رمزگشایی از تحریمهای جدید آمریکا و اروپا علیه ایران؛ «مکانیسم ماشه» فعال می شود؟

بین الملل تابناک: پس از پیروزی مسعود پزشکیان در انتخابات ریاست جمهوری و اظهار تمایل دولت وی برای «گفتگوهای سازنده» با کشورهای اروپایی به نظر می رسید زمینه برای کاهش تنش با کشورهای اروپایی به ویژه تروئیکای اروپایی مشتمل بر کشورهای آلمان، فرانسه و انگلستان مهیا باشد.

علیرغم این موضوع، آمریکا، بریتانیا، فرانسه و آلمان روز سه‌شنبه ۱۰ سپتامبر اعلام کردند که شرکت «ایران‌ایر»، هواپیمایی ایران را به ادعای ارسال موشک‌های بالستیک ایرانی به روسیه تحریم می‌کنند.

آمریکا روز سه‌شنبه با تأیید رسمی گزارش‌ها درباره ادعای ارسال موشک‌های بالستیک ایرانی به روسیه برای استفاده در جنگ اوکراین، اعلام کرد که واشنگتن تحریم‌های جدیدی علیه تهران وضع می‌کند که شامل «ایران‌ایر» نیز خواهد شد. وزارت خارجه آمریکا در این زمینه گفته است: « وزارت خارجه آمریکا شرکت هواپیمایی ایران ایر را برای مشارکت مادی در عرضه، فروش، یا انتقال مستقیم یا غیرمستقیم سلاح یا کالای مرتبط از ایران یا به مقصد این کشور تحریم می کند.»

وزارت خارجه آمریکا همچنین مدعی شده است: «عوامل ایرانی از ایران ایر برای تسهیل خرید کالاهای حساس با منشاء غربی از طرف سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و نیروی قدس سپاه پاسداران از طریق مسیرهای مستقیم اروپا به ایران استفاده می‌کنند.این شرکت در موارد متعدد کالای حساس برای برنامه پهپادی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی منتقل کرده است.»

«آنتونی بلینکن» وزیر خارجه آمریکا در این زمینه گفته است: «روسیه اکنون محموله‌های این موشک‌های بالستیک را دریافت کرده است و احتمالاً در هفته‌های آینده از آن‌ها علیه اوکراین استفاده خواهد کرد.»

وزارت خارجه آمریکا در این زمینه مدعی شده است: گسترش مشارکت نظامی ایران و روسیه امنیت اروپا را تهدید می‌کند و نشان می‌دهد که چگونه نفوذ بی‌ثبات‌کننده ایران به فراتر از خاورمیانه موجب تضعیف امنیت در سراسر جهان می شود.

وزارت خارجه آمریکا گفته است: اقدامات تحریمی امروز بر اساس تحریم‌های قبلی از جمله در فوریه ۲۰۲۴، اکتبر ۲۰۲۳، می ۲۰۲۳، دسامبر ۲۰۲۲، علیه نهادها و اشخاصی است که همکاری ایران و روسیه را تسهیل می‌کنند.

وزارت خارجه امریکا در حالی ایران را به ارسال موشک بالستیک به روسیه متهم کرده است که قبل از آن سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید گفته بود آمریکا نمی‌تواند گزارش‌ها درباره ارسال موشک‌های بالستیک ایرانی به روسیه را تأیید کند.

اتحادیه اروپا نیز روز دوشنبه اطلاعات مربوط به ارسال موشک‌های بالستیک ایرانی به روسیه را «معتبر» دانسته بود. متعاقبا سه کشور اروپایی، با طرح ادعای بی‌اساس «ارسال موشک‌های بالستیک» از سوی ایران به روسیه و استفاده از این موشک‌ها در جنگ اوکراین، مدعی شدند: «دولت‌های فرانسه، آلمان و انگلیس به شدت صادرات ایران و خرید موشک‌های بالستیک ایران توسط روسیه را محکوم می‌کنند. این اقدام، تشدید هرچه بیشتر در راستای حمایت نظامی ایران از جنگ تجاوزکارانه روسیه علیه اوکراین است و موشک‌های ایران به خاک اروپا می‌رسند و رنج مردم اوکراین را افزایش می‌دهند. این اقدام از سوی ایران و روسیه تهدیدی مستقیم برای امنیت اروپاست.»

سه کشور اروپایی موسوم به تروئیکای اروپایی در بخش دیگری از بیانیه خود اعلام کردند: «تروئیکای اروپایی به طور خصوصی و عمومی مشخص کرده‌اند که در صورت انجام این انتقال، اقدامات جدید و قابل توجهی علیه ایران انجام خواهیم داد. ما اکنون تأیید می‌کنیم که ایران این انتقال‌ها را انجام داده است. ما اقدامات فوری برای لغو قراردادهای دوجانبه خدمات هوایی با ایران، تعیین افراد و اشخاص مهم مرتبط با برنامه موشکی بالستیک ایران و انتقال موشک‌های بالستیک و سایر تسلیحات به روسیه را پیگیری خواهیم کرد. ما همچنین برای اعمال تحریم‌ها علیه ایران ایر کار خواهیم کرد.»

