چگونگی وقوع و تلفات ناشی از پنجمین زلزله بزرگ تاریخ+تصاویر

وقوع زلزله 8.9 ریشتری در ژاپن و بیش از 24 پس لرزه قوی، این کشور آسیایی را در وضعیت بسیار سختی قرار داده است، اما به یمن زیرساخت های قدرتمند و سال ها مقاوم سازی بناها در این کشور، در کنار آماده سازی مردم برای چنین شرایطی تلفات ناشی از آن به میزان چشمگیری کاهش یافته است.

به گزارش «تابناک»، اما در پی زمین لرزه 8.9 ریشتری در ژاپن، چهار هشدار درباره احتمال وقوع سونامی در «فیجی»، کشوری در اقیانوس آرام جنوبی و در دو هزار کیلومتری جزیره شمالی زلاندنو مطرح شد که در صورت وقوع زلزله ای مشابه زلزله ژاپن، پیش بینی می شود این کشور کوچک دچار فاجعه خواهد شد.

در پي رخداد زمين‌لرزه بزرگ روز جمعه ژاپن كه افزون بر جابه جايي 2.4 متري ساحل ژاپن به جا به جايي 10 سانتي متري مدار زمين منجر شد تا ساعت 14 روز شنبه به وقت ايران، نزدیک 195 پس لرزه با بزرگي بيش از 5 ريشتر نيز در منطقه به ثبت رسيده كه بزرگي 24 پس لرزه بيش از 6 ريشتر بوده است.


به گزارش خبرگزاری های بین المللی، این زمین لرزه در ساعت 9 و 10 دقيقه بامداد روز جمعه بیستم اسفند ماه در 125 كيلومتري شرق ساحل هونشو ژاپن و 380 كيلومتري توكيو بخش‌هاي گسترده ای از ژاپن و بخش هايي از شرق چين و روسيه را به لرزه درآورد. در آخرين بررسي‌ها، تلفات مشخص و نامشخص اين زلزله هولناك ـ كه بزرگترين زلزله ثبت شده در تاريخ ژاپن و پنجمين زلزله شديد از سال 1900 ميلادي است و به بروز سونامي نيز منجر شده ـ نزدیک هزار و پانصد تن برآورد شده است.

به دنبال اين زلزله در استان فوكوشيما، نیز به دليل تخريب بخشي از نيروگاه اتمي شماره يك اين استان، مواد راديواكتيو نشت كرده است؛ ميزان راديو‌اكتيو موجود در جو منطقه هشت برابر بيشتر از حد معمول است.

در همین باره، شرکت برق توکیو در گزارشی از نشت مواد رادیواکتیو در نیروگاه هسته ای شماره یک فوکوشیما خبر داد.

خبر دیگر آنکه آژانس بین المللی انرژی اتمی، حالت فوق العاده در نیروگاه هسته ای فوکوشیما دایچی ژاپن را تأیید کرد.

همچنين نيروگاه شماره دو اين منطقه هم به دليل وقوع زمين‌لرزه و صدمات ناشي از آن نشت كرده است. به همين دليل، مقامات مربوط از سكنه درخواست كردند تا منازل خود را ترك كنند. افزون بر اين، دولت ژاپن، پنج رآكتور ديگر را در مناطق زلزله تعطيل كرده است تا خطر نشت يا انفجار را بكاهد.

از سوی دیگر، نخست وزير اين كشور از مأموران پليس استان فوكوشيما درخواست كرد به فاصله سه تا ده كيلومتر سكنه را از اطراف اين دو نيروگاه تخليه كنند.


بنا بر اعلام مقامات ژاپنی، نزديك به سه هزار و چهارصد واحد مسكوني و تجاري در شمال و شرق اين كشور تخريب شده و به دویست واحد مسكوني هم خساراتي وارد آمده است.

امواج سونامي حاصل از رخداد زلزله، تقريبا به همه كشورهاي حاشيه اقيانوس آرام از فيليپين تا اندونزي، نيوزيلند، كاليفرنيا و هاوايي در آمريكا رسيده است و آژير هشدار سونامي از ژاپن تا مناطق ساحلي همه كشور هاي اقيانوس آرام به مردم هشدار داد تا ساحل را ترك كنند.

