افشای فعالیت های مخفی هسته ای عربستان
روز ۴ آگوست سال ۲۰۲۰، روزنامه وال استریت ژورنال گزارش داد که تاسیساتی برای استخراج کیک زرد از سنگ اورانیوم در صحرای شمال غربی عربستان سعودی کشف شده است. این گزارش مطرح می کند که این تاسیسات که با کمک دو شرکت چینی در شمال غرب عربستان در یک منطقه کویری بین شهرهای مدینه تبوک ایجاد شده، نشان دهنده یک تغییر اساسی در تلاش عربستان برای پیشبرد برنامه هسته ای خود است.[۱]
یک روز پس از آن، روزنامه نیویورک تایمز نیز گزارش داد که سرویس های اطلاعاتی آمریکا اخیراً گزارشی طبقه بندی شده حاوی جزئیات تلاش های هسته ای عربستان سعودی و همکاری پنهانی عربستان و چین در این زمینه منتشر کرده اند. بر اساس این گزارش، عربستان سعودی با همکاری چین در حال ایجاد ظرفیت های صنعتی برای تولید سوخت هسته ای است که بعدا می توان از آن برای تولید سلاح هسته ای استفاده کرد. آژانس های اطلاعاتی آمریکا یک سازه تازه تکمیل شده را در نزدیکی تاسیسات تولید انرژی خورشیدی در نزدیکی شهر ریاض کشف کرده اند که می تواند یکی از چندین سایت هسته ای اعلام نشده عربستان باشد.[۲]
روزنامه گاردین نیز ۱۷ سپتامبر در گزارشی مدعی شد به اسنادی دست یافته است که نشان می دهد عربستان ذخایر اورانیوم قابل استخراج کافی برای راه اندازی چرخه سوخت هسته ای را داراست. ارزیابی این ذخایر توسط زمین شناسان چینی صورت گرفته است. این کار بخشی از توافقنامه همکاری هسته ای بین عربستان و چین است. بر اساس این اسناد، زمین شناسان چینی توانسته اند بیش از ۹۰ هزار تن ذخایر اورانیوم را در سه معدن در مرکز و شمال غرب عربستان شناسایی کنند. مراحل کشف ذخایر اورانیوم، طبق استاندارهای بین المللی بین پنج تا هشت سال به طول می انجامد، اما بر اساس گزارش گاردین، عربستان این مسیر را دو ساله طی کرده است که خود نشان از سرعت کار سعودی ها و عجله آن ها برای پیگیری برنامه هسته ای دارد.[۳]
این گزارش ها نشان می دهد عربستان سعودی به صورت جدی پیگیر برنامه هسته ای خود است و تلاش می کند فعالیت های هسته ای خود را مخفی نگاه دارد. آنچه این گزارش ها بر آن تاکید دارند، همکاری عربستان با چین برای پیگیری برنامه هسته ای خود است.
همکاری هسته ای چین و عربستان
پیشینه همکاری رسمی هسته ای میان چین و عربستان به سال ۲۰۱۱ باز می گردد. در این سال، عربستان اعلام کرد قصد دارد تا سه دهه آینده، ۱۶ رآکتور هسته ای بسازد و برای ساخت این تعداد رآکتور، ۸۰ میلیارد دلار هزینه در نظر گرفته شده است. این امر فرصتی بزرگ برای شرکت های هسته ای چینی فراهم کرد تا از این طریق به بازارهای جهانی در زمینه تولید رآکتورهای هسته ای غیرنظامی وارد شوند. بر این اساس، طرفین وارد مذاکره با یکدیگر شدند و در سال ۲۰۱۲ یک یادداشت تفاهم در زمینه همکاری های هسته ای میان عربستان و چین امضا شد که از جمله آن ها، همکاری برای استخراج اورانیوم از آب دریا بود.[۴] در این سال، شرکت ملی هسته ای چین در ریاض دفتر خود را افتتاح کرد. از این زمان، روابط دو کشور در زمینه همکاری های هسته ای روند رو به رشدی را تجربه کرده است.
