ابطال یک دستورالعمل ابهام برانگیز برای «پرداخت پاداش به اخذ سند مالکیت موقوفات»

رواج سنت حسنه وقف و حفاظت و اداره موقوفات، یکی از وظایف مهم سازمان اوقاف و امور خیریه است که قانونی به همین منظور و با لحاظ کردن اصول شرعی مترتب بر این امر تدوین شده است. این قانون هجده ماده‌ای که در سال ۱۳۶۳ تصویب شده، به همراه آیین نامه آن دارای ابهاماتی است که موجب شده گهگاهی برخی از آثار آن عیان شود که البته چندی پیش، یکی از ابهامات مهم این قانون با شکایت سازمان بازرسی کشور رفع شد.

 

شماره دادنامه: ۴۴۰

تاریخ دادنامه: ۲۰؍۳؍۱۳۹۹

شماره پرونده: ۹۷۰۲۸۰۳

مرجع رسیدگی: هیأت عمومی دیوان عدالت اداری

شاکی: سازمان بازرسی کل کشور

موضوع شکایت و خواسته: ابطال دستورالعمل نحوه پرداخت پاداش اخذ سند مالکیت رقبات موقوفات بقاع متبرکه و اماکن مذهبی که طی شماره ۱۳۳۹۹۳؍۸۹-۲۹؍۳؍۱۳۸۹ سازمان اوقاف و امور خیریه ابلاغ شده است.

گردش کار: سرپرست معاونت حقوقی و نظارت همگانی سازمان بازرسی کل کشور به موجب شکایت نامه شماره ۱۴۸۸۶۷-۸؍۷؍۱۳۹۷ اعلام کرده است که: حسب بررسی در استان مازندران مشخص شده است، از محل درآمد موقوفات به عوامل دخیل در اخذ سند مالکیت موقوفات به تعداد حدود ۳۰ نفر از کارکنان اداره کل اوقاف و امور خیریه استان مازندران مبلغ ۰۰۰؍۰۰۰؍۴۰۳؍۱ ریال و برای سایر افراد و موضوعات اعم از خادم بقعه، سهمیه سرپرست سازمان، روز وقف، تشویق کارکنان اوقاف، خرید سکه، همکاری در ایام محرم و صفر، هفته وقف، پاداش غدیر، مبلغ ۶۸۲؍۲۳۶؍۸۶۸؍۷ ریال پرداخت شده است، پرداخت‌های مذکور بر مبنای شیوه نامه، بخشنامه و دستورالعمل‌های صادر شده از سوی سازمان اوقاف و امور خیریه کشور بوده که حسب بررسی‌ها مشخص شده که دستورالعمل‌های مذکور در تعارض ماده ۱۲ قانون تشکیلات و اختیارات سازمان اوقاف و امور خیریه می‌باشد. مطابق ماده ۱۲ قانون مذکور: «سازمان اوقاف عوایدی را که از محل حق التولیه و حق النظاره دریافت می‌دارد طبق بودجه‌ای که هر سال تنظیم و تصویب خواهد کرد به عمران و تعمیر اماکن مذهبی اسلامی و احداث ساختمان‌های عام المنفعه و نشر تبلیغ معارف اسلامی و هزینه‌های مربوط بـه حفظ منافع موقوفات و اماکن مذهبی اسلامی می‌رساند. ملاحظه می‌گردد در این ماده اجازه‌ای مبنی بر پرداخت پاداش به عوامل اعطا نشده است، از این رو ابطال دستورالعمل‌های صدرالذکر مورد درخواست می‌باشد. "

متن مقرره مورد شکایت به شرح زیر است؛

موضوع:دستورالعمل نحوه پرداخت پاداش اخذ اسناد مالکیت رقبات موقوفات، بقاع متبرکه و اماکن مذهبی

سلام علیکم

فصل اول: کلّیات

مقدمه:

