"بازار متشکل معاملات ارزی" چیست و چه زمانی راه اندازی خواهد شد؟

چند سالی است که موضوع راه اندازی بازار متشکل  معاملات ارزی مطرح شده است اما در چند ماه اخیر موضوع راه اندازی این بازار با مصوبه شورای پول و اعتبار و تعیین هیات مدیره شکل جدی تری به خود گرفته است. گفته می شود این بازار خواهد توانست بازار ارز را ساماندهی کند. اینکه این بازار چگونه کار می کند و از چه زمانی راه اندازی خواهد شد پرسش بسیاری از مردم در این روزهای نابسامانی بازار ارز است.

به گزارش تابناک اقتصادی، در یک سال و نیم اخیر بازار ارز با تکانه های شدیدی مواجه شده و به نوعی این بازار از حالت طبیعی خود خارج شده است و این نوسانات بازار ارز بر روی سایر بازارها و به طور کلی اقتصاد کشور تاثیر بسزایی گذاشته است. دولت راه های مختلفی را برای جلوگیری از ورود این نوسانات بازار ارز به سایر بازارها امتحان نموده اما تاکنون آن گونه که باید موفق نبوده است. دولت سعی نمود تا در حد امکان کارکرد بازار آزاد ارز را کاهش دهد و نگذارد نرخ در بازار آزاد تعیین شود، اما باز هم این بازار آزاد است که به نوعی نرخ ارز را تعیین می کند. در یک سال اخیر، جهت ساماندهی بازار ارز از بازاری با نام "بازار متشکل ارزی" نام برده شده است. بحث راه اندازی این بازار در سال های 1391 و 1394 نیز مطرح گردید و سپس در سال 1396 نیز اخباری در این رابطه منتشر شد اما هرگز این موضوع اجرایی نشد. در چند ماه اخیر اما موضوع راه اندازی این بازار جدی تر شده است و عبدالناصر همتی رئیس کل بانک مرکزی طی مصاحبه ای در مورخه 30 آبان ماه 1397 با بیان اینکه بازار متشکل ارزی باید شکل بگیرد افزود: در خیابان و کوچه و پس کوچه ها نمی توان این بازار را شکل داد و نباید بازار غیرمتشکل داشته باشیم. رئیس کل بانک مرکزی توضیح داد بازاری که تشکیل خواهد شد، فرصتی می شود برای کسانی که اسکناس ارز و سپس حواله خود را از طریق صرافی ها به بازار عرضه کنند و به پلتفرمی تبدیل خواهد شد که بازار ارز متشکل شود.

تصویب تشکیل بازار متشکل معاملات ارزی در شورای پول و اعتبار

در 18 دی ماه 1397 بود که در یک هزار و دویست و شصت و چهارمین جلسه شورای پول و اعتبار موضوع "بازار متشکل معاملات ارزی" مطرح و مورد تصویب قرار گرفت. در این مصوبه ذکر شده بود که به منظور ساماندهی و توسعه بازار شفاف، منصفانه و کارا، "بازار متشکل معاملات ارزی" تشکیل می‌ شود تا ارزها در آن بصورت نقد مطابق مقررات این مصوبه و سایر مقررات مرتبط با آن در بستر الکترونیکی مورد معامله قرار گیرند.

برگزاری اولین جلسه مجمع موسس شرکت بازار متشکل معاملات ارزی

یک هفته بعد از این جلسه شورای پول و اعتبار یعنی در مورخه 24 دی ماه 1397، جلسه مجمع موسس شرکت بازار متشکل معاملات ارزی به منظور بحث و بررسی راهکارهای عملیاتی کردن این بازار در بانک مرکزی برگزار شد. در این جلسه که با حضور رئیس کانون بانک های خصوصی، نماینده شورای هماهنگی بانک های دولتی، دبیرکل کانون صرافان ایرانیان، نماینده شرکت فرابورس ایران و نماینده شرکت ملی انفورماتیک و با حضور نمایندگان حوزه های ارزی، نظارت و حقوقی بانک مرکزی برگزار شد، مجمع موسس مواردی همچون ترکیب سهام موسسان، سرمایه شرکت، اساسنامه و فرآیندها و مکانیزم های عملیاتی کردن بازار متشکل معاملات ارزی، از جمله مباحث فنی و ساختاری را مورد بحث و بررسی قرار دادند.

بازار متشکل معاملات ارزی چگونه کار می کند؟

این بازار، بازاری است که با اهداف از پیش تعیین شده دولت ها از جمله کوتاه کردن دست دلالان بازار ارز و همچنین شفافیت معاملات راه اندازی می شود. بازار متشکل معاملات ارزی در اکثر کشورهای در حال توسعه به طور موفق راه اندازی و اجرایی شده است. مدل کلی بازار به نحوی طراحی شده است که در فاز اول، معاملات نقدی ارز (اسکناس) راه اندازی و سایر روش های معاملات ارزی در مراحل بعد گسترش می یابد. بازار کارگزار محور بوده و عملیات مدیریت بازار توسط تشکلی خود انتظام انجام شده و بر اساس دستور العمل های مصوب بانک مرکزی فعالیت خواهد کرد. ضمناً سیستم سفارشات و معاملات مبتنی بر سفارش خواهد بود.