در همین حال، دكتر مهدي زارع، معاون پژوهشي و فناوري پژوهشگاه بين‌المللي زلزله شناسي و مهندسي زلزله در گفت‌و‌گو با ايسنا، با اشاره به اين كه ژرفاي كانوني زلزله روز جمعه ژاپن، نزدیک 25 كيلومتر و سازوكار آن فشاري با يك صفحه كاملا نزديك به قائم بوده است، خاطرنشان كرد: اين زلزله از نظر رده بندي هاي علمي زلزله شناسي از رده زلزله هاي بزرگ است. در تقسيم بندي هاي زلزله شناسي، تنها زلزله هاي با بزرگاي بيش از 8 (بزرگ great) نام مي گيرند و زلزله با بزرگاي 7 تا 8 (اصلي major) و زلزله با بزرگاي 6 تا 7 (شديد strong) ناميده مي شود.


وي با بيان اين كه بخش مهمي از تلفات و خسارت هاي اين زلزله به وقوع سونامي پس از رويداد اصلي مربوط است، تصريح كرد: از آنجا كه سرعت امواج حاصل از سونامي، نزدیک 950 كيلومتر در ساعت است، بنابراين مي توان برآورد كرد كه امواج حاصل از سونامي، نزدیک هشت دقيقه طول كشيده تا به نزديكترين نقطه ساحل سندايي ـ در غرب كانون زلزله ـ برسد؛ بنابراين، سامانه هاي هشدار تا حد زيادي توانسته اند جان بسياري از مردم را نجات دهند.

زارع با بيان اين كه زلزله روز جمعه ساحل شرقي هونشو، بزرگترين زمين‌لرزه ثبت شده در تاريخ ژاپن از نظر اندازه بزرگاي زمين لرزه است، تصريح كرد: ژاپن سرزميني است كه با رخداد زمين لرزه هاي مهم و مخرب شناخته مي شود. در تاريخ زمين لرزه هاي ژاپن مي توان به زلزله اول سپتامبر 1923 كانتو ژاپن كه با خسارت و آتش سوزي وسيع در شهر توكيو همراه بود و موجب كشته شدن 105 هزار نفر شد و زمين لرزه 17 ژانويه 1995 كوبه ـ هانشين ـ با بزرگاي 6.9 كه با بيش از 6400 نفر تلفات، اشاره كرد.

ضمنا هم از نظر اندازه و هم رخداد سونامي پس از وقوع زلزله، زمين لرزه 11 مارس 2011 با زمين لرزه 26 دسامبر 2004 ـ پنجم دي ماه 1383 ـ سوماترا در شرق اندوزي قابل مقايسه است. در آن زلزله، متأسفانه بيش از سیصد هزار نفر در اندونزي و كشورهاي حوزه اقيانوس هند كشته شدند و دبيركل سازمان ملل وقوع زلزله و سونامي 2004 اندونزي را بزرگترين فاجعه طبيعي قرن ناميد.

معاون پژوهشي پژوهشگاه بين‌المللي زلزله شناسي در پاسخ به اين كه اساسا به لحاظ زمين شناسي و زمين ساختي چرا چنين زمين لرزه هايي رخ مي دهند و چرا سرزمين ژاپن اين چنين لرزه خيز است، به موقعيت خاص اين كشور اشاره كرد و گفت: ژاپن در محدوده فرورانش ورقه اقيانوس آرام به زير ورقه زمين ساختي اورازيا واقع است. به اين ترتيب كه به دليل بازشدگي در رشته كوه ميان اقيانوسي وسط اقيانوس آرام، پوسته اقيانوسي در حال ايجاد و گسترش در پهنه مياني اقيانوس آرام و در نتيجه رانده شدن بخش هاي قديمي تر پوسته اقيانوسي به سوي شرق و غرب و فشار آوردن به حاشيه هاي ساحلي پیرامون اين اقيانوس است.

