قاچاق انسان سال‌ها است که موجب بروز مشکلات عدیده‌ای در استان‌های شرقی کشور شده است و ظاهراً مسئولان به‌جای پاسخگویی و تلاش برای رفع این معضل درصدد پاک کردن صورت‌مسئله هستند.
به گزارش «تابناک» به نقل از مهر، در تعریف لغوی قاچاق چیزی است که ورود آن به کشور یا معامله آن از طرف دولت ممنوع است و در علم اقتصاد به‌صورت مشخص به کالایی که مخفیانه از مرزهای کشور وارد یا خارج شود، قاچاق می‌گویند اما در این گزارش سعی داریم به معضل جدی‌تری به نام «قاچاق انسان» بپردازیم.
موضوع قاچاق انسان از مرزهای شرقی کشور مدت‌زمانی است که بر سر زبان‌ها افتاده و دلیل آن، هم‌مرز بودن کشور ایران با دو کشور افغانستان و پاکستان است که دارای ظرفیت‌ها و زیرساخت‌های کمتری هستند.
دیرزمانی است که همسایگی با کشور افغانستان باعث شده ایران تبدیل به میزبانی اجباری برای زن و کودک و جوان افغانستانی شود، عارضه‌ای که برخی اقتصاددانان آن را برای زمینه‌های کار و اشتغال جوانان ایرانی مضر می‌دانند، اما سخن که به بحث‌های کارگری می‌کشد انتخاب اول کارفرمایان و پیمانکاران، جوان کوشای افغانستانی است.
اول آذرماه ۹۷ انتشار فیلمی در فضای مجازی باعث شد، قاچاق انسان برای برخی از مردم و مسئولان ملموس‌تر شود، واژه‌ای که در اولین بازخورد ذهنی انسان را به یاد باندهای پیچیده و مخوف انسان ربایی و فروش اعضای بدن می‌اندازد اما در این گزارش منظور ورود و خروج غیرقانونی افراد به داخل یا خارج مرز است که بیشترین مصداق آن مربوط به تبعه‌های کشور افغانستان است.
داستان‌هایی که افغانستانی‌ها از ورود غیرقانونی به ایران تعریف می‌کنند گاهی رنج‌آور و دل‌خراش و گاهی باورنکردنی است. خاطره جاساز شدنشان در صندوق‌عقب خودرو یا روایت مرگ هم‌سفرشان در اتاقکی کوچک که ۲۰ نفر آدم را در آن جا داده‌اند.
البته موضوع قاچاق انسان علاوه بر مشکلاتی که برای مهاجرین ایجاد می‌کند یکی از معضلات دنباله‌دار در استان‌های شرقی کشور است زیرا حمل‌ونقل نامناسب این افراد حوادثی دردناک و پاره‌ای مشکلات اجتماعی را رقم می‌زند.
تصادف‌های بی‌پایان شوتی‌ها در جاده‌های شرق کرمان
اگر مروری بر خبرهای حوادث جاده‌ای شرق کرمان داشته باشد آمار تصادف‌های جاده‌ای اتباع غیرقانونی سر به فلک می‌کشد، هرچند هنوز آمار دقیقی از این تلفات منتشرنشده اما مردم بومی که در شهرستان‌ها و روستاهای اطراف جاده‌ها زندگی می‌کنند نیز به تنگ آمده‌اند. بروز حوادث فقط گریبان افغانستانی‌ها را نگرفته بلکه در سوی دیگر قربانیان مسافران بی‌گناهی هستند که از این جاده‌ها عبور می‌کنند.
کمتر مسئولی در استان کرمان تمایل دارد در خصوص این حوادث و میزان تردد افاغنه در این استان آمار ارائه کند و مراجعه خبرنگار ما به مسئولان تقریباً بی‌نتیجه ماند.
