چرا هزاران پروژه نیمه تمام روی زمین مانده است؟ / کلنگ زنی‌های تبلیغاتی با کدام بودجه؟

یکی از دغدغه‌های اصلی اقتصاد کشور و دولت ها، پروژه‌های عمرانی نیمه تمامی است که سالانه به تعداد آن‌ها افزوده می‌شود و این پروژه‌ها بعد از مدت‌ها تبدیل به مخروبه‌هایی می‌شوند که میلیارد‌ها تومان از بودجه دولت را در دل خود جای داده اند.

به گزارش تابناک اقتصادی، در هفته گذشته بود که در جریان سفر محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس به استان خوزستان یک بار دیگر روی این زخم کهنه و قدیمی باز و دوباره موضوع پروژه های نیمه تمام عمرانی رسانه ای شد. به عنوان نمونه رئیس مجلس در شروع سفر خود به آبادان رفت و از پروژه های این شهر بازدیدی داشت.

در جریان این بازدید، قالیباف از نزدیک در جریان مشکلات و موانع اجرا و تکمیل پروژه اسکله صیادی بندر آبادان قرار گرفت. اسکله ای که ساخت آن در دی ماه سال ۱۳۹۰ با برآورد اعتبار ۱۳ میلیارد تومانی آغاز شد، اما با گذشت حدود ۹ سال از آغاز ساخت و اختصاص تنها ۷ میلیارد تومان از اعتبار مصوب، ۳۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است.

همچنین رئیس مجلس در نشست نهایی پیگیری و نظارت میدانی رئیس مجلس شورای اسلامی در استان خوزستان که روز جمعه مورخه ۱۴ شهریور ۱۳۹۹برگزار شد، به معطل ماندن طولانی مدت پروژه ها اشاره کرد و گفت: یقیناً ما در حوزه نظارت و دوستان در حوزه اجرا باید در کار، تعهد داشته باشند و در این عرصه معطل ماندن ۱۰ یا ۲۰ یا ۳۰ ساله یک پروژه معنی نداشته و جای دفاع ندارد.

صحبت های رئیس جدید مجلس در حالی است که پیش از این در آذرماه سال ۱۳۹۲ علی لاریجانی، رئیس سابق مجلس شورای اسلامی، با اشاره به پروژه‌های نیمه تمام عمرانی گفته بود: مجموع بدهی‌های دولت بیش از ۱۵۰ هزار میلیارد تومان است که این‌ها مربوط به تحریم نیست نشان می دهد که ما بد اداره کرده ایم. اینکه ۴۰۰ هزار میلیارد تومان پروژه عمرانی را کلنگ زنی کنیم و تنها ۱۰ هزار میلیارد تومان اعتبار داشته باشیم نشان می‌دهد این کلنگ زنی‌های تبلیغاتی بوده است و این پروژه‌ها ۶۰ تا ۷۰ سال طول می‌کشد.

چه تعداد پروژه نیمه تمام در کشور وجود دارد؟ چقدر بودجه برای تکمیل آن ها نیاز است؟

آمارهای مختلفی از تعداد پروژه های نیمه تمام داده شده است اما شاید معتبرترین آن مربوط به گزارش مرکز پژوهش های مجلس است.

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در بخشی از گزارش "۶. کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات، وظایف، اختیارات و اولویت‌های پیشنهادی"، برآورد کرد که حدود ۶ هزار طرح ملی و ۸۷ هزار طرح استانی نیمه ‌تمام در ایران وجود دارد که برای تکمیل و بهره‌برداری از آنها دست‌کم به ۶۰۰ هزار میلیارد تومان بودجه نیاز است.

در ادامه این گزارش آمده است: طولانی شدن دوره ساخت طرح های عمرانی به گونه ای است که حدود ۶۰ درصد این طرح ها در زمانبندی خود به اتمام نرسیده اند و این موضوع نشان دهنده ناکارآمدی در تعریف طرح ها و نامتناسب بودن حجم آنها با منابع اختصاص یافته به این حوزه است.

غلامعلی جعفرزاده ایمن آبادی، نماینده سابق مجلس نیز طی مصاحبه ای در اردیبهشت ماه سال جاری گفت: در خوشبینانه‌ترین حالت تامین مالی این پروژه های نیمه تمام عمرانی دوازده سال به طول می‌انجامد. نکته قابل توجه دیگر در مصاحبه نماینده سابق مجلس این بوده که وی با استناد به گزارش های نظارتی سازمان برنامه و بودجه اعلام کرده که در سال ۹۴ تعداد کل پروژه‌های عمرانی نیمه‌تمام ملی ۶۰۴۹ و استانی ۶۵۴۷۸ بوده است.

مقایسه تعداد پروژه های عمرانی نیمه تمام نشان می دهد که در سال‌های ۹۴ تا ۹۹ حدود ۲۰ هزار پروژه استانی نیمه تمام اضافه شده است.

این پروژه های نیمه تمام چه پیامدهایی به همراه دارند؟

طرح هایی که دچار مرور زمان می شوند، علاوه بر اینکه نیازمند افزایش هزینه ها و منابع مالی مورد نیاز جهت تکمیلشان هستند، باعث خواهند شد که نارضایتی اجتماعی ناشی از عدم بهره برداری از طرح نیز افزایش یابد. همچنین هر چه زمان می گذرد، این پروژه های نیمه تمام و مصالح به کار رفته در آن ها بدون آنکه سودی داشته باشند به سمت مستهلک شدن پیش می روند.

