گردشگري پاكستان، اميدي در پس واقعيت

مقدمه:

امروزه گردشگری به‌عنوان سومین صنعت جهان با قابلیت بالای اشتغال‌زایی و توسعه جوامع محلی و با گردش مالی ۱۴۰۰ میلیارد دلاری، مولد ۱۰ درصد تولید ناخالص جهان است و به‌ازای هر ۱۱ شغل در جهان یک شغل مربوط به حوزه گردشگری است.

موفقيت هاي چشم گير برخي از كشورهاي پيشرو در اين عرصه سبب تحرك بسياري از كشورها شده تا با بررسي داشته ها و امكانات موجود به دنبال تحقق ظرفيت هاي بالقوه خود باشند؛ بطوري كه كشور همسايه ما پاكستان نيز علي رغم وجود مشكلات عديده و عدم همراهي افكار عمومي جهان، به نوبه خود سعي در ايجاد بسترهاي لازم براي توسعه گردشگري و تغيير شرايط ركود را دارد.

با بررسي فعاليت ها و ملاقات هاي مسوولان بخش اقتصادي و گردشگري پاكستان با مسوولين ايراني از سال 96 تا كنون، مي توان علاقمندي آنان به راه اندازی خط توريسم بین دو کشور را بخوبي مشاهده كرد. امضای پیشنویس تفاهم‌نامه‌ گردشگری[1] میان پاکستان و ایران با محوریت خراسان رضوی در بهمن ماه 96 در اسلام آباد و سفر هیئت پاكستاني به ایران در اردیبهشت 97 ، جهت نهایی کردن امضای این تفاهم‌نامه از موارد قابل ذکر می باشند. همچنین در آخرین اقدام می توان به برگزاری نمایشگاه بین المللی صنعت گردشگری در کراچی در مهرماه سال جاری با حضور 20 کشور جهان و دعوت از ایران اشاره نمود. ( البته اين علاقمندي دو سويه است؛ چراكه ظرفيت جذب انواع توريست از جمعيت 207 ميليوني پاكستان براي ايران نيز با توجه به اشتراكات فراوان فرهنگي، تاريخي و ديني بسيار سودآور است. حال آنكه طبق اعلام مراجع ذي صلاح هم اكنون حتي با در نظر گرفتن رشد 13 درصدي توريست ورودي از پاكستان در سال گذشته، فقط 250 هزار نفر از ايران ديدن کردند كه بسيار ناچيز است و عمده آنان هم گردشگر مذهبي هستند )

از سويي ديگر در سطح جامعه و بویژه نخبگان و رسانه های پاکستان نیز این اميد و اشتیاق به شناساندن ظرفیت های کشور بمنظور جذب توریست خودنمايي مي كند، بطوري كه در كنار درج مقالات با موضوع صنعت توريسم، برخی سایت های اجتماعی و فرهنگی، نظرات مثبت موسسات يا اشخاص بازديد كننده را به طور وسيع بازتاب مي دهند. به عنوان مثال از اوايل سال 2018 تا كنون، نظر يك انجمن بریتانیایی فعال در امر گردشگری نسبت به ظرفیت های گردشگری پاکستان بازتاب خبري زيادي پيدا كرده و به عنوان رويداد سال گردشگري نام برده شده است.

اين انجمن بريتانيايي كه (Backpacker ) نام دارد ، توسط "ميشل ارال"، "آدام اسلوپر" و "ساموئل جانسون" تاسيس گرديده است. (طبق تعريف فرهنگ لغات لاگمن، "بك پكر" كسي است كه معمولا بدون داشتن پول زياد و فقط بخاطر لذت بردن، با يك كوله بصورت پياده و يا با استفاده از وسايل حمل و نقل عمومي سفر مي كند. در اصطلاح فارسي مي توان به كوله بر تعبير نمود) آنها براي دستيابي به يك شناخت و فهم بهتر از مردم مختلف جهان به سرزمين هاي نسبتا ناشناخته بخصوص كشورهاي در حال توسعه سفر مي كنند و مردم را نيز به اين كار تشويق مي نمايند. اين انجمن توسط هزاران نفر از کاربران آنلاین از طريق فيس بوك دنبال می شود.

