را براي او مي نويسد ( المراقبات . ص 196 - 198 ) ، ( مفاتيح الجنان . فصل دوم . در اعمال ماه شعبان ) . 3- دعاي شب آخِر : روايت شده حضرت صادق عليه السّلام در شب آخر شعبان و شب اول ماه رمضان اين دعا را مى‏خواند : ‏اللَّهُمَّ إِنَّ هَذَا الشَّهْرَ الْمُبَارَكَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ وَ جُعِلَ هُدىً لِلنَّاسِ وَ بَيِّناتٍ مِنَ الْهُدى‏ وَ الْفُرْقانِ ... ( مفاتيح الجنان . فصل دوم . در اعمال ماه شعبان ) .
...............................................................................
کتاب شريف (( مفاتيح الجنان )) تأليف محدّث بزرگ حاج شيخ عبّاس قمي رحمه الله مي باشد. * اندکي از کلمات و عبارات کتاب مفاتيح الجنان در مورد اين ماه با ادبيات روان تري نوشته شده است و با متن اصلي کتاب تفاوت ناچيزي دارد.
کتاب شريف (( المراقبات )) تأليف عارف کامل ميرزا جواد آقا ملکي تبريزي رحمه الله مي باشد.

وقايع :
3 شعبان سال 4 ه.ق : ولادت با سعادت و با برکت حضرت امام حسين عليه السّلام 4 شعبان سال ه.ق : ولادت با سعادت و با برکت حضرت اباالفضل العبّاس عليه السّلام 5 شعبان سال 38 ه.ق ( 15 جمادي الأوّل ) : ولادت با سعادت و با برکت حضرت امام زين العابدين علي بن الحسين عليه السّلام 11 شعبان سال ه.ق ؛ ولادت با سعادت و با برکت حضرت علي اکبر عليه السّلام 15 شعبان سال 256 (255) ه.ق : ولادت با سعادت و با برکت و نورٌ علي نورِ بقيه الله الأعظم حضرت امام (( م ح م د )) حجّه بن الحسن العسکري عليه السّلام و عجّل الله تعالي فرجه الشّريف