فتاوای آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدظله)
شروط ضمن عقد ازدواج
١ – تعدد موجب و قابل در عقد نکاح
سؤال:مرد مقلّد مرجعى است که مثلا تعدد موجب و قابل را شرط مى داند و زن از مجتهدى تقلید مى کند که اتّحاد موجب و قابل را کافى مى داند، در این جا طبق نظر کدام یک از این دو مرجع باید عمل کرد؟
پاسخ:در چنین مواردى احتیاط آن است که مطابق فتواى مرجعى که تعدد را شرط مى داند عمل کنند.
٢ – تعدد وکیل در اجرای عقد
سؤال:آیا تعدّد وکیل از سوى مرد و زن در اجراى عقد لازم است؟
پاسخ:تعدّد وکیل در اجراى عقد احتیاط مستحب است.
٣ – ازدواج قبل از بلوغ توسط ولی
سؤال:دخترى قبل از نه سالگى به عقد شخصى در آمده است در حالى که دختر از موضوع خبر نداشته و عقد را پدر دختر جارى کرده است و در ضمن، فاصله سنّى بین این دختر و آن مرد حدود 25 سال است و آن مرد زن دیگرى نیز دارد و حتى دخترش با این زن دوّم هم سن است. وقتى دختر بالغ مى شود عدم رضایت خود را از این عقد اعلام مى کند و اصرار مى کند که این ازدواج به مصلحت من نیست و من طلاق مى خواهم ولى مرد حاضر به طلاق نمى شود، آیا این عقد درست است و باید به این عقد ملتزم باشد یا مى تواند با کسى دیگر ازدواج کند با توجّه به این که دختر به حدّى رسیده که احتیاج به شوهر کردن دارد؟
پاسخ:چنانچه این عقد به مصلحت دختر نبوده، باطل است و دختر مى تواند بدون طلاق شوهر کند ولى اگر دختر بعد از بلوغ رضایت داده است نمى تواند آن را به هم بزند.
٤ – شرط انجام امور منزل
سؤال:آیا این شرط که همسر آینده کارهاى معمولى منزل را انجام دهد صحیح است و در صورتى که به شرط عمل نکرد حکم آن چیست؟
پاسخ:هرگاه شرط کنند، این شرط لازم الاجراست و در صورت تخلّف احتیاط این است که زن هزینه آن را بپردازد.
٥ – شرط رسیدگی به مادر همسر
سؤال:شخصى قبل از ازدواج با دخترى صحبت مى کند و مى گوید با شما ازدواج مى کنم به شرط این که به مادر پیرى که دارم رسیدگى کنى و او قبول مى کند ولى آن دختر پس از ازدواج به مادر شوهرش رسیدگى نمى کند آیا چنین شرطى قبل از ازدواج الزام آور است؟
پاسخ:این شرط الزام آور است.
٦ – صیغه محرمیت برادری و خواهری
سؤال:صیغه محرمیّت بین زن و مرد نامحرم (صیغه برادرى و خواهرى) چگونه است؟
پاسخ:چیزى به نام صیغه برادرى و خواهرى نداریم. و صیغه محرمیّت یا به وسیله ازدواج دائم، و یا ازدواج موقّت حاصل مى شود; (البتّه با شرایطش) و غیر آن ممنوع است.
٧ – عدم مشروعیت نکاح معاطاتی
سؤال:دختر و پسرى به هم علاقمند بودند، ولى خانواده دختر با ازدواج آنان مخالف بود. آن دو براى این که خانواده دختر را مجبور کنند تا با ازدواج آنان موافقت کنند، به طور نامشروع مجامعت کرده، و دختر حامله شده، و طفلى به دنیا آورده است اکنون اظهار مى دارند که چون روستایى بوده، نمى دانسته، و یا نمى توانسته اند صیغه ازدواج را جارى کنند، و به رضایت طرفینى اکتفا کرده، و آن را کافى دانسته اند:
1ـ آیا توافق طرفین به عنوان صیغه عقد قابل قبول است؟
2ـ همین که طرفین ادّعاى اجراى صیغه عقد نمایند براى ایجاد شبهه کافى است، یا باید صحّت آن بررسى و اثبات شود؟
3ــ آیا در مسأله فوق حدوث شبهه، فقط موجب برائت از حدّ است، یا تعزیر را نیز منتفى مى سازد؟
4ـ بر فرض احصان مرد، حکم چیست؟
5ـ آیا ازدواج آن دو با یکدیگر بلا مانع است؟
6ـ آیا در فرض بکارت و عدم آن، حکم متفاوت است؟
پاسخ:
1- توافق طرفین کافى نیست.