اعضاي اين انجمن در چند سال گذشته از بيش از 100 كشور ديدن كرده اند و اخيرا 20 مقصد به اصطلاح تاپ را براي گردشگري مهيج معرفي نموده اند كه پاكستان در رديف اول رتبه بندي آنها قرار گرفته است. آنها ضمن پيشنهاد به علاقمندان اين قسم از سفرها، در سراسر جهان، اعتقاد دارند كه پاكستان مي تواند به مقصد شماره يك گردشگري ماجراجويانه ( مهيج ) در سال 2018 تبديل شود؛ چراكه آنجا اقامتگاه دوست داشتني ترين و مهمان نوازترين مردم جهان بوده و برخي از چشم نواز ترين كوهستانهاي جهان را به بازديد كنندگان عرضه مي دارد و اين نقطه ي قوتي براي پاكستان است.

در ادامه برای اينكه بدانيم نظرات اين دسته از اشخاص و انجمن ها تا چه اندازه به واقعيت نزديك است، کنکاشی مختصر در خصوص صنعت گردشگری و میزان موفقیت پاكستان در بحث جذب توریسم انجام شد که ضمن آشنايي با فرصت ها و تهديدهاي موجود، جايگاه واقعي اين كشور در جهان تا حدودی براي ما مشخص می گردد.

ظرفيت هاي بالقوه گردشگري پاكستان و موانع موجود بر سر راه

تاریخ پاکستان به طور عمده به تاریخ هند و ایران وابسته است و در سنن و آداب و عادات، سابقه ای قبل از یونانیان دارد. از خرابه های تمدن باستانی گرفته تا بخش های تپه های هیمالیا، جهانگردانی را به خود جذب می کنند. بیشتر شهرهای پاکستان دارای آثار تاریخی زیبایی هستند که سبب جذب گردشگر می شوند. اغلب این شهرها قبل از بابلیان تشکیل شده و تاریخ موجودیت آن ها به دو هزار و 500 سال پیش برمی گردد.

گونه های مختلف گیاهی و نیز مناظر بی بدیل و آب و هوا در پاکستان به این کشور اجازه می دهد تا از گونه های مختلف حیوانات و پرندگان وحشی برخوردار باشد. انواع حیوانات مانند تمساح، شاهین، قرقی، کفتار و بسیاری دیگر، در این کشور زیست می کنند.

زیبایی های پاکستان چه در مناظر طبیعی و چه تاریخی، جاذبه اصلی رونق گردشگری در بخش داخلی و خارجی بوده است. ( به عنوان نمونه منطقه پاکستان شمالی گیلگیت بلتستان به عنوان پایتخت گردشگری پاکستان شمرده می شود که به بلندترین قله های جهان نظیر K2 به عنوان دومین قله مرتفع جهان نزدیک است ) همچنین کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) نیز نقش مهمی در این زمینه ایفا می کند، زیرا هر دو کشور در ایجاد زیرساخت های گردشگری به ویژه بزرگراه های باکیفیت در گیلگیت بلتستان که هم مرز با چین و پاکستان است، فعالیت می کنند.

با اينهمه، شرایط نامساعد امنیتی، درگیری های قومی، فقر و غیره ؛ توسعه و رونق این صنعت را تحت تاثیر قرار داده و هنوز این سرزمین با همه استعدادهای بالقوه نتوانسته است به جایگاه مناسبی دست يابد.  

مهندس "حمزه نويد" كارمند بخش دولتي در اداره توسعه و برنامه ريزي شهر لاهور طي مقاله اي تحت عنوان " پاكستان در صنعت جهاني گردشگري[2] " پس از اشاره به تمامي ظرفيت هاي طبيعي و تاريخي و فرهنگي پاكستان و مقايسه موردي با كشورهاي همسايه مثل چين و هند كه به ترتيب موفق به جذب 10 و 60 ميليون گردشگر در سال 2017 شده اند، با تأسف به سهم پايين 2.7 درصدي گردشگري پاكستان از توليد ناخالص ملي اشاره كرده است كه با هيچ نوع استانداردي همخواني ندارد.

وي مسئله تروريسم و وضعيت قانون و نظم را بزرگترين مانع در ورود گردشگران خارجي به كشورشان مي داند، ضمن اينكه معتقد است صنعت گردشگري با نام تجاري و حسن شهرت شناخته مي شود ( كار مي كند ) چراكه شما مسلما دوست نداريد از كشوري بازديد كنيد كه مي دانيد آنجا براي شما و خانواده تان امن نخواهد بود. البته نرخ گردشگران خارجي در پاكستان حتي قبل از حادثه 11 سپتامبر دلگرم كننده نبوده و مشكل موجود در اين عرصه، چند بعدي است.

عدم وجود امكانات رفاهي عادي در مكان هاي مورد بازديد يكي يگر از اين مشكلات است و اينكه با توجه به اعلام شركت توسعه گردشگري پاكستان مبني بر ، رشد جمعيت گردشگر داخلي ( 38.7 درصد) ، اما اين صنعت هنوز حتي نتوانسته است از عهده گردشگران محلي برآيد.

