اسراییل به طور سنتی برای محافظت از خود سه لایه امنیتی را تعریف کرده است و براساس آن راهبردهای دفاعی خود را تدوین می کند. لایه اول شامل حزب الله در شمال و حماس و جهاد اسلامی در جنوب می شود. لایه دوم شامل کشورهای عربی شامل سوریه، عراق، اردن، مصر و لیبی می شد که کشورهای مصر و اردن (به واسطه قرارداد صلح کمپ دیوید) از این لایه امنیتی خارج شدند و دیگر به عنوان تهدید فوری برای اسراییل به شمار نمی آیند. لایه سوم این تهدید امنیتی شامل ایران می شود که در سال های اخیر اسراییل بر روی آن تمرکز فراوانی کرده است به خصوص از زمانی که مشخص شده است که این لایه سوم با لایه امنیتی اول رابطه تنگاتنگی برقرار نموده است.
تصمیم سازان در کابینه سیاسی امنیتی اسراییل همواره برای تضمین بقای دولت اسراییل به تهدیداتی که از سوی این سه لایه امنیتی متوجه اسراییل شده است حساسیت ویژه ای از خود نشان داده اند و در بسیاری از موارد تلاش کرده اند تا با استفاده از ابزارهای نظامی تهدیدات بالفعل را به سرعت برطرف نمایند. با وجود تلاش های اسراییل برای رفع تهدیدات نظامی، مقامات اطلاعاتی اسراییل به این نتیجه رسیده اند که امکان وقوع جنگ های نظامی متعارف کاهش پیدا کرده است اما احتمال وقوع جنگ های غیر متعارف، غیر متقارن و شهری به شدت افزایش پیدا کرده است و دیگر وجود یک ارتش کلاسیک نیازهای امنیتی اسراییل را برآورده نخواهد کرد. در همین راستا اگر تهدیدات ناشی از لایه امنیتی دوم (کشورهای عربی) بر جنگ های متعارف تمرکز داشت اما تهدیدات برآمده از لایه اول و سوم ناشی از جنگ های غیر متقارن است که اسراییل هنوز برای مقابله با آن آمادگی کامل را ندارد.
مقامات نظامی اسراییل برای مواجه با این تهدیدات دکترین نظامی را تدوین نموده اند که شامل راهبرد حمله پیشگیرانه، راهبرد بازدارندگی، راهبرد تهاجمی و دفاعی می شود. این راهبردهای نظامی عمدتا برای رفع تهدیدات موجودیتی علیه اسراییل پیشنهاد شده اند، اما اسراییلی ها بر این موضوع تاکید کرده اند که برای تضمین امنیت اسراییل به راهبردهایی فراتر از راهکارهای نظامی نیاز است. در همین چارچوب دکترین امنیتی جدید اسراییل بر اجرایی شدن اصول زیر تاکید بسیاری دارد: الف) کسب مشروعیت بیشتر بین المللی از طریق به کارگیری یک دیپلماسی فعال در سازمان های بین المللی و نیز سازمان های مردم نهاد، ب) حفظ و تقویت صلح با مصر و اردن، ج) تلاش برای دستیابی به صلح با همسایگان به خصوص سوریه ولبنان، د) حل و فصل نهایی مسئله فلسطبن و ه) گسترش همکاری و گفتگو با شرکای بین المللی به خصوص ایالات متحده و اتحادیه اروپا. البته به غیر از موارد بالا، فعالیت های پیدا و پنهان اسراییل در سطح منطقه خاورمیانه نشان می دهد که این رژیم عزم خود را جزم کرده است تا با کشورهای عربی حوزه خلیج فارس رابطه سیاسی و دیپلماتیک برقرار سازد. سفر اخیر نخست وزیر اسراییل و سفر احتمالی او به بحرین در آینده نزدیک را می توان در همین چارچوب ارزیابی کرد. حتی اسراییلی ها سعی نموده اند تا نفوذ خود را در شمال آفریقا نیز گسترش بدهند به طوری که برقراری رابطه با تونس را نیز در دستور کار خود قرار داده اند. به باور آنها، برقراری روابط سیاسی و دیپلماتیک با کشورهای عربی می تواند تا حدود زیادی تهدیداتی را که امنیت اسراییل را به خطر می اندازند خنثی سازد.
علی رغم تلاش های اسراییل برای بهبود روابط با کشورهای عربی به منظور کاهش دامنه تهدیدات علیه خود، این رژیم همواره فعالیت های نظامی ایران و حتی سیاست داخلی ایران را رصد می کند تا بتواند با همکاری ایالات متحده، ایران را تا حد ممکن مهار سازد. به همین منظور، مقامات اطلاعاتی و امنیتی اسراییل به طور پیوسته قابلیت های سیاسی، نظامی، اقتصادی و نیز وقایع اجتماعی ایران را مورد تحلیل و ارزیابی قرار می دهند. به طور مثال، برآورده های اطلاعاتی اخیر آنها حاکی از آن است که ایران حدود ۱۲۰ میلیارد دلار ذخیره ارز خارجی دارد که این امکان را برای ایران فراهم می آورد، که با وجود تحریم ها، حدود ۱۵ ماه به واردات مواد اساسی و اقلام غذایی ادامه دهد. اسراییلی ها با رصد پیام های ایرانی ها در شبکه های اجتماعی به این نتیجه رسیده اند که مردم ایران به شدت از وخیم تر شدن اوضاع اقتصادی در سال آینده نگران هستند. چنین مواردی نشان می دهد که نحوه مواجه اسراییل با ایران تنها به حوزه نظامی محدود نمی شود بلکه این رژیم سعی دارد با شناسایی شکاف های اقتصادی و اجتماعی در ایران، آنها را تشدید کرده و به این شیوه ایران را مجبور به امتیاز دهی در سطح منطقه ای و بین المللی بکند. البته توجه اسراییل به مسائل غیر نظامی بدان معنی نیست که از اهمیت توانمندی های نظامی ایران در نزد مقامات اسراییلی کاسته شده است. به طور نمونه، آزمایش های موشکی ایران، اسراییل را واداشته است تا روز به روز بر توانایی پدافند هوایی خود بیفزاید و به طوری که در حال حاضر اسراییل علاوه بر سیستم دفاع موشکی گنبد آهنین، فلاخن داوود و پیکان دو، در هفته های اخیر پدافند هوایی پیکان سه را نیز عملیاتی کرد. علاوه بر این سیتسم های دفاعی، اسراییل اخیرا سیستم دفاعی موشکی تاد را با همکاری ایالات متحده در اسراییل مستقر نموده است.
در نهایت می توان چنین استنباط نمود که اسراییل سعی می کند ارزیابی های خود از تهدیدات نظامی را بر اساس سه لایه امنیتی فوق الذکر روزآمد کند تا بتواند خطرات ناشی از بازیگران دولتی و غیر دولتی را به سرعت و با توان بیشتری خنثی سازد. البته این رژیم برای مقابله با تهدیدات تنها به ابزار نظامی بسنده نکرده است بلکه تلاش دارد با بهره گیری از دیپلماسی و ابزارهای اقتصادی دشمنان منطقه ای خود را مهار سازد.
پژوهشگر مهمان در پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه
