بازتعریف توسعه صنعتی کشور از مسیر دانش‌بنیان شدن اقتصاد ملی

فرشته فراهانی ـ رهبر انقلاب در صحبت‌های نوروزی سال جاری پیرامون اهمیت رشد اقتصادی مبتنی بر ورود علم و فناوری به صنایع کشور فرمودند: برای رشد اقتصاد کشور و اصلاح امور اقتصادی کشور، به طور قاطع باید به سمت اقتصاد دانش‌بنیان حرکت کنیم.

به گزارش تابناک اقتصادی؛ تجارت خارجی یک کشور، یکی از مهم‌ترین اثرات را در اقتصاد یک کشور دارد. مساله تغییرات بزرگ تجارت اقتصادی یک کشور، ناخواسته اثرات بسیار مهم و بالایی بر یک اقتصاد دارد. با مشاهده تحریم، برخی تنها اثرات لحظه‌ای آن را بر اقتصاد بررسی و تحلیل می‌کنند؛ اما تحریم یک بعد جدی دیگر دارد که مساله تداوم ممنوعیت‌ها و مشکلات حوزه فناوری در بخش تجهیزات و فرآیند صنعتی است.

به همین منظور نیز یکی از موضوعات بسیار مهم و دارای اهمیت بسیار بالا در زمینه حل مشکل تحریم، مقابله سازنده با تحریم‌هاست. شاه‌کلید اقتصاد ایران طی دهه‌های اخیر نفت خام و صادرات انرژی بوده است؛ موضوعی که اقتصاد ایران را به یک اقتصاد تک‌محصول و وابسته به اقتصاد نفتی تبدیل کرده بود. اقتصاد ایران، اما پس از پیدایش نفت شیل در قرن ۲۱ و صرفه اقتصادی حاصل از استخراج نفت شیل با قیمت‌های بالای نفت پس از سال ۲۰۰۸، آمریکا از واردکننده انرژی از خاورمیانه به یک صادرکننده انرژی به اروپا تبدیل شد و همین تغییر نقش جدی، زمینه حذف نفت خام ایران از بازار جهانی را فراهم کرد.

اقتصاد تک محصول ایران پس از سال ۱۳۹۰ شمسی با بحران بسیار جدی حذف کلان معامله تجارت خارجی ایران مواجه شد و با یک تکانه بزرگ در زمینه تجارت خارجی مواجه شد که ناخواسته بر اقتصاد کشور تحمیل شد و تکانه‌های آن را باید بر توسعه صنعتی کشور نیز دید.

مساله تحول صنعتی و بازطراحی توسعه صنعتی کشور نیز دقیقا از همین نقطه شکل گرفت. پس از تحریم‌های همه جانبه بر اقتصاد به جای خنثی کردن اثرات تحریم، به دنبال رفع تحریم با مذاکره رفتیم که نتیجه آن نیز کاملا پس از تجربه دولت یازدهم و دوازدهم قابل مشاهده است و هیچ اثری بر اصلاح روند موجود ندارد و حتی موجب شد که اقتصاد ایران یک دهه بایستد و درجا بزند و تشکیل سرمایه نیز در سال تحویل دولت دوازدهم منفی شد. زمین سوخته‌ای که باید کامل دوباره و از نو ساخته شود.

البته در هر تهدیدی نیز فرصت نهفته است، این وضعیت بغرنج صنعتی کشور و درگیری در صادرات محصولات خام و نیمه‎ خام صنعتی با ارزش افزوده بسیار ناچیز با تحول و بازطراحی توسعه صنعتی کشور امکان تبدیل شدن به تغییری بسیار بزرگ و مثبت خواهد داشت.

این مسیر مهم و تحول صنعتی کشور، دقیقا مسیر دانش‌بنیان شدن اقتصاد ملی و صنایع بزرگ کشور است. مسیری که طی چند سال اخیر با تغییرات متعدد در حوزه قوانین اکوسیستم اقتصاد دانش‌بنیان و همچنین تحولات ساختاری در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به عنوان اصلی‌ترین نهاد رگولاتور اقتصاد دانش‌بنیان به مرحله جدیدی از ورود فناوری به صنعت رسیده است.

مسیر دانش‌بنیان شدن اقتصاد ملی را می‌توان در قانون جدید و تحولی جهش تولید دانش‌بنیان دید؛ جایی که علاوه بر اصلاح نظام تامین مالی اقتصاد دانش‌بنیان، برای ورود فناوری به صنعت نیز سیاست‌های مهم و جدیدی نظیر اعتبار مالیاتی با کارکرد تامین مالی بخش‌های مختلف صنعتی در تحقیق و توسعه را فراهم آورده است. همچنین در زمینه بومی‌سازی تجهیزات و فرآیند‌های گلوگاهی نیز اخیرا با سازوکار بومی‌سازی و مسیر تولید بار اول این اقلام راهبردی و فرآیند‌های گلوگاهی، زمینه داخلی‌سازی و بومی‌سازی صنعتی کشور را نیز فراهم کرده است.

نقشه راه دانش بنیان شدن اقتصاد ملی و صنایع بزرگ کشور، از مسیر بازطراحی توسعه صنعتی و ورود فناوری به صنعت خواهد گذشت؛ مسیری که با وجود پیچیدگی فراوان و تجربیات متنوع اکوسیستم اقتصاد دانش‌بنیان، با قانون جهش تولید دانش‌بنیان و مالیات بر مواد خام و نیمه‌خام و هزینه‌کرد منابع حاصل از آن برای اکوسیستم اقتصاد دانش‌بنیان، وارد یک جریان جدید و موثر شده است که در کمتر قانون حمایتی پیشینی خواهیم دید.

مسیری که ایران در زمینه بازمعماری سیاست‌های صنعتی خود در حوزه به کارگیری اکوسیستم اقتصاد دانش‌بنیان و ورود تحقیق و توسعه به تازگی شروع کرده است، مسیر بسیار مهم و با چشم‌انداز روشن است که علاوه بر تحول بزرگ صنعتی و آغاز مسیر تحول صنعتی مبتنی بر علم و فناوری، کشور را به توسعه صنعتی چند وجهی و خارج از اقتصاد تک‌بعدی مبتنی بر فروش مواد نیمه‌خام صنعتی و نفت خام خواهد رساند که تنها در موارد اندک قابل بیان به دلیل شرایط خاص تحریمی، تجربیات متنوع و متعدد تولید بار اول اقلام راهبردی در معاونت علمی نظیر پالایشگاه‌های فراسرزمینی و همچنین صادرات کاتالیست به خوبی مشاهده شده است.