مشكل گزارش شده ديگر برمي گردد به مراحل سخت اخذ ويزاي پاكستان و گذراندن مراحل كنترل و چك كه با تشديد شرايط امنيتي در چند سال گذشته عرصه را بر خارجي ها تنگ تر كرده؛ هر چند اخيرا دولت پاكستان تلاش كرده تا اين مشكل را با اعلام قانون ورود بدون ويزا، براي اتباع 30 كشور به اصطلاح گردشگر دوستانه[3]، برطرف نمايد. به اين ترتيب شايد اين اقدام بتواند منجر به افزايش اعتماد گردشگران خارجي گردد. در جهان امروز بيشتر گردشگران خارجي از طريق ويزاي الكترونيكي سفر مي كنند.

فعاليت هاي لازم جهت توسعه گردشگري پاكستان طبق ديدگاه كارشناسان پاكستاني

کارشناسان گردشگری بر این مهم هم عقیده اند که با بهبود شاخص های امنیتی در پاکستان و تبلیغ دولت در خصوص جذب گردشگر، این صنعت اشتغالزا در پاکستان بیش از گذشته در اقتصاد کشور نقش بازی می کند. چنانچه پس از اقدامات دولت و ارتش پاکستان برای تامین امنیت نسبي در این کشور، صنعت گردشگری پاکستان رشد چشمگیری در سال گذشته داشت، به نحوی که بر اساس گزارش شرکت توسعه گردشگری پاکستان (PTDC) یک میلیون و ۷50 هزار گردشگر از سراسر جهان از در سال ۲۰۱۷ از جاذبه های گردشگری پاکستان دیدن کردند.

"حمزه نويد" نويسنده مقاله " پاكستان در صنعت جهاني گردشگري " همچون ديگر فعالان بخش گردشگري پاكستان براي تسريع در روند بهبود امر گردشگري در آن كشور؛ در درجه اول همكاري بخش دولتي و خصوصي را لازم مي دانند بطوري كه بخش دولتي كه مسووليت يك سياست گسترده تر را دارد بايد به جذب گردشگر پرداخته و بخش خصوصي نيز بر اين اساس در جهت تامين نيازمندي هاي گردشگران در داخل كشور گام بردارد.

با توجه به لزوم وجود يك برند يا نام تجاري، صنعت سرگرمي پاكستان بطور جدي نياز دارد كه جهاني فكر كند و تلاش كند براي ساخت تصويري نرم از خود چرا كه هر كشوري سعي دارد بطور گسترده خود را به جهان معرفي نمايد. به عنوان مثال براي هند " اين هند افسانه اي ( باور نكردني)" و براي مالزي " مالزي واقعا آسياست " به عنوان برند در نظر گرفته شده است. هر چند در حال حاضر كمپين هاي " پاكستان شگفت انگيز " و " پاكستان درحال ظهور " در سراسر جهان اجرا مي شوند اما نياز دارد تا اين روند از طريق پيشنهادات ، معاملات و تبليغات گوناگون مورد پسند و انتظار تكميل شود.

در نهايت بكارگيري شيوه هاي نوين حمل و نقل عمومي موضوعي است كه براي گردشگران كشورهاي دوست مسئله حائز اهميتي مي تواند باشد، از وجود خطوط پروازي مستقيم و فرودگاه هاي خوب گرفته تا توقفگاه هاي بين شهري و امكانات داخل شهري مانند مترو و تراموا براي دسترسي آسانتر به اماكن.

نويسنده تاكيد دارد كه ما ( پاكستاني ها ) قبلا زمان ارزشمندي را از دست داه ايم و بيش از اين درنگ جايز نيست بنابراين بايد درهايمان را براي نشان دادن پاكستان شگفت انگيز به روي جهان باز كنيم.

آمارهاي جهاني پيرامون وضعيت صنعت گردشگري

سازمان جهانی گردشگری (UNWTO که مقر آن در مادرید اسپانیا است ) در گزارش سالانه خود از آمار و ارقام گردشگری بین‌المللی در سال ۲۰۱۷ رونمایی کرد در اين سال بیش از ۱.۳ میلیارد نفر سفر کردند و مجموع درآمد این صنعت بزرگ به ۱.۲۳ تریلیون دلار رسید که خود نشان از افزایش تقاضا برای گردشگری بین‌المللی در تمامی نقاط جهان دارد. در سال ۲۰۱۷ میلادی، قاره اروپا در مجموع پذیرای ۵۱ درصد از گردشگران بین‌المللی بود و پس از آن منطقه آسیاپاسیفیک و آمریکا نیز به ترتیب ۲۴ و ۱۶ درصد از کل توریست‌های بین‌المللی را جذب کردند. سهم مناطق آفریقا و خاورمیانه از گردشگران بین‌المللی سال ۲۰۱۷ نیز به ترتیب ۵ و ۴ درصد بوده است.