سفر شی جین پینگ، رئیس جمهور چین به ریاض در سال ۲۰۱۶، به تقویت این همکاری ها انجامید و طرفین یک یادداشت تفاهم در زمینه امکان سنجی ساخت یک رآکتور گاز با فشار بالا در عربستان، امضا کردند. [۵]
در آگوست ۲۰۱۷، عربستان و چین توافق کردند برای حمایت از برنامه تولید انرژی هسته ای ریاض در پروژه های هسته ای همکاری کنند. در آن زمان، شرکت ملی هسته ای چین تفاهم نامه ای با سازمان زمین شناسی چین امضا کرد تا همکاری های بیشتری برای کشف و ارزیابی منابع اورانیوم دنبال کنند. متعاقبا، شرکت توسعه و سرمایه گذاری فناوری سعودی (taqnia) تفاهم نامه ای با شرکت مهندسی هسته ای چین برای توسعه پروژه های نمک زدایی آب با استفاده از رآکتورهای هسته ای خنک شونده توسط گاز با فشار بالا، امضا کرد. همکاری هسته ای غیرنظامی بخشی از پرژه یک کمربند یک جاده چین است و مبارزه با تغییرات آب و هوایی با استفاده از انرژی های پاک بخشی از این پروژه به شمار می رود.[۶]
عربستان اما با کشورهای دیگری نیز در زمینه ساخت رآکتور هسته ای همکاری دارد و در این زمینه قراردادهایی با این کشورها امضا کرده است.
همکاری هسته ای عربستان با دیگر کشورها
به موازات همکاری هسته ای غیر نظامی با چین، عربستان با دولت ترامپ وارد مذاکره شد تا به توافقی با این دولت دست یابد که با تایید کنگره، به عربستان در پیشبرد برنامه هسته ای غیر نظامی کمک کند[۷].
این همکاری به دلیل اینکه بر خلاف توافقنامه ۱۲۳ مندرج در قانون انرژی اتمی آمریکا است -که بر پایه آن، هرگونه انتقال فناوری حساس هسته ای نیازمند تصویب کنگره و اعمال پروتکل های منع گسترش هسته ای است- با مخالفت صریح کنگره مواجه شد. عربستان در تلاش است آمریکا را راضی کند شروط ۱۲۳ را در رابطه با این کشور تعلیق کند.
عربستان همچنین برای ساخت رآکتور هسته ای با برخی کشورهای دیگر از جمله آرژانتین، فرانسه، کره جنوبی و قزاقستان نیز قراردادهایی منعقد کرده است. این رآکتورها جنبه غیر نظامی دارند و قرار است در تولید برق مورد استفاده قرار گیرند. همکاری اصلی عربستان با چین است که در این همکاری، عربستان در تلاش است به دانش و توان چرخه کامل سوخت هسته ای و احیانا، توان ساخت بمب هسته ای دست یابد.
