فتاوای آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدظله)
١ – حکم مسابقات تلفنی
سؤال: مستدعیست نظر شریفتان را در مورد سوال زیر مرقوم فرمایید.مدتی است که مسابقاتی توسط ارگان های فرهنگی کشور برگزار می شود که فرد طی تماس با شماره تلفن مخصوصی به سوالاتی ضبط شده پاسخ می دهد و مسابقه تا زمانی که فرد آماده پاسخ دادن است ادامه پیدا می کند و به ازای هر دقیقه شرکت در این مسابقه مبلغ 1000 تومان بر روی قبض تلفن او محاسبه می شود یعنی کسب امتیاز بیشتر منوط به پرداخت هزینه بیشتر است و طبیعتا این هزینه برای همه شرکت کنندگان یکسان نیست و آنهایی که زمان بیشتری را صرف پاسخ دادن کرده اند مبلغ بیشتری پرداخت می کنند . البته شرکت کنندگان نیز از این هزینه کردن ها کاملا بی اطلاع بوده و از ابتدا نیز در جریان نیستند . با توجه به توضیحات فوق حکم برگزاری این مسابقه را در فرض زیر بیان نمایید.ارگان مذکور از بین افرادی که تماس گرفته اند و از آنها مبالغ متفاوتی اخذ شده به تعدادی از شرکت کنندگان جوایزی را از همین پول می دهد . و مابقی درآمد حاصله را صرف هزینه های جاری خودش می کند ، کسب چنین درآمدی را ( اگر سوال پرسیده شده مربوط به مسائل دینی یا فرهنگی باشد) مجاز می باشد؟
جواب:در فرض سوال نوعی بخت آزمایی است و جایز نمی باشد.
٢ – جواز تصرف در اشیاء تبلیغاتی درون اقلام خریداری شده
سؤال: بعض از شرکتهای محصولات غذائی جهت جلب مشتریان اشیای قیمتی از جمله خودکار , دفترچه جیبی , بلیت بخت آزمائی و امثال آن در داخل محصولات خودشان مثل کیسه برنج و چای و غیره میگذارند و موقع خرید از مغازه بدست میاوریم . خواهشمند است مرقوم فرمائید، از نظر شرعی تصرف و استفاده از این چیزها حکمش چیست ؟
جواب:اشکالی ندارد ولی استفاده از بلیت بخت آزمایی جایز نیست.
٣ – مکانی که با پول بلیط بخت آزمایی خریداری شده
سؤال: شخصى در زمان طاغوت یک عدد بلیط بخت آزمایى به قیمت 5 تومان خرید و مبلغ 1000 تومان برنده شد و خانه ای تهیه کرد، آیا نماز خواندن در این خانه جایز است؟
جواب:باید آن را به عنوان مجهول المالک با اجازه حاکم شرع صدقه دهد و اگر خودش مستحق باشد مى تواند با اجازه حاکم شرع تصرف کند.
٤ – گرفتن مبالغی از شرکت کنندگان در مسابقات فرهنگی
سؤال: مسابقاتى براى رشد و شکوفایى مردم در زمینه آشنایى بیشتر آنان با زندگى ائمّه اطهار(علیهم السلام) و احکام شرعیّه برگزار مى شود:
الف) چنین مسابقاتى از نظر شرعى چه حکمى دارد؟
ب) اگر براى کمک به مخارج مسابقه، با رضایت شرکت کنندگان وجهى از آنها دریافت شود، حکم آن چیست؟
ج) اهداى جوایز جهت ایجاد رقابت فرهنگى بین مردم از وجوه پرداختى توسّط شرکت کنندگان در مسابقه، چه حکمى دارد؟
د) در صورتى که به شرکت کنندگان اعلام شود، در آمد احتمالى مسابقه صرف کارهاى فرهنگى فلان مرکز مى شود، آیا صرف آن در کارهاى مذکور اشکالى دارد؟
جواب:این کار از نظر شرعی اشکال دارد؛ مگر این که پولی از مردم نگیرند، و افراد نیکوکار هزیه آن را بپردازند. آنچه فعلا معمول شده، در واقع شبیه بخت آزمایی و ازلام است.