ایران چنین اقدامی را رد و اعلام کرده بود که تهران ادعاهای مربوط به نقش ایران در صادرات تسلیحات به یک طرف جنگ اوکراین را به شدت تکذیب می‌کند.

نمایندگی جمهوری اسلامی ایران نزد سازمان ملل متحد روز جمعه در این زمینه گفته بود: «موضع جمهوری اسلامی ایران در قبال منازعه اوکراین هیچ تغییری نکرده است. ایران ارسال کمک نظامی به طرفین درگیر که موجب گسترش خسارات انسانی و زیرساخت‌ها، و همچنین فاصله گرفتن از گفتگوهای آتش‌بس می‌شود را امری غیرانسانی می‌داند؛ بنابراین، نه‌تنها خود چنین اقدامی نمی‌کند بلکه کشورهای دیگر را نیز به توقف ارسال سلاح به طرفین درگیر در منازعه دعوت می‌نماید.»

متعاقب اقدام اخیر آمریکا و سه کشور اروپایی، ناصر کنعانی سخنگوی وزارت خارجه ایران در یک موضع گیری رسانه‌ای با اشاره به بیانیه امروز سه کشور انگلیس، آلمان و فرانسه درباره تحریم‌های جدید علیه ایران اظهار کرد: این اقدام سه کشور اروپایی ادامه سیاست خصمانه غرب و اعمال تروریسم اقتصادی علیه مردم ایران است که با اقدام متناظر و متناسب جمهوری اسلامی ایران روبرو خواهد شد.

سخنگوی دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران با تاکید مجدد بر موضع شفاف و اعلام شده کشورمان در قبال مناقشه اوکراین افزود: همانگونه که  قبلا مورد تاکید قرار گرفت، هرگونه ادعایی مبنی بر فروش موشک‌های بالستیک به فدراسیون روسیه از سوی جمهوری اسلامی ایران کاملاً بی‌اساس و کذب است.

علاوه بر تکذیب ایران، مسکو نیز این ادعاها را به دور از واقعیت خوانده بود. «دیمیتری پسکوف»، سخنگوی ریاست جمهوری روسیه، در واکنش به این گزارش ادعایی گفته بود: ما این گزارش‌ها را رویت کرده ایم و چنین اخباری همیشه با واقعیت مطابقت ندارند. ایران شریک مهم ماست و در حال توسعه روابط تجاری و اقتصادی هستیم. همکاری ‌ها و گفت ‌و گوهایمان را در همه حوزه های ممکن و از جمله حساس ‌ترین حوزه‌ها توسعه داده و به این اقدام در راستای منافع مردم دو کشور ادامه خواهیم داد.

«صابر گل عنبری» کارشناس مسائل بین الملل در این خصوص معتقد است: امروز روابط ایران با دو طرف آمریکایی و اروپایی با وضعیتی قفل شده و بن بست در سه پرونده حساس (هسته‌ای، جنگ غزه و جنگ اوکراین) مواجه است که پیوند تنگاتنگی میان هر سه وجود دارد. در این میان، جنگ غزه (در بعد امنیت و آینده اسرائیل) از اولویت بیشتری برای آمریکا برخوردار است؛ در حالی که جنگ اوکراین (امنیت اروپا) برای اروپا بیشتر اولویت دارد. پرونده هسته‌ای اما دیگر اولویت نخست آمریکا و اروپا در مناقشه خود با تهران نیست؛ بلکه تحت الشعاع دو اولویت پیشگفته و پس از آن‌ها قرار گرفته است. از این جهت رفع موثر تحریم‌ها دیگر بعید است صرفا در پیوند با مساله و مذاکرات هسته‌ای اتفاق بیفتد؛ به این معنا که اگر در این پرونده به دور از دو پرونده دیگر توافقی به دست آید (که فعلا دور از انتظار است)، بعید است که تحریم‌ها دیگر مطابق آنچه در برجام روی داد، برداشته شوند.

وی معتقد است: تحریم هما و سخن گفتن از لغو خدمات هوایی مانند تحریم‌های دو سال اخیر آمریکا و اروپا علیه افراد و برخی شرکت‌های ایرانی به اتهام مشارکت در ارسال پهباد برای روسیه نیست، بلکه تحریم‌های جدید که جنبه عمومی دارد، نشانگر ورود تنش در روابط ایران و اروپا به مرحله‌ای پیشرفته است؛ روابطی که می‌توان گفت در بدترین برهه تاریخی خود قرار دارد.

وی می گوید: از این رو، می‌توان گفت که روابط در مسیر پرتنش‌تر از قبل قرار دارد که پلان بعدی آن ممکن است حرکت تروئیکای اروپایی در جهت فعال‌سازی اسنپ بک در اکتبر 2025 پس از پایان عمر برجام و قطعنامه 2231 و احیای تحریم‌های بین‌المللی و قطعنامه‌های شورای امنیت باشد. 