و سرانجام، اين پوسته اقيانوسي در حال رانده شدن به سوي كناره هاي اقيانوس آرام به زير پوسته قاره اي در محدوده خشكي هاي پیرامون اين اقيانوس پهناور فرو مي رود. دليل فرورانش، عمدتا وزن سنگين تر پوسته اقيانوسي است و اينكه ضخامت پوسته اقيانوسي بين 6 تا 8 كيلومتر است، در حالي كه پوسته قاره اي سبكتر ولي ضخامتي متغير ـ تا حداكثر حدود 70 كيلومتر ـ دارد. اين وضع موجب مي شود كه در محدوده پيرامون اقيانوس آرام ـ پاسيفيك ـ محدوده اي بسيار فعال از نظر وقوع زلزله و آتشفشان به نام «حلقه آتش» (Ring of Fire) وجود داشته باشد.



زارع ادامه داد: اين توضيح مختصر را مي توان به طور عمومي به عنوان دليل وجود مرز فعال زمين ساختي و زمين شناختي پيرامون اقيانوس آرام ـ از آمريكاي شمالي گرفته تا آمريكاي مركزي و جنوبي در غرب تا روسيه، ژاپن و فيليپين، اندونزي و نيوزيلند در شرق ـ بيان كرد.

وي خاطرنشان كرد: در پهنه رومركزي زلزله 11 مارس، دو روز قبل ـ چهارشنبه، نهم مارس، همزمان با هجدهم اسفند 89 ـ زمين لرزه اي با بزرگي 7.2 روي داد كه با تلفات يا سونامي همراه نشد، ولي اكنون كه زمين لرزه با بزرگاي 8.9 رخ داده است، مي توان دریافت كه زمين‌لرزه چهارشنبه، پيش لرزه زمين لرزه روز جمعه بوده است؛ بنابراين، هرچند اين رويداد پيش بيني نشد، اطلاعات مهمي اكنون براي بررسي هاي علمي پيش بيني زلزله در اختيار پژوهشگران سراسر جهان قرار گرفته است و قطعا هم پژوهشگران ايراني و هم دیگر زلزله‌شناسان در ساير كشورهاي جهان از اين نظر توجه ويژه اي به اين رويداد خواهند كرد.

وي در ادامه در پاسخ به اين كه چرا زلزله روز جمعه ژاپن در مقايسه با زلزله بزرگ سوماترا كه بيش از سیصد هزار كشته به جاي گذاشت، تلفات نسبتا ناچيزي داشت، به سه نكته اشاره كرد؛

به گفته دكتر زارع، نخست این که زلزله اندونزي، موجب سونامي شد كه بلندي امواج آب حمله ور به سوي ساحل به حدود سي متر يا بيشتر ـ نزدیک سه برابر بلندي امواج حاصل از اين زلزله ژاپن ـ رسيد؛ بنابراين، انتظار خسارت و تلفات بيشتر در زلزله 2004 مي تواند منطقي تلقي شود.

نكته دوم آن كه ژاپن كشوري صنعتي و توسعه يافته با يك سامانه كاملا مجهز هشدار سريع زلزله و سونامي است (اساسا اين سامانه ها در آغاز در ژاپن طراحي و ايجاد شده اند). بنابراين، ژاپن از هر جهت به لحاظ پيشرفته بودن و تجهيز به فناوري نوين خود از پيشروان اين عرصه است و وضع آن قابل مقايسه با كشورهاي ـ اكثر فقير و توسعه نيافته يا در حال توسعه ـ جنوب آسيا نيست و مردم ساكن در سواحل سندايي، دست کم هشت دقيقه فرصت داشته اند تا پیش از رسيدن اولين امواج حمله ور آب حاصل از سونامي، ساحل را با شنيدن آژير سامانه هاي كاملا مجهز هشدار سونامي ترك كنند.