سراغ یکی از افرادی می‌رویم که سابقاً به‌قول‌معروف «افغانی کِش» بوده است و می‌گوید: وقتی شغلی وجود ندارد و زمینه اشتغال نیست مردم چاره‌ای جز قاچاق ندارند. تا چند ماه قبل قیمت یک پژو در کارخانه ۳۰ میلیون تومان بود، هر بار که از شهرستان‌های غربی سیستان و بلوچستان به سمت مرکز استان یا یزد مسافر بزنید از هر افغانستانی می‌توانید تا دو میلیون تومان بگیرد.
۱۷ مسافر در یک پژو
وی می‌گوید: هر بار حداقل ۱۵ و حداکثر ۱۷ تا ۱۸ نفر را می‌توانید سوار کنید، پنج نفر در صندوق‌عقب، سه نفر جلو و بقیه در صندلی عقب سوار می‌شوند، البته بستگی به جثه این افراد دارد.
این مرد می‌افزاید: شما اگر دومرتبه این کار را انجام دهید هزینه خرید پژو تأمین می‌شود و بقیه سود است، البته این را هم بگویم ما از مرز آن‌ها را سوار نمی‌کنیم، این افراد برای رسیدن به استان‌های مرکزی باید چندین بار خودرو عوض کنند. مثلاً از مرز تا شهرستان ریگان و یا شهرستان بم یک مسیر است و از بم به سمت شهرستان‌های مرکزی یک مسیر و اگر کسی بخواهد به استان‌های مرزی برود هم باید سوار یک خودروی دیگر شود.
این تجارت به‌ظاهر هم برای افغانستانی‌ها سود دارد و به کار و شغل می‌رسند و هم برای افرادی که بر اثر خشک‌سالی مزارعشان خشک‌شده یا به هر دلیل بیکار شده‌اند و اکثراً از قشر ضعیف جامعه هستند و حالا وارد زنجیره قاچاق انسان شده‌اند.
یکی از راننده‌های جاده مسیر کرمان-جیرفت به من توصیه می‌کند که از مسیر دلفارد به سمت کرمان سفر نکنم دلیلش هم وجود «شوتی‌ها» یا همان خودروهای حامل اتباع افغانستانی است که با سرعت نزدیک به ۲۰۰ کیلومتر در ساعت در جاده حرکت کرده و هیچ قانونی را رعایت نمی‌کنند. این راننده می‌گوید این خودروها خیلی‌ها را در این جاده‌ها عزادار کرده‌اند.
حدود ۳۰۰ هزار نفر مهاجر افغانستانی در استان کرمان حضور دارند
نماینده مردم سیرجان و بردسیر در گفتگو با مهر در خصوص قاچاق انسان می‌گوید: حدود ۳۰۰ هزار افغانستانی دارای مجوز و یا غیرقانونی در استان کرمان حضور دارند و انتقال این افراد از سمت مرزها برای برخی افراد سودجو پردرآمد است و باید با این قاچاقچیان برخورد قانونی شود.
شهباز حسن‌پور می‌گوید: حضور این افراد بسیاری از فرصت‌های کاری را نیز گرفته است و ساماندهی این افراد بسیار مهم است اما اقدام قابل‌توجهی در این خصوص صورت نگرفته است.
وی تصریح کرد: از مسئولان می‌خواهیم یک طرح مدون برای ساماندهی افغانستانی‌های مهاجر ارائه کنند.
وی به بالا رفتن میزان بیکاری در استان اشاره و بیان کرد: حضور اتباع خارجی باید کاملاً قانونمند باشد و هر فردی که وارد کشور می‌شود شناسایی‌شده و مشخص باشد.
نحوه حضور اتباع افغانستان در کشور باید ساماندهی شود
از سوی دیگر محمدرضا پور ابراهیمی رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس و نماینده مردم کرمان هم می‌گوید: ما از ابتدای جنگ افغانستان میزبان خوبی برای اتباع افغان بوده‌ایم.
وی می‌گوید: بسیاری از این افراد بعد از پایان جنگ به افغانستان برگشته‌اند اما برخی هم برای رسیدن به فرصت‌های شغلی و زندگی بهتر به ایران می‌آیند و در استان‌های مختلف حضور دارند.
وی می‌افزاید: حضور این افراد باید کاملاً قانونمند باشد و نباید زمینه‌های قاچاق در استان فراهم شود.
