امروز مصادف است با امضای معاهده نفتی ایران و روسیه بین قوام نخست وزیر ایران و سادچیکف سفیر روسیه در ایران. این معاهده بعد از جنگ جهانی دوم امضا شده است و هدف آن است تا با امتیازات موجود در قرارداد، روسیه نیروهای ارتش سرخ را از ایران خارج کند.
به گزارش
تابناک اقتصادی، تاریخ اقتصاد ایران و جهان آینه ای است تمام نما از رویدادهای اقتصادی که در گذشته رخ داده است و بیانگر ریشه های تاریخی بسیاری از واقعیت های امروز ایران و جهان است. موضوع "اقتصاد ایران و جهان در گذر زمان" در این نوشتار به وقایع تاریخی پانزدهم فروردین ماه اختصاص دارد که به طور مستقیم و غیر مستقیم اقتصاد ایران و جهان را متاثر کرده است.
سالروز امضای قرارداد قوام- سادچیکف
روز ۱۵ فروردین ۱۳۲۵، معاهده نفتی ایران و روسیه توسط سادچیکف، سفیر روسیه و قوام‌السلطنه، نخست‌وزیر ایران در مسکو به امضا رسید. با پایان یافتن جنگ جهانی دوم و خروج نیروهای متفق از کشور، دولت شوروی قصد خارج شدن از مرزهای ایران را نداشت. شوروی به هر دلیل نمی‌خواست بدون گرفتن امتیاز، نیروهای خود را از ایران خارج کند. قوام‌السلطنه، نخست وزیر وقت این را فهمید و با سفر به شوروی تمایل خود را برای نوعی مبادله اعلام کرد. در ۱۵ فروردین ۱۳۲۵ بود که قرارداد ایجاد یک شرکت نفت مشترک بین دو کشور در برابر خروج ارتش سرخ از ایران بین قوام و سادچیکف امضا شد. در تاریخ پانزدهم فروردین ۱۳۲۵ موافقتی بین قوام و سادچیکف، سفیر شوروی در ایران امضا شد که به عنوان ابلاغیه مشترک در تهران منتشر شد و به شرح زیر بود:
مذاکراتی که از طرف نخست‌وزیر ایران در مسکو با اولیای دولت جماهیر شوروی سوسیالیستی آغاز و در تهران پس از ورود سفیر کبیر شوروی ادامه یافت و در تاریخ پانزدهم فروردین ۱۳۲۵ مطابق با چهارم آوریل ۱۹۴۶ به نتیجه ذیل رسید و در همه مسائل موافقت حاصل شد.
1- قسمت‌های ارتش سرخ از ۲۴ مارس ۱۹۴۶، یعنی یکشنبه چهارم فروردین ۱۳۲۵ در ظرف یک ماه و نیم تمام خاک ایران را تخلیه می‌کنند.
2- قرارداد ایجاد شرکت مختلط نفت ایران و شوروی و شرایط آن از تاریخ ۲۴ مارس تا انقضای هفت ماه برای تصویب به مجلس پانزدهم پیشنهاد خواهد شد.
3- راجع به آذربایجان چون امر داخلی ایران است، ترتیب مسالمت‌آمیزی برای اجرای اصلاحات طبق قوانین موجود و با روح خیرخواهی نسبت به اهالی آذربایجان بین دولت و اهالی آذربایجان داده خواهد شد.
طرح قرارداد ایجاد شرکت مختلط نفت ایران و شوروی که در بند دوم ابلاغیه مشترک در آن بحث شده در همان تاریخ، یعنی پانزدهم فروردین ۱۳۲۵ از طرف قوام نخست‌وزیر و سادچیکف تنظیم و هر یک ضمن نامه‌ای طرح مزبور را به یکدیگر ابلاغ کردند. متن نامه قوام به سادچیکف به قرار زیر و نامه سادچیکف خطاب به نخست‌وزیر نیز به همان مضمون بود:
پیرو مذاکرات شفاهی که بین ما به‌عمل آمده است، محترما به استحضار آن جناب می‌رساند که دولت ایران موافقت می‌کند که دولتین ایران و شوروی شرکت مختلط ایران و شوروی را برای تجسسات و بهره‌برداری اراضی نفت خیز در شمال ایران با شرایط اساسی ذیل ایجاد کنند.
1- در مدت ۲۵ سال اول عملیات شرکت ۴۹ درصد سهام به طرف ایران و ۵۱ درصد سهام به طرف دولت شوروی متعلق خواهد بود و در مدت ۲۵ سال دوم ۵۰ درصد سهام به طرف ایران و ۵۰ درصد سهام به طرف شوروی متعلق خواهد بود.
2- منافعی که به شرکت عاید گردد به تناسب مقدار سهام هر یک از طرفین تقسیم خواهد شد.
3- حدود اراضی اولی که برای تجسسات اختصاص داده می‌شود، همان است که در نقشه‌ای که جنابعالی ضمن مذاکرات در روز ۲۴ مارس به اینجانب واگذار فرموده‌اید به استثنای قسمت خاک آذربایجان غربی که در باختر خطی که از نقطه تقاطع حدود اتحاد شوروی و ترکیه و ایران آغاز و بعد از سواحل شرقی دریاچه رضائیه[ارومیه] گذشته تا شهر میاندوآب می‌رسد واقع است، همان طوری که در نقشه مزبور روز چهارم آوریل سال ۱۹۴۶ اضافه تعیین گردیده است. ضمنا دولت ایران متعهد می‌شود خاکی را که در طرف غرب خط سابق‌الذکر واقع است به امتیاز کمپانی‌های خارجی یا شرکت‌های ایرانی با اشتراک خارجی‌ها یا با استفاده از سرمایه خارجی واگذار نکند.
4- سرمایه طرف ایران عبارت خواهد بود از اراضی نفت‌خیز مذکور در ماده ۳ که پس از عملیات فنی دارای چاه‌های نفت و محصول آن قابل استفاده شرکت خواهد بود و سرمایه طرف شوروی عبارت خواهد بود از هر قبیل مخارج و آلات و ادوات و حقوق متخصصین و کارگران که برای استخراج نفت و تصفیه آن مورد احتیاج خواهد بود
5- مدت عملیات شرکت ۵۰ سال است.
6- پس از انقضای مدت عملیات شرکت دولت ایران حق خواهد داشت سهام شرکت متعلق به طرف شوروی را خریداری نماید یا مدت عملیات شرکت را تمدید کند.
7- حفاظت اراضی مورد تجسسات و چاه‌های نفت و کلیه تاسیسات شرکت منحصرا به وسیله قوای تامینیه ایران خواهد بود. قرارداد ایجاد شرکت نفت مختلط شوروی و ایران مزبور که بعدا مطابق متن این نامه منعقد می‌شود به مجردی که مجلس شورای ملی ایران تازه انتخاب شود و عملیات قانونگذاری خود را شروع کند در هر حال نه دیر‌تر از مدت هفت ماه از تاریخ ۲۴ ماه مارس سال جاری برای تصویب پیشنهاد خواهد شد. موقع را مغتنم شمرده احترامات فائقه را تجدید می‌کند.
لازم به ذکر است که از انتشار ابلاغیه و نامه‌های متبادله مذکور، ارتش سرخ در موقع مقرر در ابلاغیه مشترک، خاک ایران را تخلیه کرد.
منبع:
آرشیو دنیای اقتصاد