دليل سوم نيز آن است كه تمركز جمعيت در معرض ريسك زلزله و سونامي در منطقه رومركزي و سواحل در معرض خرابي ها و تخريب حاصل از سونامي، در ژاپن و كشور هاي حاشيه اقيانوس هند قابل مقايسه نيست. منطقه جنوب آسيا، مهمترين تمركز جمعيتي در دنياست، در حالي كه زلزله اخير از نظر كانون در نزديكي ژاپن واقع بود كه كل جمعيت آن در پايان 2010 نزدیک 127 ميليون نفر بوده و الزاما همه اين جمعيت در معرض خسارت و خرابي حاصل از زلزله و سونامي زلزله مارس 2011 نبوده اند.


وي خاطرنشان كرد: در ساعات اوليه پس از رخداد سازمان هاي جست‌وجو، نجات و امداد در همه كشورهايي كه سابقه سوانح طبيعي، به ويژه زلزله داشته اند، از آمريكا و انگليس گرفته تا ايران، تركيه، اندونزي و نيوزيلند به حال آماده باش درآمده و در حال اعزام تيم‌هاي كمك به ژاپن براي بررسي موضوع و كمك به سازمان هاي زيربط در ژاپن هستند.

معاون پژوهشي پژوهشگاه بين‌المللي زلزله شناسي، با بيان اين كه زلزله 8.9 ريشتري روز جمعه توسط تمام 24 ايستگاه لرزه نگاري باند پهن پژوهشگاه در سراسر كشور ركورد شده، خاطرنشان كرد: افزون بر داده‌هاي اين ايستگاه‌ها اطلاعات 125 ايستگاه لرزه نگاري باند پهن تركيه را هم دريافت كرده‌ايم كه از مجموعه اين اطلاعات در مطالعات پوسته زمين و مدل‌سازي و بررسي‌هاي پيش بيني زلزله استفاده خواهيم كرد.

دكتر زارع تصريح كرد: به هر حال، زلزله 11 مارس 2011 از هر جهت ـ جه جنبه هاي علمي و فني و چه از نظر اجتماعي، رواني و همچنين مديريتي و اجرايي ـ دارای درس هاي مهمي است كه بايد بياموزيم. اتفاق طبيعي مهمي رخ داده است و اهميت آن جهاني است. مسأله، فقط مسأله ژاپن نيست و همگي بايد به كمك زلزله زدگان ژاپن بشتابيم و همزمان اين رويداد را بررسي كنيم و از آن بياموزيم.

در همین حال و به گفته يكي از متخصصان ژئوفيزيك سازمان زمين‌شناسي آمريكا زمين‌لرزه روز جمعه ژاپن با لغزش بيش از 18 متري صفحات تكتونيكي منجر به از هم گسيختن پوسته زمين در ناحيه‌اي با حدود 400 كيلومتر درازا و وسعت 160 كيلومتر شده است.

همچنین خبرگزاری «شینهوا» نوشت: «نائوتوكان»، نخست‌وزير ژاپن كه براي بازديد از اين منطقه با بالگرد به آنجا سفر كرده بود، پيش از اين خواسته بود كه ساكنان تا شعاع ده كيلومتري نيروگاه دايچي را از منطقه بیرون كنند.



خبرگزاری «فرانسه» نیز در خبری نوشت: در حالی که پس لرزه های بزرگترین زلزله قرن همچنان در نقاط گوناگون ژاپن ادامه دارد، تولیدات شرکت های بزرگ ژاپنی از جمله سونی، تویوتا، هوندا، نیسان به علت تخریب کارخانه های آنها، تقریبا متوقف شد.

این خبرگزاری با اشاره به تخریب کارخانه های گوناگون ژاپنی از توقف تولیدات شرکت های تویوتا، نیسان، کازمو اویل (نفتی)، صنایع سنگین فوجی و سونی خبر داد که برخی از آنها به طور کلی تولیدات خود را متوقف کرده و برخی دیگر به حالت نیمه تعطیل درآمده اند.

اکنون بیشتر خبرگزاری ها و شبکه های خبری معتبر بین المللی، حادثه زمین لرزه در ژاپن را لحظه ای دنبال کرده و از تلفات جدید خبر می دهند.

در همین حال، برخی خبرگزاری ها، از احتمال وقوع زمین لرزه های مشابه در دیگر کشورهای ساحلی منطقه شرق و جنوب شرقی آسیا خبر می دهند.