2- چنانچه احتمال دهیم ادّعاى آنها راست باشد، باید حمل بر صحّت کرد.
3- در فرض بالا حد و تعزیر هر دو. ساقط می شود.
4- احصان مرد تفاوتى ایجاد نمى کند.
5- آنها مى توانند با هم ازدواج کنند.
6- تفاوتى نمى کند.
٨ – انصراف شرط عدم ازدواج مجدد زوج به عقد دائم
سؤال:با توجّه به این که در قانون مدنى، نکاح اعمّ از دائم و منقطع مى باشد، در صورتى که زوج شروط مندرج در عقد نامه را پذیرفته باشد، و ازدواج مجدّد (اعم از دائم یا منقطع) نماید، آیا زوجه مى تواند تقاضاى طلاق کند؟ آیا همسر دیگر، شامل نکاح موقّت هم مى شود؟ آیا در صورت اثبات و تحقّق تخلّف، دادگاه مى تواند حکم فسخ نکاح را صادر نماید؟
پاسخ:شرط مزبور منصرف به ازدواج دائم است، و شامل عقد موقّت کوتاه مدّت نمى شود. ولى اگر عقد موقّت براى مدّت طولانى، مثلا چند سال باشد، زن (طبق شرایط عقد نامه) وکیل در طلاق خواهد بود.
٩ – شرط ضمن عقد انتقال دو دانگ از ملک مجهول
سؤال:دوشیزه اى بطور رسمى به عقد همسرش در آمد. زوج علاوه بر شروط
ضمن عقد نکاح، شرط زیر را نیز متعهّد گردید:
«در ضمن عقد خارج لازم شرط شد که هر زمان زوج خانه ملکى تهیّه نمود، دو دانگ آن را به طور رسمى به زوجه انتقال دهد.» على رغم مرسوم بودن چنین شرطى در محاضر، وکیل زوج ادّعاى باطل بودن آن را مى نماید. لطفاً در این رابطه بفرمایید: با توجّه به این که مشروط در عقد فوق ملک به عنوان عام نبوده، بلکه به صورت خانه بوده، و آن هم به صورت دو دانگ از شش دانگ تعیین شده است. آیا باز هم شرط مورد نظر مجهول و باطل است؟
پاسخ:با توجّه به این که مشخّصات خانه از نظر متراژ و قیمت و مانند آن تعیین نشده، شرط مجهول بوده و خالى از اشکال نیست. بهتر آن است طرفین در مورد خانه با هم مصالحه کنند.