وی به این آمار اشاره کرد که ۱۰ درصد جمعیت استان کرمان را افاغنه تشکیل می‌دهد و اطلاعات دقیقی از این افراد در دسترس نیست به همین دلیل ساماندهی اتباع باید انجام و از قاچاق نیز جلوگیری شود.
پور ابراهیمی گفت: ما به ساماندهی نیاز داریم نه طرد این افراد؛ نباید فراموش کنیم چند سال قبل که این افراد از استان طرد شدند برای تأمین نیروی کار ساختمانی و کشاورزی با مشکل مواجه شدیم.
قاچاق انسان در خراسان جنوبی نداریم
معاون سیاسی اجتماعی امنیتی استانداری خراسان جنوبی هم در این زمینه می‌گوید: تمام افرادی که در خراسان جنوبی آمارشان از اردوگاه اتباع بیگانه منتشر می‌شود مربوط به افغانستانی‌هایی است که از استان‌های دیگر به خراسان جنوبی آمده‌اند.
حسنی مقدم می‌خواهد به کار بردن واژه قاچاق انسان را بسیار وهم‌انگیز ندانیم یا این‌طور تعبیر نکنیم که به‌احتمال‌قوی این قاچاق‌ها توسط یک تیم حرفه‌ای ساماندهی و عملیاتی می‌شود. بلکه همه‌چیز یک روند طبیعی دارد.
وی می‌گوید: افغانستانی تا نزدیک مرز می‌آید و از آنجا با خودروهایی که مدتی است این حرفه را انتخاب کرده‌اند به داخل ایران می‌آیند.
وی به حوادثی که برای آن‌ها با این ورود غیرقانونی به وجود می‌آید هم اشاره می‌کند اما تأکید دارد که در خراسان جنوبی قاچاق انسان نداریم.
حسنی مقدم با اشاره به اتباعی که از دیگر استان‌ها واردشده‌اند آمار ۸ ماهه امسال از افرادی که طردشده‌اند را ۳۶۶ نفر عنوان می‌کند که هیچ‌گونه مدرک شناسایی نداشته‌اند و اداره اتباع اقدام به بازگشت آن‌ها کرده است.
وی می‌گوید: این اتباع از مرز سایر استان‌ها وارد استان شده‌اند که قصد سفر به سایر استان‌های کشور را نیز داشته‌اند و در مسیرهای ترددی دستگیر و طردشده‌اند.
البته دراین بین افغانستانی‌هایی هم هستند که توانسته‌اند از طریق راه‌های قانونی که وجود دارد در استان اقامت بگیرند. چراکه به گفته معاون سیاسی اجتماعی استاندار خراسان جنوبی از میان آن‌هایی که در ۸ ماهه امسال دستگیر شدند ۴۲۴ نفر مدارک هویتی داشته‌اند.
حسنی مقدم آمار کشفیات مرز را فقط مربوط به همان ۱۴ نفری که اول آذر دستگیر شدند عنوان کرد و تأکید داشت مرز خراسان جنوبی هیچ‌گونه کشفیاتی در این زمینه نداشته و ندارد.
وضع قاچاق انسان در سیستان و بلوچستان
اما حالا باید ببینم اوضاع در استان سیستان و بلوچستان که تقریباً همه مسئولان اشاره کردند که شروع داستان قاچاق انسان به سبب مرزهای طولانی از آنجا است، چگونه است.
قاچاق انسان و مهاجرت غیرقانونی افراد ازجمله مشکلاتی است که از دیرباز در سیستان و بلوچستان وجود داشته زیرا با توجه به نبود ثبات کافی در کشورهای هم‌جوار و نیز مشکلات کاری و درآمدی در این کشورها، افراد بسیاری قصد ورود غیرقانونی به ایران و زندگی در سایه آرامش موجود این کشور حتی با حداقل دستمزد را دارند.
