سیل ویرانگر نقدینگی در اقتصاد ایران تا کجا پیش خواهد رفت؟

رهبر انقلاب در یک سال گذشته و طی دو دیدار با اعضای هیأت دولت در مورد رقم و رشد نقدینگی هشدارهایی دادند و فرمودند: باید مجموعه ‌ای تمام‌ وقت، فعال و جهادی، مسئول کنترل و مدیریت آن شود. درست یک سال از اولین هشدار ایشان می گذرد و آخرین آمار منتشره نشان می دهد که رشد نقدینگی در اسفند 97، 23.1 درصد بوده که این رقم در مقایسه با اسفند 96 یک واحد درصد افزایش یافته است. پرسش این است که بانک مرکزی جهت کنترل رشد نقدینگی در یک سال گذشته چه اقداماتی را انجام داده است؟

به گزارش «تابناک اقتصادی»؛ رشد نقدینگی باعث شد تا رهبر انقلاب در دو دیداری که با اعضای هیأت دولت در یک سال اخیر داشت، در مورد این رشد، هشدارهایی بدهند؛ برای نمونه در دیدار اعضای هیأت دولت با رهبر انقلاب در 24 تیر ماه 1397 ایشان فرمودند: این نقدینگی نعمت بزرگی بود، الان یک بلای بزرگی است، واقعاً یک چیز خیلی خطرناکی است.  این رقم نقدینگی خیلی رقم فوق ‌العاده ‌ای است، هم رقمش خیلی بالاست، هم رشدش زیاد است، ۱۵۰۰ هزار میلیارد یک چیز افسانه ‌ای است.  یا رهبر انقلاب در دیدار دوم خود با اعضای هیأت دولت در هفتم شهریور ماه 1397 با تأکید بر امکان مهار نقدینگی، افزودند: نقدینگی سرگردان به هر سو که برود (سکه، ارز، مسکن یا هر زمینه‌ی دیگر) ویرانگر خواهد بود و باید مجموعه ‌ای تمام‌ وقت، فعال و جهادی مسئول کنترل و مدیریت آن شود.

حالا حدود یک سال از اولین هشدارهای رهبر انقلاب پیرامون رشد نقدینگی گذشته و پرسش اول این است که بعد از این هشدارها، آیا میزان رشد نقدینگی کاهش یافت؟

بنا بر آخرین آمار منتشر شده توسط بانک مرکزی، حجم نقدینگی در پایان اسفندماه سال گذشته به 1882.9 هزار میلیارد تومان رسید که این رقم در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، رشدی 23.1 درصدی را نشان می داد.

آمارها نشان می دهند که رشد نقدینگی در اسفند 96 حدود 22.1 درصد بوده است. بنابراین می توان گفت علیرغم هشدارهای رهبری در زمینه رشد نقدینگی باز هم این رشد در اسفند 97 یک درصد بیشتر از اسفند 96 بوده است. البته رشد نقدینگی در مقایسه با اسفند 95 و اسفند 94 به ترتیب 0.1 درصد و 6.9 درصد کمتر بوده است. 

عبدالناصر همتی رئیس کل بانک مرکزی نیز طی یادداشتی در صفحه اینستاگرام خود در هشتم اردیبهشت ماه سال جاری در زمینه رشد نقدینگی در سال 1397 گفت: علیرغم نوسانات اقتصادی سال پیش، با اقدامات کنترلی، رشد نقدینگی در سال ۹۷ معادل ۲۳ درصد، یک واحد درصد بیشتر از سال ۹۶ و ۷ واحد درصد کمتر از سال ۹۴ ثبت شد.

پرسش دوم این که با این روند فعلی رشد نقدینگی، پیش بینی می شود که رشد نقدینگی در سال های آینده چقدر باشد؟

محمدرضا منصوری عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس طی مصاحبه ای در 23 تیر ماه 1398 با بیان اینکه در چهار سال آینده نقدینگی در ایران از ۴۰ سال گذشته نیز بیشتر می ‌شود، گفت: در حال حاضر نقدینگی موجود در جامعه یک هزار و هشتصد هزار میلیارد تومان است که در چهار سال آینده یک هزار و 800 هزار میلیارد تومان دیگر نیز به این رقم افزوده می ‌شود این در حالی است که ۴ سال گذشته نقدینگی موجود در جامعه 900 هزار میلیارد تومان بود.

این پیش بینی نشان می دهد که نقدینگی در چهار سال آینده روند رو به رشدی خواهد داشت و به 3600 هزار میلیارد تومان خواهد رسید که رقم بسیار بالایی است.

وحید شقاقی شهری کارشناس مسائل اقتصادی و عضو هیأت علمی دانشگاه خوارزمی نیز در گفت‌وگو با خبرنگار تابناک اقتصادی در مورد پیش بینی خود از میزان نقدینگی در سال های آینده گفت: هم اکنون حجم نقدینگی ما بالغ بر 1800 هزار میلیارد تومان است که اگر با این وضعیت پیش برویم پیش بینی می شود، تا پایان امسال نسبت نقدینگی به تولید بیش از 130 درصد شود و این بسیار عدد هشدار دهنده ای است. شایان ذکر است که که هم اکنون نسبت نقدینگی به تولید حدود 110 درصد است و اگر خلق نقدینگی ادامه داشته باشد، میزان نقدینگی تا پایان امسال به بیش از 2400 هزار میلیارد تومان خواهد رسید.

