احکام قبرستان
سؤال2101: به مالکيت در آوردن قبرستان عمومى مسلمانان و ساختن ساختمانهاى شخصى در آن و ثبت آن بعنوان ملک به نام اشخاص چه حکمى دارد؟ و آيا قبرستان عمومى مسلمانان وقف محسوب مىشود؟ و آيا تصرّف شخصى در آن غصب است؟ و آيا تصرّفکنندگان در آن بايد اجرتالمثل تصرّفات خود را بپردازند؟ و بر فرض ضمان اجرتالمثل، آن اموال در چه موردى بايد مصرف شوند؟ و ساختمانهايى که در آن ساخته شدهاند چه حکمى دارند؟
جواب:مجرّد گرفتن سند مالکيّت قبرستان عمومى مسلمين، حجّت شرعى بر مالکيّت ويا دليل بر غصب کردن آن نيست، همانگونه که دفن اموات درقبرستان عمومى هم حجّت شرعى بر وقف بودن آن نيست بلکه اگر قبرستان از نظر عرف از توابع شهر براى استفاده اهالى جهت دفن اموات و غيره شمرده شود و يا دليل شرعى وجود داشته باشد که براى دفن اموات مسلمانان وقف شده است، تصرّفات شخصى که متصرّفين فعلى در آن براى خودشان انجام مىدهند غصب و حرام است و بايد از زمين قبرستان رفع يَد کنند و ساختمان و هر چيزى که در آن ايجاد کردهاند خراب نموده و آن را به حالت قبلىاش برگردانند، ولى ضمان اجرتالمثل تصرّفات ثابت نيست.
سؤال2102: مقبرهاى وجود دارد که عمر قبرهاى آن تقريباً به سى و پنج سال مىرسد و شهردارى آن را تبديل به پارک عمومى کرده و در دوران حکومت سابق ساختمانهايى در قسمتهايى از آن ساخته است، آيا نهاد مربوطه مىتواند ساختمانهاى مورد نياز خود را مجدّداً در اين زمين بسازد؟
جواب:اگر زمين قبرستان براى دفن اموات مسلمانان وقف شده باشد و يا احداث بنا در آن موجب نبش يا هتک حرمت قبور علما و صلحا و مؤمنين شود و يا زمين از مکانهاى عمومى و مورد نياز شهر جهت استفاده اهالى باشد، ساخت تأسيسات و همچنين تصرّفات خصوصى در آن و تغيير و تبديل آن جايز نيست و در غير اين صورت آن کار فىنفسه اشکال ندارد، لکن قوانين مربوطه در اين زمينه بايد مراعات گردد.
سؤال2103: زمينى براى دفن اموات وقف شده است و در وسط آن ضريح يکى از فرزندان ائمه (عليهم‌السلام) قرار داد و در اين اواخر اجساد تعدادى از شهداى عزيز در آن قبرستان دفن شده است، با توجّه به نبود زمين مناسبى براى بازيهاى ورزشى جوانان، آيا جايز است با مراعات آداب اسلامى، در داخل قبرستان بازى کنند؟
جواب:تبديل قبرستان به مکان بازيهاى ورزشى و تصرّف در زمين موقوفه در غير جهت وقف جايز نيست و همچنين هتک حرمت قبور مسلمانان و شهداى عزيز هم جايز نيست.
سؤال2104: آيا جايز است زائران يکى از فرزندان ائمه(عليهم‌السلام) وسايل نقليه خود را داخل يک قبرستان قديمى که در حدود صد سال از عمر آن مىگذرد پارک کنند؟ با علم به اينکه قبرستان مزبور در گذشته محل دفن اموات اهالى قريه و غيره بوده و در حال حاضر مکان ديگرى را براى دفن اموات خود برگزيدهاند؟
جواب:تا زمانى که اين کار از نظر عرف، هتک قبور و مسلمانان محسوب نشود و مزاحمتى هم براى زائران مرقد آن امام‌زاده(عليه‌السلام) ايجاد نکند، اشکال ندارد.
سؤال2105: اشخاصى در قبرستانهاى عمومى از دفن اموات در کنار بعضى از قبور جلوگيرى مىکنند، آيا مانع شرعى براى دفن اموات در آنجا وجود دارد؟ و آيا آنها حق دارند از اين کار جلوگيرى کنند؟
جواب:اگر قبرستان وقف باشد و يا دفن ميّت براى هر فردى در آن مباح باشد، کسى حق ندارد حريمى در اطراف قبر ميّت خود در قبرستان عمومى ايجاد کند و از دفن اموات مؤمنين در آن جلوگيرى نمايد.
سؤال2106: در کنار مقبرهاى که ظرفيت قبرهاى آن تکميل شده، زمينى وجود دارد که توسط دادگاه قضايى از شخص زميندارى مصادره شده و در حال حاضر به شخص ديگرى واگذار شده است، آيا استفاده از آن زمين براى دفن اموات با کسب اجازه از صاحب فعلى آن جايز است؟
جواب:اگر صاحب فعلى آن کسى است که مالک شرعى آن محسوب مىشود، تصرّف در آن با رضايت و اذن او اشکال ندارد.