٥ – برگه های ارمغان بهزیستی
سؤال: برگه هایى به نام ارمغان بهزیستى از طرف یک سازمان دولتى به مبلغ معیّنى به مردم فروخته مى شود، و در برخى از آنها سؤال یا سؤالاتى مطرح شده است. کسانى که پاسخ صحیح بدهند، به قرعه کشى راه پیدا مى کنند، و به اشخاصى که قرعه به نام آنها اصابت کند، جوایزى مى دهند. در آمد این برگه ها طبق اظهار مسؤولین امر، صرف امور خیریّه مى گردد. خریداران این برگه ها سه دسته اند:
1ـ کسانى که فقط براى شرکت در امور خیریّه این برگه ها را مى خرند.
2ـ اشخاصى که فقط براى شرکت در قرعه کشى در این مسابقه شرکت مى کنند.
3ـ افرادى که چه قرعه به نامشان درآید و چه درنیاید، تفاوتى براى آنها نمى کند.
لطفاً حکم فروشنده، دست اندرکاران، و خریداران را بیان فرمایید.
در ضمن برگه هاى دیگرى را همین شرکت براى کمک به سیل زدگان به مبلغ 1000 تومان مى فروشد، و در بین تمام خریداران قرعه کشى مى کند. با این تفاوت که دیگر سؤالى مطرح نشده، بلکه تمامى کسانى که بخرند مى توانند در قرعه کشى شرکت کنند. حکم این برگه ها چیست؟
جواب:جواب: همه اینها از قبیل بخت آزمایى هاى سابق است، و شرعاً اشکال دارد; مگر این که همه افراد از قبیل گروه اوّل باشند; یعنى فقط به نیّت کمک برگه ها را خریدارى کنند. ولى مى دانیم همه افراد چنین نیستند; بلکه بسیارى براى شرکت در قرعه کشى برگه ها را مى خرند، و اگر بدانند که آنها را در قرعه کشى شرکت نداده اند، راضى نیستند. و صَرف درآمد آن در امور خیریّه، ماهیّت مسأله را تغییر نمى دهد، و طرح سؤال نیز تأثیرى در حلّ این مشکل ندارد. امید است براى کمک به نیازمندان راههایى انتخاب شود که با احکام شرعى، که مصلحت جامعه در آن است، سازگار باشد.
٦ – جایزه دادن از کمکهای مردمی عام المنفعه
سؤال: دامنه فعالیّتهاى انجمن حمایت از زندانیان در خصوص خانواده هاى زندانیان بسیار گسترده، و شامل تعلیم، تربیت، اصلاح و ارشاد، نگهدارى و سرپرستى، کمک به مسکن و اجاره ماهیانه، لوازم معیشت، بهداشت و درمان، مراقبت بعد از خروج، ایجاد اشتغال و تهیّه فرصتهاى شغلى یا کمک مالى، ترغیب و تشویق به فعالیّت هاى فرهنگى و مانند آن مى باشد. لکن به لحاظ ضعف بنیه مالى قادر به انجام رسالت خویش نمى باشد.
به استناد مفاد اساسنامه و آیین نامه، مبنى بر جذب کمک هاى مردمى، اعم از نقدى و غیر نقدى، فعالیّت هاى عام المنفعه، خیریّه و اقتصادى، انجمن مجاز است به منظور سر و سامان بخشیدن به امور معیشتى و رفع معضلات این خانواده ها، که حجم وسیعى را در سطح کشور در بر مى گیرد، تحت عنوان جذب کمکهاى مردمى مبادرت به فروش اوراق بهادارى به نام «امید آوران ابتسام» به افراد خیّر و نیکوکار نماید، و بخشى از وجوه حاصل از فروش اوراق را با اذن خریداران آن صرف اهداى جوایز به قید قرعه بین خریداران جهت ترغیب و تشویق افراد به این امر خیر نماید. این امر مستلزم کسب مجوّز شرعى است. نظر حضرتعالى در این مورد چیست؟
جواب:هرگاه کمکها به طور کامل صرف امور خیر شود مانعى ندارد; ولى چنانچه بخشى از آن به صورت جایزه و قرعه کشى درآید، و انگیزه شرکت افراد در این امور گردد اشکال دارد