پیرو بخشنامه‌های شماره ۳۱۹۱؍۲۳۰-۲۹؍۱۱؍۱۳۷۹، ۲۰۴۵؍۲۳۰-۱۳؍۶؍۱۳۸۰، ۱۱۲۴؍۲۳۰-۱۲؍۴/۱۳۸۱ و ۶۴۵۱۶-۱۱؍س-۱۴؍۱۰؍۱۳۸۷ با توجه به اهمیت تثبیت و اخذ اسناد مالکیت رقبات موقوفات، بقاع و اماکن متبرکه و مصون ماندن آن‌ها از آسیب‌های جدی و نیز به منظور برنامه ریزی اصولی و منطقی برای حفظ آنها، دستورالعمل ذیل جهت پرداخت پاداش به افرادی که در تثبیت و اخذ اسناد مالکیت رقبات موقوقات اقدام می‌کنند، ابلاغ می‌گردد:

الف) هدف

۱- به ثبت رساندن کلّیه رقبات موقوفات، بقاع متبرکه و اماکن مذهبی و اخذ اسناد مالکیت آنها.

۲- تشویق و ترغیب مسئولین و متصدیان امور ثبتی و دیگر افراد مؤثر در اخذ اسناد مالکیت و موقوفات و بقاع متبرکه و اماکن مذهبی

ب) منظور

۱- جلوگیری از اعمال سلیقه و افراط و تفریط در پرداخت پاداش توسط ادارات تابعه سراسر کشور.

۲- نظارت دقیق بر روند به ثبت رساندن و اخذ اسناد مالکیت موقوفات براساس اولویت موقوفاتی که تاکنون به ثبت نرسیده، تحدید حدود نشده و اسناد مالکیت آن‌ها صادر نگردیده و برنامه ریزی میان مدت جهت هدایت ادارات کل برای نیل به یکی از اهداف سازمان مبنی بر اخذ اسناد مالکیت تمامی رقبات موقوقات تحت حوزه عملکرد خویش.

فصل دوم: اجرا

الف: تدابیر

اهمیت و اولویت در تثبیت موقوفات از نظر این سازمان به ترتیب ذیل بوده که لازم است مدیران استان‌ها و به ویژه رؤسای ادارات شهرستان‌ها و کلّیه واحد‌های اوقافی نظارت لازم را در این رابطه به عمل آورند:

۱- به ثبت رساندن رقبات موقوفات، بقاع متبرکه و اماکن مذهبی، تحدید حدود آن‌ها و سپس اخذ اسناد مالکیت در اجرای ماده ۲۲ قانون ثبت اسناد و املاک.

۲- پیگیری پرونده‌های رقبات موقوفات و بقاع متبرکه در اجرای مواد۱۴۷ و ۱۴۸ اصلاحی قانون ثبت تا صدور اسناد مالکیت.

۳- تبدیل اسناد تک برگی به اسناد مالکیت دفترچه ای.

۴- دریافت اسناد مالکیت المثنی برای اسناد مفقود شده.

۵- اصلاح نام مالک در اسناد مالکیتی که به نام دولت یا ادارات اوقاف صادر شده، به نام موقوفه و به تصدی ادارات اوقاف یا متولیان

۶- اخذ اسناد مالکیت رقبات تفکیکی پلاک‌های ثبتی مادر که عملاً به صورت رقبات تفکیکی بوده یا براساس ضرورت، نیاز به تفکیک آن‌ها می‌باشد.

تذکر: اخذ اسناد مالکیت رقبات وقفی و اماکن متبرکه که دارای ارزش ملکی بالایی می‌باشد و یا در آینده با قرار گرفتن در محدوده بافت شهری و ... اهمیت ویژه می‌یابند و تاکنون پذیرش ثبت نشده اند یا در مراحل مقدماتی ثبت معطل مانده اند باید در اولویت ثبت قرار گیرند.