«بدوکی» معضلی همیشگی در جاده‌های سیستان و بلوچستان
میان قاچاقچیان در استان سیستان و بلوچستان عبارت‌های خاصی وجود دارد که یکی از آن‌ها «بدوکی» یا کوله بری به معنای حمل‌ونقل کالا، اجناس و انسان به‌صورت غیرقانونی است.
مسیر قاچاق انسان از بخش‌های مختلف سیستان و بلوچستان متفاوت است، معمولاً مهاجرانی که به‌صورت غیرقانونی از شمال استان وارد کشور می‌شوند، مقصدشان بیشتر زاهدان و مشهد است و مهاجرانی که از مرزهای پاکستان وارد منطقه بلوچستان می‌شوند، بیشتر به سمت هرمزگان، یزد و کرمان می‌روند.
قاچاقچیان انسان پس از ورود، این افراد را با خودروهای مختلف که قبلاً بیشتر وانت بود و اینک خودروهای سواری نظیر پژو ۴۰۵ نیز به آن اضافه‌شده آنان را منتقل می‌کنند و کرایه‌های بسیار بالایی نیز آز آن‌ها می‌گیرند.
از سوی دیگر طبق خبرهای منتشرشده قاچاق انسان یکی از عوامل اصلی حوادث رانندگی در محورهای مواصلاتی استان سیستان و بلوچستان است اما متأسفانه هیچ‌یک از مسئولان استان حاضر به ارائه آمار مشخصی در این خصوص نیستند.
از سوی دیگر وجود محرومیت‌های شدید اقتصادی و میزان بالای بیکاری در مناطق مرزی، تأثیر بسیار زیادی در جذب افراد به این شغل خطرناک اما پردرآمد داشته است زیرا ساکنان مناطق مرزی اغلب افرادی هستند که زمینه‌های مساعد برای اشتغال سالم برای آن‌ها وجود ندارد از همین رو برای کسب درآمد به‌ناچار به قاچاق روی می‌آورند.
البته متأسفانه در این میان تعدادی افراد سودجو نیز هستند که با زیر پا گذاشتن قوانین از راه‌های عمومی برای رسیدن به منافع شخصی و مقاصد شوم خود استفاده می‌کنند که این موضوع سبب ایجاد خطر و بی‌نظمی برای سایر هم‌وطنان در معابر استان سیستان و بلوچستان شده است.
پاک کردن صورت‌مسئله
حسینعلی شهریاری نماینده مردم زاهدان در مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، اظهار داشت: قاچاق به معنای واردات کالا و یا هر چیزی از کانال غیرطبیعی و خلاف است از همین رو سکوت مسئولان در این خصوص هیچ توجیهی ندارد.
وی با تأکید بر لزوم نظارت بیشتر مسئولان ادامه داد: یکی از دلایل اصلی وقوع حوادث رانندگی در راه‌های سیستان و بلوچستان تردد بی‌رویه خودروهای قاچاق انسان و سوخت است.
وی افزود: این موضوع پیش‌تر اکثراً توسط وانت‌بارها که مبادرت به سوار کردن مسافران با ظرفیت بالا در قسمت بار می‌کردند انجام می‌گرفت اما این روزها توسط خودروهای سواری با ظرفیت‌های بسیار بالا و با بستن پلاک‌های خودرو و با سرعت‌های بالا انجام می‌شود.
نماینده مردم زاهدان در مجلس شورای اسلامی گفت: اینکه مسئولان پاسخگویی در خصوص این معضل را خط قرمز اعلام کنند در واقع پاک کردن صورت‌مسئله است.
وی تصریح کرد: البته قطعاً موضوع قاچاق ریشه‌هایی دارد که باید حتماً به آن پرداخته شود اما این دلیل نمی‌شود که در حال حاضر راه‌حلی برای این معضل اندیشیده نشود.
و فرجام سخن اینکه نه نوسانات ارزی توانسته جلوی قاچاق انسان از مرزهای شرقی را بگیرد نه قانون و برخوردهای قهری؛ و این معضل همچنان در استان‌های شرقی کشور ادامه دارد و تبعات امنیتی، اقتصادی و اجتماعی آن برای استان‌های مرزی بشمار است.