١٠ – شروط ضمن عقدی که در عقد نامه ثبت نشده باشد
سؤال:اگر مردى قبل از جارى شدن صیغه عقد، و به هنگام گفتگوهاى مقدّماتى ازدواج، توافقنامه هاى شروط ضمن عقد کتبى با دختر امضا کند، که متضمّن شروط رفتارى و فعلى باشد. یعنى در زندگى این کار را بکند یا نکند، و مخالف مقتضاى عقد هم نباشد. از جمله «با دار و ندار شوهر بسازد» و «تا قبل از بچّه دار شدن و سر و سامان گرفتن زندگى، ما بقى مهریّه را از او مطالبه نکند» و دختر پس از گفتگو و مطالعه آنها، کتباً بنویسد: «من با تمام آنها موافقم» و امضا کند. ولى این شرط در ذیل قباله رسمى نوشته نشود. آیا این شروط اعتبار و سندیّت دارد؟ اگر زن جهت فریب و جلب رضایت مرد آنها را قبول کرده، ولى پس از ازدواج تخلّف و عهد شکنى کند، و آنها را به تمسخر بگیرد، و سه ماه بعد از عروسى مهریّه خود را به اجرا بگذارد، با توجّه به این که با عدم قبول شروط، عقد واقع نمى شد، وضعیّت این عقد چگونه است؟ آیا زوجه تدلیس کرده است؟ آیا وى مى تواند على رغم این که سه دانگ از منزل مسکونى به نام وى شده، و مبالغ هنگفتى طلاجات و جواهرات و بقیّه اقلام مهریّه خود را گرفته، بقیّه آن را طلب کند؟ آیا منزل مسکونى و محلّ کسب شوهر از مستثنیات دین و مهر زوجه محسوب مى شود؟
پاسخ:هرگاه قبلا توافق بر شروطى شده و طرفین آن را امضا کرده اند، سپس عقد خوانده شده، این شروط لازم الاجرا است. و به اصطلاح فقهى از قبیل شروط مبنىّ علیها العقد است
١١ – شروط ضمن عقدی که در عقد نامه ثبت نشده باشد
سؤال:اگر مردى قبل از جارى شدن صیغه عقد، و به هنگام گفتگوهاى مقدّماتى ازدواج، توافقنامه هاى شروط ضمن عقد کتبى با دختر امضا کند، که متضمّن شروط رفتارى و فعلى باشد. یعنى در زندگى این کار را بکند یا نکند، و مخالف مقتضاى عقد هم نباشد. از جمله «با دار و ندار شوهر بسازد» و «تا قبل از بچّه دار شدن و سر و سامان گرفتن زندگى، ما بقى مهریّه را از او مطالبه نکند» و دختر پس از گفتگو و مطالعه آنها، کتباً بنویسد: «من با تمام آنها موافقم» و امضا کند. ولى این شرط در ذیل قباله رسمى نوشته نشود. آیا این شروط اعتبار و سندیّت دارد؟ اگر زن جهت فریب و جلب رضایت مرد آنها را قبول کرده، ولى پس از ازدواج تخلّف و عهد شکنى کند، و آنها را به تمسخر بگیرد، و سه ماه بعد از عروسى مهریّه خود را به اجرا بگذارد، با توجّه به این که با عدم قبول شروط، عقد واقع نمى شد، وضعیّت این عقد چگونه است؟ آیا زوجه تدلیس کرده است؟ آیا وى مى تواند على رغم این که سه دانگ از منزل مسکونى به نام وى شده، و مبالغ هنگفتى طلاجات و جواهرات و بقیّه اقلام مهریّه خود را گرفته، بقیّه آن را طلب کند؟ آیا منزل مسکونى و محلّ کسب شوهر از مستثنیات دین و مهر زوجه محسوب مى شود؟
پاسخ:هرگاه قبلا توافق بر شروطى شده و طرفین آن را امضا کرده اند، سپس عقد خوانده شده، این شروط لازم الاجرا است. و به اصطلاح فقهى از قبیل شروط مبنىّ علیها العقد است.
١٢ – شرط بچه دار شدن همسر ضمن عقد
سؤال:شخصى به شرط آن که همسرش بچّه دار شود با وى ازدواج نموده، و تصریح مى کند که در صورت تخلّف او را طلاق خواهد داد. آیا چنین شرطى صحیح است؟
پاسخ:با توجّه به این که جلوگیرى از بچّه دار شدن امر حرامى نیست، این شرط هم شرط حرامى نمى باشد. ولى سزاوار است در غیر موارد ضرورت چنین شرطهایى نکنند.
١٣ – ازدواج اجباری دختر عمو با پسر عمو
سؤال:در بین عشایر عرب خوزستان رسمى به نام «نهوه» وجود دارد (اجبار دختر عمو به ازدواج با پسر عمو یا دیگر نزدیکان، و منع از ازدواج با دیگران،) چنین رسمى از نظر شرعى چه حکمى دارد؟
پاسخ:چنین رسمى برخلاف شرع است، و باید از آن پرهیز کرد، مگر این که زوج و زوجه هر دو بدون اجبار رضایت دهند.
