چرا سفر ظریف به اسکاندیناوی مهم است؟

محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران، در ادامه روند سفر‌های دیپلماتیک خود، بازدید از کشور‌های اسکاندیناوی را در دستور کار قرار داده است. در شرایطی که ضرب‌الاجل تعیین شده از سوی ایران برای برداشتن گام سوم بازنگری در تعهدات هسته‌ای در حال نزدیک شدن است و فشار‌های ایالات متحده بر ایران همچنان افزایش می‌یابد، این سفر از چند جنبه دارای اهمیت فراوان است.

به گزارش آزادی، وزیر خارجه کشورمان در چارچوب سفر به کشور‌های حوزه اسکاندیناوی، پیش از ظهر سه‌شنبه با مارگوت والستروم وزیر خارجه سوئد دیدار و گفتگو کرد. بر اساس گزارش‌های رسمی، وی در جریان حضور در سوئد قرار است با وزیر تجارت این کشور و شماری از شخصیت‌های سیاسی و اقتصادی سوئد نیز دیدار کند و پس از آن، عازم نروژ خواهد شد.

نخستین مقصد ظریف در اسکاندیناوی، کشور فنلاند بود؛ جایی که وی با رئیس جمهور، وزیر خارجه و وزیر امور توسعه و تجارت خارجی این کشور ملاقات و گفتگو کرده بود. اخبار منتشره حاکی از آن است که اصلی‌ترین محور‌های رایزنی وزیر خارجه ایران با مقامات فنلاندی را مسائل مربوط به برجام، به ویژه ساز و کار ویژه مالی اروپا (موسوم به اینستکس) و همچنین مسائل منطقه‌ای تشکیل داده بود.

ظریف در گزارش مختصری از سفر خود که در توئیتر منتشر کرد، ضمن اشاره به این محورها، نوشت: «درباره آنچه نیاز است اتحادیه اروپا برای حفظ برجام و حفاظت از منافعشان در آزادی دریانوردی انجام دهند، بحث و تبادل‌نظر کردم. همچنین با "دفتر ابتکار مدیریت بحران" دیدگاه‌هایمان درباره مجمع گفتگوی منطقه‌ای و پیمان عدم تعرض را به اشتراک گذاشتیم».

وی همچنین یکشنبه شب و در بدو ورود به هلسینکی، پایتخت فنلاند گفته بود: «ارتباطات ما با اتحادیه اروپا ارتباطات مهمی است، مخصوصاً اینکه اتحادیه اروپا تعهداتی در چارچوب برجام داده است و باید این تعهدات را اجرا کند. لازم است در این زمینه‌ها با کشور‌های اروپایی صحبت شود. همینطور در بحث مسائل منطقه‌ای، فنلاند، سوئد و نروژ در موضوعات منطقه‌ای ما فعال هستند. سوئد مسؤولیت اولین اجلاس یمن را به عهده داشت، نروژ به دنبال برگزاری اجلاسی درباره افغانستان است و ضرورت دارد در زمینه‌های منطقه‌ای با این کشور‌ها گفتگو شود».

ظریف افزود: «فنلاند از گذشته طرحی برای گفتگو در خلیج فارس داشت که تقریباً مشابه طرحی است که ما مطرح کردیم. چند سال پیش من هلسینکی آمدم و اینجا طرح مجمع گفتگو‌های منطقه‌ای در خلیج فارس را مطرح کردم و فنلاندی‌ها همیشه به این موضوعات علاقه داشتند».

به نظر می‌رسد موضوعات مربوط به اینستکس نیز به طور جدی در دیدار ظریف از فنلاند مورد بحث قرار گرفته، زیرا وزیر خارجه فنلاند در دیدار با ظریف اظهار داشت: «با وجود فشار‌های آمریکا بر شرکت‌های اروپایی، فنلاند و اتحادیه اروپا از ایجاد سازوکار مالی اینستکس حمایت می‌کنند».

با نگاهی به مواضع بیان شده از سوی ظریف و همتای فنلاندی وی و همچنین شرایط منطقه‌ای و بین‌المللی کنونی، می‌توان چند جنبه اصلی از اهمیت این سفر را مورد اشاره قرار داد.

نخست اینکه این سفر کمتر از یک ماه پس از آن انجام می‌شود که دولت آمریکا در اقدامی خلاف عرف بین‌المللی، اقدام به تحریم ظریف نمود. برنامه فشرده سفر ظریف و استقبال مقامات اروپایی از وی، بیانگر آن است که تحریم آمریکا عملاً چیزی را علیه ظریف یا ایران تغییر نداده و فقط شکاف و اختلاف نظر جدی میان ایالات متحده و کشور‌های اروپایی را آشکارتر کرده است. در همین راستا، ظریف اعلام کرده که قرار است پس از پایان دیدار از سه کشور اسکاندیناوی، به فرانسه هم سفر کرده و با رئیس‌جمهور و وزیر خارجه این کشور دیدار کند. همچنین برخی گزارش‌ها از احتمال سفر به ژاپن در آینده نزدیک حکایت دارد.

دومین جنبه، به جایگاه کنونی فنلاند به عنوان رئیس دوره‌ای شورای اروپا بازمی‌گردد. در شرایطی که تعاملات فشرده ایران و اتحادیه اروپا برای اجرایی ساختن تعهدات اروپا در برجام ادامه دارد و چیزی هم به زمان ضرب‌الاجل اعلام شده از سوی ایران برای برداشتن گام سوم بازنگری در تعهدات هسته‌ای خود باقی نمانده، این سفر بیانگر عزم جدی ایران برای پیگیری مسیر دیپلماتیک است. از سوی دیگر، با توجه به اینکه به جز سه عضو اروپایی برجام (انگلیس، فرانسه و آلمان)، دیگر کشور‌ها نیز برای پیوستن به اینستکس ابراز تمایل کرده‌اند، سفر به کشور‌های اسکاندیناوی می‌تواند زمینه‌ای را برای محقق شدن سریعتر این ساز و کار مالی فراهم نماید.

سومین جنبه اهمیت سفر اخیر، به مسائل منطقه‌ای بازمی‌گردد. همانطور که ظریف اشاره کرده، طرح مجمع گفتگو‌های منطقه‌ای – که این روز‌ها در قالب طرح معاهده عدم تعرض میان کشور‌های منطقه بار دیگر مطرح شده – نخستین بار در جریان سفر سه سال پیش وی به هلسینکی مطرح شد و به این ترتیب، طرح دوباره این موضوع در این سفر، می‌تواند به معنای تلاش برای جلب حمایت اروپا برای پیشبرد ابتکارات منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران قلمداد شود. این موضوع همچنین می‌تواند گامی در مسیر برطرف ساختن نگرانی‌هایِ ادعایی غرب درباره اهداف و فعالیت‌های منطقه‌ای ایران نیز باشد.

در نهایت، چهارمین جنبه اهمیت سفر، جنبه نمادین آن است که نشان می‌دهد ایران تنها به دنبال توسعه روابط با «قدرت‌های بزرگ» اروپایی مانند آلمان و فرانسه نیست و نسبت به توسعه روابط با همه کشور‌های این قاره تمایل دارد. هرچند فشار‌های فزاینده آمریکا عرصه را در این زمینه بر ایران و شرکای اروپایی‌اش تنگ کرده، اما هدف سفر‌هایی از این دست را می‌توان نشان دادن تعهد ایران به پیگیری روند دیپلماتیک دانست.