ب: دستورهای اجرایی

۱- پرداخت پاداش برای اخذ اسناد مالکیت رقبات موقوفات، بقاع متبرکه و اماکن مذهبی که از طریق اجرای ماده ۲۱ قانون ثبت صورت می‌گیرد، مبلغ چهارصد هزار تومان معادل چهار میلیون ریال بوده که به ترتیب ذیل باید پرداخت گردد:

۱-۱) جمع آوری مدارک و درخواست ثبت تا اتمام انتشار آگهی نوبتی ۴۵درصد می‌باشد.

۲-۱) انجام عملیات تحدید حدود پس از انقضای مدت اعتراض و اتمام عملیات مقدماتی ثبتی ۴۰درصد می‌باشد.

۳-۱) پرداخت پاداش برای اخذ سند مالکیت ۱۵درصد

۲- پرداخت پاداش برای اخذ اسناد مالکیت رقباتی که از طریق مواد ۱۴۷ و ۱۴۸ اخذ می‌شود، چهار میلیون ریال معادل چهارصد هزار تومان بوده که به شرح ذیل پرداخت می‌گردد:

۲-۱) جمع آوری مدارک و پذیرش درخواست ثبت توسط اداره ثبت محل مربوطه تا مرحله انتشار آگهی ۱۵درصد

۲-۲) دفاع و اخذ رأی از هیأت مذکور ۳۵درصد

۲-۳) نقشه برداری، تحدید حدود ۲۰درصد

۲-۴) اخذ سند مالکیت ۳۰درصد

۳- پرداخت پاداش در مواردمتفرقه

۱-۳) پـرداخت پاداش برای اخـذ اسناد مالکیت رقباتـی که از طریق اجـرای مـاده ۱۳۳ قانون برنامه چهارم انجام می‌گیرد، مبلغ سیصد هزار ریال معادل سی هزار تومان بوده که پس از اخذ سند مالکیت پرداخت می‌شود.

***

موضوع: الحاقیه دستورالعمل شماره ۱۳۳۹۹۳؍۸۹-۲۹؍۳؍۱۳۸۹ (پرداخت پاداش ثبتی سند دار کردن پلاک‌های وقفی)

سلام علیکم

با صلوات بر محمد و آل محمد (ص)، پیرو دستورالعمل شماره ۱۳۳۹۹۳؍۸۹-۲۰؍۳؍۱۳۸۹ (پرداخت پاداش ثبتی سند دار کردن پلاک‌های وقفی) با عنایت به افزایش نرخ خدمات فنی و مهندسی در امور ثبتی (طراحی و نقشه برداری برمبنای حدنگاری و یو تی ام) و من حیث مجموع هزینه‌های مربوط به امر مهم تثبیت املاک وقفی، تدبیر بر این شد میزان حق الزحمه پرداخت پاداش ثبتی در دستورالعمل مارالذکر متناسب سازی گردد، بر این اساس و به منظور ایجاد انگیزش و سرعت بخشیدن به روند سند دار شدن پلاک‌های ثبتی، با توجه به تصمیمات اتخاذ شده در همایش شهریور ماه سال ۱۳۹۵ در مشهد مقدس و متعاقباً مساعدت جناب آقای تویسرکانی ریاست سازمان ثبت اسناد و املاک کشور دائر بر صدور اسناد مالکیت رقبات موقوفات و بقاع متبرکه در دوره زمانی حداکثر دو سال به جای پنج سال، بدین وسیله میزان پرداخت پاداش ثبتی به شرح جدول پیوست جهت اجرا و اقدام لازم، اعلام می‌گردد. ضمناً در خصـوص میزان پاداش رقبـات انتفاعی فاقـد سند مالکیت، بنـد ۱ و ۲ مفاد دستـورالعمل فوق الاشعار قابل اجرا می‌باشد، شایان ذکر است این مجوز شامل پلاک‌های فرعی که قبلاً تثبیت شده اند، نخواهد بود. بدیهی است با توجه به بند ۳ از بخش ۴ (تذکرات) در دستورالعمل مارالذکر، تصمیم گیری در خصوص میزان موارد ویژه کماکان بر عهده سازمان (معاون اوقافی، حقوقی و امور مجلس) می‌باشد. "