سؤال2107: شخصى زمينى را براى دفن اموات وقف کرده و آن را قبرستان عمومى مسلمانان قرار داده است، آيا جايز است هيأت امناء آن پول را از کسانى که اموات خود را دفن مىکنند، بگيرند؟
جواب:آنان حق مطالبه چيزى در برابر دفن اموات در قبرستان عمومى موقوفه را ندارند ولى اگر خدمات ديگرى را به قبرستان يا صاحبان اموات براى دفن مردههاى خود ارائه مىکنند، گرفتن مبلغى به عنوان اجرت در برابر آن خدمات اشکال ندارد.
سؤال2108: ما قصد داريم مرکز مخابراتى در يکى از روستاها ايجاد کنيم و به همين دليل از اهالى روستا خواستهايم زمينى را براى ساخت مرکز مخابرات در اختيار ما بگذارند، با توجّه به عدم وجود زمينى در وسط روستا براى اين کار، آيا جايز است اين مرکز در قسمت متروکه قبرستان قديمى ساخته شود؟
جواب:در صورتى که قبرستان عمومى مسلمانان وقف براى دفن اموات باشد و يا ساخت مرکز مخابرات در آن موجب نبش قبر يا هتک حرمت قبور مسلمانان شود جايز نيست و در غير اين صورت اشکال ندارد.
سؤال2109: ما تصميم گرفته ايم که در کنار قبور شهداى مدفون در روستا سنگ‌هايى به عنوان يادبود ديگر شهداى روستا که در مناطق ديگر دفن شدهاند، گذاشته شود تا در آينده مزار آنها باشد، آيا اين کار جايز است؟
جواب:ساخت صورت‌هاى نمادين قبر به نام شهداى عزيز اشکال ندارد، ولى در صورتى که آن مکان وقف براى دفن اموات باشد، ايجاد مزاحمت براى ديگران در دفن امواتشان جايز نيست.
سؤال2110: ما قصد داريم که يک مرکز بهداشتى در قسمتى از زمين بائرى که در جوار يکى از قبرستان‌هاست بسازيم، ولى بعضى از اهالى ادّعا مىکنند که اين مکان جزئى از قبرستان است و براى مسئولين تشخيص اينکه زمين مذکور قبرستان هست يا خير مشکل شده و بعضى از سالمندان آن منطقه شهادت مىدهند که در آن زمينى که عدّهاى مدعى وجود قبر در آن هستند، قبرى وجود نداشته است، البته هر دو گروه شهادت مىدهند که در اطراف زمينى که براى ساخت مرکز بهداشتى در نظر گرفته شده قبر وجود دارد، تکليف ما چيست؟
جواب:تا زمانى که احراز نشود آن زمين وقف براى دفن اموات مسلمانان است و زمين مزبور از مکانهاى عمومى مورد نياز اهالى در مناسبتها نباشد و ساخت مرکز بهداشتى در آن هم مستلزم نبش قبر و هتک حرمت قبور مؤمنين نباشد، ايجاد آن مرکز در زمين مزبور اشکال ندارد و در غير اين صورت جايز نيست.
سؤال2111: آيا جايز است قسمتى از قبرستان که هنوز مردهاى در آن دفن نشده و خود قبرستان هم وسيع است و کيفيت وقف آن هم به‌طور دقيق معلوم نيست، براى استفاده در مصالح عمومى مانند ساخت مسجد يا مراکز بهداشتى براى فرزندان منطقه اجاره داده شود. به اين شرط که پول اجاره به نفع خود قبرستان استفاده شود؟ (قابل ذکر است که اين منطقه به علت عدم وجود زمين خالى براى ساخت مراکز خدماتى در آن، نياز به اين قبيل خدمات دارد.)
جواب:اگر زمين به‌صورت وقف انتفاع براى خصوص دفن اموات در آن وقف شده باشد، اجاره دادن و استفاده از آن براى ساخت مسجد يامرکز بهداشتى يا غيره در آن جايز نيست، ولى اگر از قرائن ثابت نشود که آن زمين براى دفن اموات وقف شده و از مکانهاى عمومى و مورد نياز منطقه براى استفاده اهالى جهت دفن اموات و مانند آن نباشد و خالى از قبر هم باشد و مالک خاصى هم براى آن شناخته نشود، در اين صورت انتفاع از آن در مصلحتى از مصالح عمومى اهالى منطقه اشکال ندارد.