همچنين در بررسي ديگر، انجمن جهانی اقتصاد (The World Economic Forum) طی گزارشی موسوم به گزارش رقابت پذیری مسافرت و گردشگری 2017 به بررسی وضعیت صنعت گردشگری 136 کشور جهان پرداخته و شاخصی به نام شاخص رقابت پذیری در بخش مسافرت و گردشگری را ارائه کرده است. (شاخص رقابت پذیری در بخش مسافرت و گردشگری، قدرت رقابت کشورها در زمینه گردشگری را نشان می‌دهد. با بررسی چهار مولفه اصلی توانمندسازی محیط، سیاست‌های گردشگری، زیرساخت‌ها و منابع طبیعی و فرهنگی که شامل 14 زیرمولفه است، نمره‌ای از صفر تا 10 به این کشورها داده می‌شود. هر چه این نمره بیشتر باشد دلالت بر قدرت رقابت بیشتر یک کشور دارد )

در جدیدترین گزارش اين انجمن از وضعیت صنعت گردشگری 136 کشور جهان، پاكستان در رتبه 124 اين رتبه بندي قرار گرفته است. اين در حالي است كه كشورهاي همسايه اين كشور مانند چين در رتبه 15، هند در رتبه 40 و ایران از نظر قدرت رقابت در جهان در جايگاه 94 قرار دارند.[4] (طبق گفته معاون گردشگري سازمان ميراث فرهنگي، كشورمان ايران در سال 96 تعداد ۵ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر گردشگر ورودی داشت )

با لحاظ كردن موارد از پيش گفته شده، هر چند نظرات اين گونه مؤسسات و تبليغات آنها براي صنعت گردشگري نيازمند به رشد پاكستان مي تواند كمك زيادي باشد تا بيشتر در دنيا شناخته شود ليكن كافي نيست. این نوع بازدیدها و توصیفات گردشگران خارجی در خصوص کشور خودمان ایران نیز هر از چند گاهي اتفاق مي افتد؛ چه بسا پر رنگ تر، اما در آخر کار این آمارها و درآمدهای بدست آمده از این قسم از صنعت هستند كه ميزان موفقيت هر كشوري را در جهان مشخص مي نمايند. امروزه رشد صنعت گردشگری به اقدامات دولت ها و وجود شرايط و زير ساخت هاي مناسب گردشگري وابسته می باشد. به نظر می رسد پاکستان به زمان بیشتری برای رسیدن به جایگاه مناسب نیازمند است؛ چون بايد نسبت به تامین سه الزامي که بیشتر کارشناسان گردشگری دنیا در آن اتفاق نظر دارند؛ شامل اقامت، پرواز مستقیم و امنیت، اقدام نماید.

امید است این کشور همسایه و دوست، بتواند با عزم ملی و تکیه بر استعدادهای خود، مقدمات توسعه را هر چه سریعتر فراهم نماید تا رفاه و امنیت لازم برای ملت مسلمان پاکستان حاصل گردد، امنیت همسایگان، امنیت ما است.

* كارشناس توسعه روابط فرهنگي آسيا و اقيانوسيه، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي  

منابع مورد استفاده :

tribune.com.pk/story/1649475/6-pakistan-global-tourism-industry

www.houseofpakistan.com/2018

http://scs-center.com/170

www.eghtesadonline.com

www.farsnews.com/news/13960126001424

www.yjc.ir/fa/news/6500003

www.isna.ir/news/97021608782

http://www.chtn.ir

[1] برنامه تبادل گردشگران بین ایران و پاکستان در سه قالب هوایی، زمینی و دریایی انجام خواهد شد. در سفرهای دریایی تردد از بندرکراچی به چابهار، در ترددهای ریلی از طریق ورود قطارهای گردشگری به سیستان و بلوچستان و سفرهای هوایی از طریق پروازهای مستقیم به مشهد برنامه‌ریزی و تفاهم شده است.

[2] منتشر شده در تاريخ سوم مارچ 2018، سايت "اكسپرس تريبون" (THE EXPRESS TRIBUNE)

[3] announcing visa-free entry to 30 tourist-friendly countries

[4] افغانستان ديگر همسايه پاكستان در اين رتبه بندي قرار نگرفته است .