یکی از مهم‌ترین اهداف راه ‌اندازی بازار متشکل ارزی تبدیل شدن آن به مرجعی برای کشف نرخ و نرخ‌ گذاری است به گونه ای که  بانک مرکزی  مرجع تعیین نرخ ارز در کشور شود. بدین صورت که اولین معامله‌ ای که هر روز صبح در بازار متشکل ارزی انجام می ‌شود، نرخ ارز را تعیین کند. به این ترتیب نرخ ارز براساس عرضه و تقاضا تعیین و امکان مداخله در نرخ‌ گذاری از جانب کشورهایی نظیر امارات و عراق  وجود نخواهد داشت.

این بازار قرار است در گام نخست، مبادلات ارزی میان صرافی‌ ها را پشتیبانی کند، به نحوی که براساس آن صرافی‌ های بزرگ که عمدتا نقش عرضه‌کننده ارز را در اختیار دارند، با اعلام قیمت ‌های خود یک موقعیت خرید را در این بازار متشکل خواهند داشت و از سوی دیگر، متقاضیان که عمدتا صرافی ‌های کوچک ‌تر هستند، براساس این قیمت‌ ها موقعیت خرید می‌گیرند. در این بازار صرافی‌ های مجوزدار حضور دارند که باید مدارک لازم درخصوص حضور در این بازار را ارائه کنند. یکی از پیش ‌نیازهای حضور در این بازار ارائه یک حساب ارزی و حساب ریالی به بانک مرکزی و اعطای مجوز برای برداشت از این حساب ‌ها به منظور انجام معاملات ارزی است. این بازار یک بازیگر بزرگ یعنی بانک مرکزی نیز دارد که بر حسب وظایف سیاست ‌گذاری خود می ‌تواند موقعیت خرید و فروش بگیرد. نرخ‌گذاری در این بازار به این صورت انجام می شود که سیستم، پیشنهادهای عرضه از سوی فروشندگان را از پایین‌ترین قیمت به بالاترین و پیشنهادهای خرید را از بالاترین قیمت به پایین‌ترین می چیند سپس مظنه ها توسط سیستم به یکدیگر مرتبط و با اولین معامله، قیمت  ابتدای  روز کشف خواهد شد. این روند معاملاتی دقیقا مشابه سایر معاملات بورسی انجام خواهد شد.

این بازار چه زمانی راه اندازی می شود؟

دوم بهمن ماه ۹۷ بود که عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزی با حضور در برنامه تیتر امشب به عنوان سومین گفتگوی تلویزیونی خود، از راه اندازی بازار متشکل ارزی ظرف دو هفته آینده (یعنی ۱۷ بهمن‌ماه ۹۷) خبر داد. اما این بازار در تاریخ مذکور راه اندازی نشد.

در تاریخ 13 اسفند ماه 1397 در یک گفتگوی تلویزیونی دیگر، رئیس کل بانک مرکزی اعلام کرد که مقدمات راه اندازی این بازار فراهم شده اما صلاح بر این است که راه اندازی آن در فروردین ماه سال 98 صورت گیرد.

در 18 فروردین ماه 1398 عبدالناصر همتی در نشستی با اصحاب رسانه، با بیان اینکه یکی از دستورات نخستین جلسه شورای پول و اعتبار، بحث بازار متشکل ارزی است، گفت: روز شنبه (17 فروردین ماه 1398) اعضای هیئت مدیره بازار متشکل ارزی مشخص شدند و با توجه به اینکه کارهای نرم ‌افزاری و سخت‌ افزاری آن زمان می ‌برد، امیدواریم که تا پایان ماه جاری عملیاتی شود.

در حالی که فروردین ماه رو به اتمام بود، در مورخه 29 فروردین ماه 1398 خبری منتشر شد مبنی بر اینکه اولین جلسه هیات مدیره بازار متشکل ارزی تشکیل شد و محمود شکسته بند به عنوان مدیرعامل و سخنگوی این بازار (شرکت) انتخاب شد. قربانی (کانون صرافان)، یوسف حسن پور، صمد کریمی (مدیر اداره صادرات بانک مرکزی) و امیر هامونی (مدیرعامل شرکت فرابورس) به عنوان دیگر اعضای هیات مدیره این شرکت تعیین شدند. همچنین، در اولین جلسه هیئت مدیره مقرر شد کلیه صرافی های مجاز و بانک های عامل از درگاهی که متعاقبا اعلام می شود، نسبت به اخذ کد کارگزاری بازار متشکل ارزی اقدام کنند.

فروردین ماه به پایان رسد و باز هم خبری از راه اندازی بازار متشکل معاملات ارزی نشد. در 15 اردیبهشت ماه 1398 بود که یک مقام آگاه در گفتگو با خبرگزاری فارس اعلام کرد: اگر مشکلی به وجود نیاید، بستر‌های سخت ‌افزاری و نرم ‌افزاری بازار متشکل ارزی تا چند روز آینده تکمیل می ‌شود و هفته آینده این بازار آغاز به کار خواهد کرد.

همچنین محمود شکسته بند مدیرعامل بازار متشکل معاملات ارز طی مصاحبه ای در مورخه 17 اردیبهشت ماه 1398، ضمن توضیح درباره آخرین وضعیت راه‌اندازی این بازار، از تکمیل تمام مراحل ثبت شرکت در سامانه ثبت شرکت و اجرای فاز عملیاتی این بازار خبر داد. وی گفت: پس از طی شدن فاز تأسیس، فاز عملیاتی بازار به صورت آزمایشی آغاز خواهد شد.

بنابراین طبق گفته مدیرعامل بازار متشکل معاملات ارزی هنوز به صورت دقیق مشخص نیست که این بازار راه اندازی خواهد شد و تنها گمانه زنی ها حکایت از آن دارد که این بازار در هفته پیش رو راه اندازی بشود.