پرسش سوم این است که بانک مرکزی تاکنون چه اقداماتی برای جلوگیری از رشد نقدینگی انجام داده است؟

وحید شقاقی شهری در پاسخ به این پرسش به خبرنگار تابناک اقتصادی گفت: یک زمانی دولت با کسری بودجه مواجه می شد و بانک مرکزی مجبور بود برای جبران این کسری بودجه دولت پول چاپ کند. این چاپ پول به رشد نقدینگی منجر می شد. بنابراین ریشه رشد نقدینگی یک زمانی استقراض از بانک مرکزی و عرضه پول پرقدرت از سوی بانک مرکزی بود.

شقاقی شهری افزود: ولی از حدود پانزده سال پیش، موضوع خلق نقدینگی از سوی بانک مرکزی حل شد، ولی نظام بانکی عامل رشد نقدینگی شد و بانک ها عامل خلق نقدینگی شدند.

دو عامل موجب شد تا خلق نقدینگی از سمت بانک مرکزی به سمت بانک ها برود. اولاً بانک ها با یک ناترازی بالا مواجه شدند، به این معنا که سمت بدهی ها با سمت دارایی ها همخوانی نداشت. بین 30 تا 40 درصد طرف دارایی بانک ها، موهومی و غیرواقعی شد. دلیل این موهومی و غیرواقعی بودن طرف دارایی ها این بود که بانک ها تسهیلاتی پرداخت کردند که بازگشتی نداشت و بابت این تسهیلات هم وثیقه کافی نگرفتند، ولی مدیریت بانک ها این عدم بازگشت تسهیلات را در مطالبات معوق وارد نکردند و دوباره به این افراد تسهیلات مجددی پرداختند تا عملکرد خود را نزد سهامداران و بانک مرکزی خوب جلوه دهند.

همین موضوع یکی از عوامل خلق نقدینگی از سوی بانک ها شد. ثانیاً بانک ها برای پوشش عملکرد ضعیف خود و پوشش دارایی های موهومی، سعی نمودند که سپرده گذاران جدیدی را از طریق پرداخت سود بالا جذب کنند. این جذب سپرده گذاران جدید عاملی شد تا یک رقابت ناسالمی برای افزایش نرخ سود بین بانک ها شکل بگیرد و مدام نرخ سود افزایش یابد. در این موضوع افزایش نرخ سود، بانک های بد پیش رو شدند و بانک های خوب هم دنبال بانک های بد رفتند. همین افزایش نرخ های سود نیز عامل دیگری برای خلق نقدینگی بود؛ بنابراین، به دلیل نظام بانکی غلط و مسأله ساز، ما دچار خلق نقدینگی از کانال بانک ها شدیم.

این کارشناس مسائل اقتصادی ادامه داد: پس راه کنترل نقدینگی، کنترل خلق نقدینگی از سوی نظام بانکی بود. در اولین گام بانک مرکزی تلاش کرد تا برخی مؤسسات و بانک های بد را در بانک سپه ادغام کند، ولی باید گفت با ادغام این بانک ها و مؤسسات در بانک سپه مسأله ناترازی این بانک ها حل نخواهد شد. برای حل ناترازی بانک ها و مؤسسات ادغام شده باید بانک مرکزی مبلغی حدود 100 هزار میلیارد تومان را به بانک سپه تزریق کند تا این بانک دست به خلق نقدینگی نزند.

شقاقی شهری افزود: گفته می شود برای حل ناترازی تمام بانک ها، به بیش از 800 هزار میلیارد تومان پول نیاز است ولی در حال حاضر حل ناترازی بانک هایی که قرار است در بانک سپه ادغام شوند در اولویت می باشد. همچنین بانک مرکزی برای کنترل نقدینگی تلاش نمود تا نرخ سود افزایش نیابد. اقدام دیگر بانک مرکزی برای کنترل نقدینگی این بود که نرخ ذخیره قانونی را افزایش داد تا بتواند پول بیشتری از منابع بانک ها را در بانک مرکزی نگهداری کند و از این طریق جلوی خلق نقدینگی از سوی بانک ها را بگیرد.

به هر صورت همان گونه که دیده می شود از دیدگاه کارشناسان، بانک مرکزی اقداماتی را در جهت کنترل نقدینگی صورت داده است اما این اقدامات نیازمند گام های دیگری جهت کامل شدن و خاموش کردن موتور نقدینگی است. از جمله این اقدامات تکمیلی از دیدگاه شقاقی شهری، تزریق 100 هزار میلیارد تومان به بانک سپه جهت حل ناترازی بانک ها و مؤسسات ادغام شده در بانک سپه است.