سؤال2112: وزارت نيرو در نظر دارد چند سد آبى و توليد کننده برق بسازد که از جمله آنها سدّى در مسير رود کارون براى ايجاد نيروگاه برق است، تأسيسات اوليه طرح، ايجاد شده و هزينههاى آن هم تأمين شده است ولى در مرکز منطقه طرح، يک قبرستان قديمى وجود دارد که قبرهاى نسبتاً قديمى و قبرهاى جديد در آن وجود دارد و اجراى طرح هم متوقف بر تخريب اين قبور است، حکم اين مسأله چيست؟
جواب:تخريب قبور قديمى که جسدهاى موجود در آنها تبديل به خاک شدهاند اشکال ندارد، ولى تخريب و نبش قبور غير مندرس و آشکار کردن جسدهايى که هنوز تبديل به خاک نشدهاند، جايز نيست، البته اگر اجراى طرحهاى توليد برق در آن مکان ضرورت اقتصادى و اجتماعى داشته باشد به‌طورى که چارهاى جز اجراى آنها نباشد و انتقال از آن مکان به مکان ديگر يا انحراف از قبرستان، کار سخت و مشکل و يا طاقت فرسايى باشد، ايجاد سدّ در آن مکان اشکال ندارد، ولى واجب است قبرهايى که تبديل به خاک نشدهاند با پرهيز از تحقق نبش قبر به مکان ديگرى انتقال داده شوند هرچند با کندن خاک موجود در اطراف قبر و انتقال آن به مکان ديگر بدون تحقق نبش قبر باشد و اگر در اثناء کار، جسدى آشکار شود واجب است به مکان ديگرى انتقال يابد و در آنجا دفن شود.
سؤال2113: زمينى در کنار يکى از قبرستان‌ها وجود دارد که هيچ اثرى از قبر در آن ديده نمىشود و احتمال دارد که يک قبرستان قديمى باشد، آيا تصرّف در اين زمين و ساختمان سازى در آن براى فعاليتهاى اجتماعى جايز است؟
جواب:اگر احراز شود آن زمين، جزئى از قبرستان عمومى موقوفه براى دفن اموات است و يا از نظر عرف حريم آن محسوب شود حکم قبرستان را دارد و تصرّف در آن جايز نيست.
سؤال2114: آيا جايز است انسان در دوران حيات خود قبرى را به قصد تملک بخرد؟
جواب:اگر مکان قبر، ملک شرعى ديگرى باشد خريدن آن اشکال ندارد ولى اگر جزئى از زمينى باشد که وقف براى دفن اموات مؤمنين است، خريد و نگهدارى آن براى خود انسان، چون به‌طور قهرى مستلزم منع ديگران از تصرّف در آن براى دفن اموات است، صحيح نيست.
سؤال2115: اگر ايجاد پيادهرو در يکى از خيابانها متوقف بر تخريب تعدادى از قبور مؤمنينى باشد که قبل از بيست سال پيش در قبرستان مجاور خيابان عمومى دفن شدهاند، آيا اين کار جايز است؟
جواب:اگر قبرستان مذکور وقف نباشد تبديل قبور به عنوان محل عبور افراد پياده تا زمانى که مستلزم نبش قبور مسلمانان و هتک حرمت آنها نباشد، اشکال ندارد.
سؤال2116: قبرستان متروکى در وسط شهر وجود دارد که وقفيت آن معلوم نيست، آيا ساخت مسجد در آن جايز است؟
جواب:اگر قبرستان مذکور زمين وقفى و ملک خصوصى کسى نبوده و همچنين از مکانهاى عمومى و مورد نياز و استفاده اهالى در مناسبتها نيز نباشد و ساخت مسجد هم در آن موجب هتک يا نبش قبرهاى مسلمانان نشود، اشکال ندارد.
سؤال2117: قطعه زمينى وجود دارد که تقريباً از صد سال پيش تاکنون قبرستان عمومى بوده و چند سال پيش در عمليات حفارى چند قبر در آن مشاهده شده و بعد از عمليات حفارى و بردن خاکها بعضى از قبرها آشکار شدهاند و استخوان هم در داخل آن ديده شده، آيا جايز است شهردارى اين زمين را بفروشد؟
جواب:اگر قبرستان مزبور وقف باشد، خريد و فروش آن جايز نيست و به هر حال اگرعمليات حفارى موجب نبش قبور شود، آن هم حرام است.
سؤال2118: وزارت آموزش و پرورش قسمتى از يک قبرستان نسبتاً قديمى را بدون کسب موافقت اهالى، براى ساخت مدرسه، تصرّف کرده و مدرسهاى را در آن ساخته است که دانشآموزان در آن نماز مىخوانند، اين کار چه حکمى دارد؟
جواب:تا زمانى که دليل معتبرى بر اينکه زمين مدرسه براى دفن اموات وقف شده، اقامه نشده است و از مکانهاى عمومى و مورد نياز شهر براى دفن اموات و غيره و همچنين ملک خصوصى کسى نباشد، استفاده از آن براى مدرسه و خواندن نماز در آن با مراعات ضوابط و مقرّرات قانونى اشکال ندارد.