چرا این پروژه های نیمه تمام به وجود می آیند؟

در دو سال اخیر کشور به دلیل تحریم ها با تنگناهای مالی رو به رو شده و به عبارت بهتر به دلیل کاهش درآمدهای نفتی بودجه کشور با کسری مواجه بوده است. این تنگنای مالی موجب شده است تا تامین نقدینگی مورد نیاز برای تکمیل طرح های دولت با مشکلاتی مواجه و بودجه های عمرانی در حداقل ممکن تخصیص داده شوند. البته آمارها نشان می دهند در شرایطی که تحریم  هم نبودیم، باز هم این پروژه های نیمه تمام در حال افزایش بوده است. دلیل آن می تواند دو عامل باشد: یکی از این عوامل به عدم تخصیص کامل بودجه عمرانی پیش بینی شده به دلیل رشد چشمگیر هزینه های جاری بازمی گردد و دیگری به مسائل سیاسی مربوط می شود.

برخی کارشناسان، بسیاری از این پروژه های نیمه تمام عمرانی را با نام "پروژه های انتخاباتی" می شناسند! دلیل این نامگذاری هم این است که برخی نمایندگان مجلس در هنگام انتخابات و برای جمع آوری رای مردم با فشار و اعمال نفوذ و حتی گاهی بده و بستان های سیاسی اقدام به گرفتن این پروژه ها برای حوزه های انتخاباتی خود می کنند.

از آنجا که این پروژه ها بدون هیچ گونه مطالعات کارشناسی شده یا پیش بینی بودجه مورد نیاز به حوزه های انتخاباتی داده می شوند و صرفا کاربرد انتخاباتی دارند، بعد از اجرا در نیمه راه یا حتی با پیشرفت های حداقلی رها و تبدیل به پروژه های نیمه تمام عمرانی می شوند. جناح بعدی که بر سر کار می آید اولاً به دلیل آن که این پروژه ها مربوط به دوره جناح رقیب بوده است و ثانیاً شاید به دلیل غیرکارشناسی بودن آن ها اقدام به پیگیری این پروژه های نیمه تمام عمرانی نمی کنند و سعی دارند تا پروژه های جدیدی را برای مطرح کردن خود، تعریف و اجرا کنند و این چرخه معیوب همچنان ادامه می یابد.

اما دولت چه کرده است؟

اوایل اردیبهشت امسال بود که حسن روحانی در جلسه ستاد هماهنگی اقتصادی دولت، با اشاره به اهمیت اتمام پروژه‌های بزرگ و نیمه‌تمام، بیان کرد که باید اتمام پروژه‌های نیمه تمامی که از پیشرفت بالای ۸۰ درصد برخوردار هستند، با جدیت پیگیری شود.

چند روز بعد علی ربیعی، سخنگوی دولت در اردیبهشت ماه با اشاره به اقدامات دولت در خصوص تکمیل طرح های نیمه تمام اعلام کرد ۹۰ درصد برخی پروژه ها در کشور تکمیل شده و فقط ۱۰ درصد آن باقی مانده است که با توجه به شرایط تحریم و شرایطی که بودجه سال ۹۹ دارد، بودجه عمرانی کافی برای اتمام آنها در دست نیست، و دولت بخشی از درآمد واگذاری‌ها را برای اتمام پروژه‌های نیمه تمام استفاده خواهد کرد.

از سوی دیگر دولت راهکارهایی برای تکمیل این گونه پروژه های نیمه تمام در نظر گرفته که این برنامه ها عبارتند از:

قرار دادن هزینه مورد نیاز برای تکمیل طرح‌های نیمه تمام در ردیف بودجه سال ۹۹؛ بودجه عمرانی کشور در سال ۹۹ با حدود ۵ درصد افزایش نسبت به سال ۹۸، به رقمی نزدیک به ۷۰۴ هزار میلیارد ریال رسیده است که بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، مقدار ۳۵۳ هزار میلیارد ریال آن برای تکمیل حدود ۲ هزار و ۵۶۶ طرح نیمه تمام دولت در نظر گرفته شده که در این بین حدود هزار و ۹۱۶ طرح ملی و حدود ۶۵۰ طرح استانی وجود دارند.

همچنین دولت پیش بینی کرده است که برخی از این طرح های نیمه تمام دولتی را به بخش خصوصی واگذار کند. البته محسن بیگلری نماینده مردم سقز و بانه در مجلس دهم درباره این واگذاری ها طی مصاحبه ای گفت: دولت باید با قرار دادن مشوق‌های مالیاتی و وام‌های تسهیلاتی ارزان قیمت برای بخش خصوصی، به جذب سرمایه گذار برای پروژه‌های ناتمام دولتی کمک کند تا این پروژه‌ها را در دو یا سه سال به اتمام برساند.

سخن پایانی

به هر حال آنچه مسلم است این که دولت در ابتدا باید اولویت بندی برای تکمیل این پروژه های نیمه تمام عمرانی بر مبنای میزان پیشرفت آن ها داشته باشد و سعی کند این تکمیل پروژه ها را از پروژه هایی که بیشترین پیشرفت را داشته اند آغاز کند. سپس نهادهای مسئول در زمینه تعریف و تخصیص پروژه های عمرانی، دقت لازم را در این زمینه داشته باشند تا در تخصیص پروژه های جدید سیاسی کاری صورت نگیرد و مسائل کارشناسی رعایت شده باشد و بودجه مورد نظر برای تکمیل پروژه ها دیده شده باشد.

نباید فراموش شود که تکمیل پروژه های نیمه تمام علاوه بر اینکه سرمایه های بر زمین مانده کشور را احیا می کند، می تواند موجب ایجاد اشتغال شده و بخشی از مشکلات اقتصادی کشور از جمله معضل بیکاری را مرتفع سازد.