منطق عربستان در پیگیری برنامه هسته ای
فارغ از اینکه عربستان چگونه و با کمک کدام کشورها به دنبال تکیل چرخه کامل تولید سوخت هسته ای است، همانگونه که برخی مقام های سعودی اذعان کرده اند، هدف اصلی آن ها عقب نماندن از دیگر رقبا در مساله هسته ای است. بر این مبنا، منطق عربستان برای دستیابی به توان هسته ای بر این اصل اساسی استوار است که در رقابت های منطقه ای در خاورمیانه، برای حفظ توازن احتمالی هسته ای، باید آمادگی کافی برای رسیدن به توان هسته ای را در کوتاه ترین زمان ممکن داشته باشد. ابهام هسته ای و این نگرانی که کشورهای منطقه برنامه های مخفی هسته ای داشته باشند، سعودی ها را نسبت به بهم خورد توازن در سطح استراتژیک نگران کرده است. این مساله در موضع گیری صریح و شفاف محمد بن سلمان در مصاحبه با شبکه خبری سی.بی.اس، که در مارس ۲۰۱۸ صورت گرفت، مشخص است. وی در این مصاحبه به این مساله اشاره کرد که اگر ایران به سمت بمب هسته ای حرکت کند عربستان نیز بدون شک در اولین فرصت ممکن به دنبال بمب خواهد رفت.[۸]
این در حالی است که در سال های اخیر، آل سعود نسبت به حمایت های آمریکا نسبت به تامین امنیت خود دچار تردید شده اند و تلاش دارند به خوداتکایی امنیتی با تکیه بر تنوع بخشی به متحدین و ایجاد توان بازدارندگی نظامی متعارف و غیر متعارف، دست یابند. در حقیقت، ریاض در صدد است پروژه هسته ای هسته ای خود را به گونه ای پیش ببرد تا در صورت نیاز، تمام زیرساخت های لازم برای حرکت به سمت بمب، از جمله اکتشاف اورانیوم، چرخه تولید هسته ای و ساخت موشک های بالستیک، را در اختیار داشته باشد.
جمع بندی
عربستان سعودی مدت هاست به دنبال دستیابی به چرخه سوخت هسته ای است، اما به دلیل اینکه معاهده الحاقی را امضا نکرده و اجازه بازرسی به بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی نمی دهد، اطلاعات چندانی از فعالیت های هسته ای این کشور در دست نیست. بنابراین وجه غالب فعالیت های هسته ای این کشور مخفیانه دنبال می شود. اما برخی قرائن و شواهدی که اخیرا از سوی رسانه ها به بیرون درز کرده است، نشان می دهد که این کشور به دنبال دستیابی به توان کامل هسته ای (نظامی و غیر نظامی) است.
تمایل عربستان به توسعه برنامه موشک های بالستیک یکی از قرائنی است که نشان می دهد این کشور به دنبال کسب سلاح هسته ای و ابزار حمل آن است. در این زمینه، در ژانویه ۲۰۱۹، روزنامه واشنگتن پست گزارشی منتشر کرد که نشان می داد عربستان طرح هایی برای تولید موشک های بالستیک دارد. [۹]
این امر نگرانی ها را در رابطه با جاه طلبی های هسته ای ریاض افزایش داده است. این تلاش ها برای تولید موشک های بالستیک، در کنار کشف تاسیسات استخراج اورانیوم و تولید کیک زرد، و ابهام هسته ای در سطح منطقه خاورمیانه، نشانه هایی از حرکت سعودی ها به سمت سلاح هسته ای است؛ امری که می تواند یک مسابقه تسلیحاتی را در خاورمیانه ایجاد کند که منجر به بی ثباتی بیشتر این منطقه خواهد شد.
منابع:
[۱] https://www.wsj.com/articles/saudi-arabia-with-chinas-help-expands-its-nuclear-program-11596575671
[۲] https://www.nytimes.com/2020/08/05/us/politics/us-examines-saudi-nuclear-program.html.
[۳] https://www.theguardian.com/world/2020/sep/17/revealed-saudi-arabia-may-have-enough-uranium-ore-to-produce-nuclear-fuel
[۴] https://www.mei.edu/publications/saudi-arabias-nuclear-program-and-china#_ftnref2
[۵] https://www.inss.org.il/publication/saudi-nuclear-plan/
[۶] https://www.mei.edu/publications/saudi-arabias-nuclear-program-and-china#_ftnref2
[۷] https://english.alaraby.co.uk/english/news/2020/8/5/china-helping-saudi-arabia-expand-its-nuclear-programme
[۸] https://www.cbsnews.com/news/saudi-crown-prince-talks-to-60-minutes/
[۹] https://www.washingtonpost.com/world/national-security/can-saudi-arabia-produce-ballistic-missiles-satellite-imagery-raises-suspicions/2019/01/23/49e46d8c-1852-11e9-a804-c35766b9f234_story.htm