در پاسخ بـه شکایت مـذکور، مـدیرکل حقوقی سازمـان اوقاف و امـور خیریه به مـوجب لایحه شمـاره ۱۱۵۳؍۱؍۱۲؍س-۲۸؍۱۱؍۱۳۹۷ توضیح داده است که؛

۱- به موجب بند‌های ۱ و ۲ ماده ۱ قانون تشکیلات و اختیارات سازمان اوقاف و امور خیریه مصوب ۱۳۶۳، اداره موقوفات عام که فاقد متولی یا مجهول التولیه بوده و نیز اداره اماکن مذهبی با سازمان اوقاف و امور خیریه است و طبق ماده ۶ همان قانون، صرف درآمد موقوفات به منظور بقای عین آن‌ها بر سایر مصارف مقدم است و همچنین طبق ماده ۱۰ آیین نامه اجرایی قانون مذکور، متولیان موظّفند در اسرع وقت نسبت به ثبت رقبات تحت تولیت خود مبادرت نمایند.

۲- ماده ۱۲ قانون تشکیلات و اختیارات سازمان اوقاف و امور خیریه ناظر بر بودجه و وجوه حاصل از حق التولیه و حق النظاره می‌باشد که پس از تصویب هیأت وزیران، سازمان مکلّف است طبق مصوبه رأساً وجوه حاصله را به مصرف برساند.

۳- مطابق ماده ۱۹ آیین نامه اجرایی قانون تشکیلات و اختیارات سازمان اوقاف و امور خیریه: «مخارج هر موقوفه به شرح زیر است: الف) هزینه‌های مربوط به حفظ عین و بقای موقوفه و فراهم نمودن موجبات آبادانی رقبات آن.

ب) تعمیرات جاری و هزینه‌های مربوط به بهره برداری از آن.

د) مصارف مقرر در وقف نامه و یا سیره جاریه» بر همین اساس و به منظور حفظ و حراست و اداره موقوفات و به لحاظ منطقی نبودن حجم کار با منابع انسانی و به دلیل ضرورت تثبیت مالکیت موقوفات و بقاع متبرکه و ایجاد انگیزش برای همکاران سازمان به موجب مقررات مورد شکایت مقرر شده است که پاداش متناسبی به عوامل مؤثر در اخذ سند مالکیت رقبات و موقوفات پرداخت گردد. "

هیأت عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ ۲۰؍۳؍۱۳۹۹ با حضور رئیس و معاونین دیوان عدالت اداری و رؤسا و مستشاران و دادرسـان شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آرا به شرح زیر به صدور رأی مبادرت کرده است.

رأی هیأت عمومی

 

نظر به اینکه در این ماده و همچنین مصوبات هیأت وزیران اجازه‌ای مبنی بر پرداخت پاداش به عوامل دخیل در اخذ سند مالکیت موقوفات اعطا نشده است و در عین حال، طبق اصل پنجاه و سوم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، همه پرداخت‌ها در حدود اعتبارات مصوب باید به موجب قانون صورت بگیرد و انجام اموری مانند کمک به اخذ سند مالکیت موقوفات از وظایف ذاتی کارشناسان و واحد‌های حقوقی سازمان اوقاف و امور خیریه بوده و مستلزم اعطای پاداش و مزایای خارج از حقوق و مزایای مقرر قانونی به آن‌ها نیست، بنابراین «دستورالعمل نحوه پرداخت پاداش اخذ اسناد مالکیت رقبات موقوفات، بقاع متبرکه و اماکن مذهبی و الحاقیه آن» و برمبنای آن‌ها مجوزپرداخت پاداش به عوامل دخیل در تثبیت و اخذ اسناد مالکیت رقبات صادر شده، مغایر با اصل پنجاه و سوم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و ماده ۱۲ قانون تشکیلات و اختیارات سازمان اوقاف و امور خیریه است و مستند به بند ۱ ماده ۱۲ و ماده ۸۸ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال ۱۳۹۲ ابطال می‌شود.