١٤ – قرار دادن شروط ضمن عقد در عقدنامه
سؤال:در سالهای اخیر نظریه ای در حقوق خانواده مطرح و طرفداران زیادی نیز پیدا کرده است و آن قرار دادن شروط ضمن عقد در نکاحنامه (شرط وکالت مطلق در طلاق،حق اشتغال،حق ادامه تحصیل،حق حضانت،خروج ازکشور بدون اذن شوهر، اشتراک در اموال و ..) و تعیین مهریه های نمادین و در همان حد مهر السنه هست حال این وضعیت با شرع اسلام و کلیت دین مبین اسلام در تنافی است یا خیر ؟
با تشکر
پاسخ:قراردادن شرط وکالت در طلاق مانعی ندارد و همچنین مهرالسنه و امثال آن مشروط بر اینکه مهرالسنه را از ابهام بیرون آورند ولی شرط شرکت در اموال با وجود ابهامی که دارد خالی از اشکال نیست.
١٥ – ازدواج با دختر نه ساله
سؤال:ایا میتوان با دختری در سن 9سالگی ازدواج کرد؟ و عنوان کرد از پیامبر(صلی الله علیه و اله)پیروی شده؟ چرا؟
پاسخ:خواندن صیغه نکاح با اجازه پدر و با مصلحت دختر مانعی ندارد ولی آمیزش زمانی جایز است که رشد کافی برای آمیزش پیدا کند.
١٦ – خواندن عقد دائم در مدت عقد موقت
سؤال:اگر صیغه عقد موقت برای مدت چهار ماه بین زن و مردی جاری شود و پس از دو ماه برای همان زوج عقد دایم خوانده شود عقد دوم چه حکمی دارد؟
پاسخ:عقد دوم باطل است، بعد از اتمام مدت عقد موقت و یا بخشیدن بقیه آن توسط شوهر می توانند دوباره عقد کنند.
١٧ – خواندن عقد با غیر از مهریه مورد توافق
سؤال:به دخترى گفتند مهریّه شما 15 هزار روپیه هندى است و او به این مهریّه راضى شد ولى در عقد نامه 10 هزار نوشته شد، وکیل بعد از خواندن عقدنامه، بر مهریّه نوشته شده صیغه جارى کرد، آیا این صیغه (ازدواج دائمى) صحیح است؟
پاسخ:احتیاط آن است که صیغه عقد را مجدّداً با مهریّه مورد توافق جارى کنند.
١٨ – عدم آگاهی از حرمت ازدواج در عدّه
سؤال:آیا می توانم در مورد مسئله شخصی که به احکام عدّه آشنا نبوده و در این دوران ازدواج کرده به شما مرجع عالیقدر رجوع کنم؟
پاسخ:مانعی ندارد ولی اگر صیغه عقد را خودشان خوانده باشند و آمیزش حاصل شده باشد راهی برای ازدواج آنان با هم وجود ندارد.
١٩ – اعتبار رشد در امور مالی و غیر مالی در نکاح
سؤال:آیا رشد مالی و غیر مالی در صحت عقد نکاح معتبر است؟ به بیان دیگر نکاح بالغ غیر رشید و بالغه رشیده چه حکمی دارد؟
پاسخ:طرفین باید در مسائل مربوط به ازدواج و تعیین مهریه رشید باشند و اگر زوجه باکره است اجازه پدر نیز لازم است.
٢٠ – سوال از زن در مورد عدّه
سؤال:اینکه اگر شک کردیم زن جریان نگه داشته عدّه را می داند یا خیر و با در نظر گرفتن این فرض، آیا باید از او بپرسیم که در عدّه کسی هست یا نه؟
پاسخ:در صورتیکه آن زن ظاهراً مسلمان و آشنا به وظیفه خود می باشد سوال کردن واجب نیست در غیر اینصورت احتیاط واجب سوال کردن است
٢١ – ازدواج با دختری که به بلوغ جنسی نرسیده
سؤال:آیا ازدواج با دختری که ده سال قمری او کامل شده اما به بلوغ کامل جنسی نرسیده مانع شرعی دارد؟ (من در یک روستا معلم هستم و یکی از شاگردانم مبتلا به این مورد است)
پاسخ:ازدواج با چنین دختری اشکال دارد. سفارش کنید صرف نظر کنند به علاوه مشکلات اجتماعی نیز برای او به بار خواهد آورد.