وی معتقد است: همچنان که شدت گرفتن تنش میان ایران و اروپا ممکن است به پیچیده‌تر شدن و تشدید تنش‌های کنونی در منطقه در پیوند با جنگ غزه منجر شود. در کل، تنش‌ها در هر سه حوزه تصاعدی است و این امر می‌تواند وضعیت را به نقطه جوش نزدیک ‌کند. از این رو، قبل از فروکش دو جنگ اوکراین و غزه محتمل نیست که فعلا توافقی در حوزه هسته‌ای برای رفع موثر تحریم‌ها حاصل شود؛ مگر توافقی حداقلی برای مدیریت تنش. کما این که توافق همه جانبه که برخی به آن فرا می‌خوانند بر مبنای قاعده "برد ـ برد" چندان واقع‌بینانه نیست. شرایط کنونی برای چنین توافقی اساسا مساعد نیست و توافق همه‌جانبه نیز به ویژه از منظر آمریکا در وضعیت فعلی تنها در مقابل تغییر سیاست‌های ایران چه در پرونده هسته‌ای چه در قبال اسرائیل و... امکانپذیر است؛ چیزی که به معنای تغییر ماهیت جمهوری اسلامی است و نخواهد پذیرفت.

باید توجه داشت در زمینه هسته ای و مسائل پادمانی و برجامی نیز تروئیکای اروپایی با همراهی آمریکا فشارها را بر ایران بیشتر کرده اند. 

در این راستا، کارل هالگارد، سفیر و نماینده دائم اتحادیه اروپا نزد سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین، در سخنانی در نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در وین که یک نسخه آن در تارنمای اتحادیه اروپا منتشر شده با تکرار ادعاهای سیاسی درباره فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای ایران و نادیده گرفتن مقصر اصلی وضعیت برجام مدعی شده که پیشرفت‌های صنعت اتمی ایران از سرگیری اجرای این توافق را دشوار کرده است.

وی با اشاره به تدابیر جبرانی ایران در برجام در پی خروج یکجانبه ایالات متحده، ادعا کرد: «ما متاسف هستیم که ایران تصمیم‌های لازم را برای بازگشت به تعهدات مرتبط هسته‌ای خود در چارچوب برجام که اتحادیه اروپا همچنان به آن متعهد است، نگرفته است. پیشرفت‌های بی وقفه هسته‌ای ایران در پنج سال گذشته بازگشت به برجام را به طور فزاینده‌ای چالش برانگیز کرده است. از این جهت خطر بحران گسترش سلاح‌های هسته‌ای در منطقه در نتیجه پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران بیشتر شده است.»

«رافائل گروسی» مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، نیز در سخنرانی آغازین خود در نشست فصلی شورای حکام آژانس که تا روز جمعه ادامه دارد، با اشاره به گزارش فصلی خود درباره برنامه هسته‌ای ایران، مدعی شد که «آژانس تداوم اشراف خود درباره تولید سانتریفیوژها و موجودی آن‌ها، روتورها و بیلوزها، آب سنگین و کنسانتره سنگ اورانیوم» در ایران را از دست داده است.

گروسی افزود: ایران می‌گوید تمامی مواد، فعالیت‌ها و محل‌های هسته‌ای ضروری را ذیل توافق ان‌پی‌تی با آژانس اعلام کرده است. اگرچه، این اظهارات با ذرات اورانیوم با منشا انسانی که از سوی آژانس در محل‌های اعلام‌نشده در ایران یافته شده است، مغایرت دارد.

او درباره تعامل با «مسعود پزشکیان» رئیس‌جمهور جدید ایران گفت: پس از انتخابات در ایران،‌ من با رئیس‌جمهور پزشکیان تبادل پیام کرده و آمادگی‌ام را برای دیدار با او در تهران به منظور ازسرگیری گفت‌وگوها و همکاری میان آژانس و ایران ابراز کردم. او موافقت کرد که در موقعیتی مناسب دیدار کنیم.

در مجموع باید گفت بازگشت تحریمهای بین المللی (تحریمهای سازمان ملل) از طریق هسته ای دشوار خواهد بود. روسیه و چین با گزارش قبلی آژانس بین المللی انرژی اتمی درباره ایران مخالفت کرده بودند. به نظر نمی رسد ارجاع پرونده در این زمینه از شورای حکام به شورای امنیتی که نیازمند عدم وتوی روسیه و چین است به جایی برسد. ولی طرح ادعای ارسال موشک از ایران به روسیه و اعلام نقض برجام از سوی تروئیکای اروپایی می تواند «مکانیسم ماشه» (اسنپ بک) را فعال سازد و تحریمهای سازمان ملل علیه ایران را برگرداند؛ مکانیسمی که در صورت فعال سازی، ذیل وتوی اعضای شورای امنیت قرار نمی گیرد.