شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان مصادف با آخرین شبی است که احتمال قوی میرود، شب قدر باشد و امشب تا سحر روزه داران در درگاه پروردگار متعال، درخواست عفو و بخشش میکنند و کارنامه اعمالشان و آنچه در یک سال آینده پیش رو دارند را قطعی مینمایند. شب قدر اما صرفاً شب توبه نیست، بلکه شب انابه است و این انابه است که استغفار را با پذیرش پروردگار همراه میسازد و استغفار به تنهایی کافی نیست.
از آیات «... و یَهدی اِلَیهِ مَن اَناب اَلَّذینَ ءامَنوا وتَطمَئِنُّ قُلوبُهُم بِذِکرِ اللّهِ...» برمیآید که ایمان و آرامش قلب با یاد خدا، همان انابه است و آن نوعی آمادگی از جانب بنده است که هدایت الهی را در پی دارد. در توضیح انابه و بیان حقیقت آن، گفتههای گوناگونی ارائه شده است؛ برخی گفتهاند: انابه بازگشت به سوی خدا و بازگشت به فطرت توحیدی است؛ یعنی هر زمان که عاملی انسان را از نظر عقیده و عمل از اصل توحید منحرف سازد، باید به سوی آن باز گردد: «فَاَقِم وَجهَکَ لِلدّینِ حَنیفـًا فِطرَتَ اللّهِ الَّتی فَطَرَ النّاسَ عَلَیها... مُنیبینَ اِلَیهِ».
تکیه روی «منیبین الیه» در آیه «و اِذا مَسَّ النّاسَ ضُرٌّ دَعَوا رَبَّهُم مُنیبینَ اِلَیهِ...» با توجه به مفهوم لغوی انابه، برای اشاره به این معناست که پایه و اساس در فطرت انسان توحید و خدا پرستی، و شرک امر عارضی است، که وقتی شخص از آن قطع امید میکند خواه ناخواه به سوی ایمان و توحید باز میگردد. به تعبیر دیگر، توبه پشیمانی از فعل و انابه ترک گناهان و شاهد آن قول امام سجاد(علیه السلام)است: «اللهم ان یکن الندم توبةً إلیک فأنا أندم النادمین و ان یکن الترک لمعصیتک انابةً فأنا أوّل المنیبین / خدایا، اگر پشیمانی توبه است پس من پشیمانترین پشیمانان هستم و اگر ترک معصیت انابه است پس من اولین انابه کنندگانم».
توبه در افعال ظاهری است و انابه در امور باطنی. توبه رهبت (ترس و بیم) است و انابه رغبت (اشتیاق). انابه مقامی پس از مقام توبه است. توبه بازگشت از معصیت به اطاعت و انابه بازگشت از غفلت به ذکر و فکر است. اگر سبب بازگشت، ترس از عقوبت باشد، توبه و اگر رغبت در ثواب باشد انابه است. انابه بازگشت بنده است به خدای خویش با دل و همت؛ ولی توبه بازگشت بنده است از معصیت به اطاعت. توبه و استغفار و انابه همه توجه به خداست؛ اما استغفار توجهی است که پس از توبه است و انابه توجهی است که پس از استغفار دست میدهد.