از منظر قانون سگ گردانی جرم است یا سگ آزاری؟

بخش اول_ حمایت از حقوق سگ و حیوانات در شرع

در قرآن ، بیش از دویست آیه به موضوع جانوران می‌پردازد و نام سی و پنج جانور در قرآن آمده‌است و شش سوره به نام‌های جانوران نام‌گذاری شده‌اند. واژه حیوان در قرآن تنها برای اشاره به جهان آخرت به کار رفته و برای جانوران، واژه دابه استفاده شده‌است.حفظ و حمایت از حقوق حیوانات از قدیم الایام مورد توجه بوده است. به صراحت آیات متعدد قران ،حیوانات در برابر خداوند به خضوع برخاسته اند و بر آستان او سجده می کنند.قرآن کریم در سه مورد از سگ نام برده که عبارتند از:
۱- ماجرای سگ اصحاب کهف: خداوند در سوره کهف در مورد سگ اصحاب کهف می فرماید: «… وَکَلْبُهُم بَاسِطٌ ذِرَاعَیْهِ بِالْوَصِیدِ.. سگشان بر آستانه ی غار دو دست‏خود را دراز کرده بود.» از منظر مفسرین قرآنی آنچه از این آیه برداشت می شود این است که، اصحاب کهف یک سگ نگهبان با خود داشته اند.نگهداری از سگ به عنوان نگهبان اشکالی ندارد
۲- ماجرای بلعم باعورا: خداوند در سوره اعراف، بلعم باعورا را به سگ تشبیه کرده ‏است و چنین می فرماید: «فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ اَلْکَلْبِ إِنْ تَحْمِلْ عَلَیْهِ یَلْهَثْ أَوْ تَتْرُکْهُ یَلْهَثْ»وجه تشبیه بین این دانشمند و سگ عطش آنهاست. این دانشمند نیز همانند یک سگ هار که حالت عطش کاذب برای گاز گرفتن دارد از مال دنیا سیر نمی شد.
۳- ماجرای صید سگ شکارچی: خداوند در ابتدای سوره مائده می فرماید:«یَسْأَلُونَکَ مَاذَا أُحِلَّ لَهُمْ قُلْ أُحِلَّ لَکُمُ الطَّیِّبَاتُ وَمَا عَلَّمْتُمْ مِنَ الْجَوَارِحِ مُکَلِّبِینَ تُعَلِّمُونَهُنَّ مِمَّا عَلَّمَکُمُ اللَّهُ فَکُلُوا مِمَّا أَمْسَکْنَ عَلَیْکُمْ وَاذْکُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَیْهِ …» در این آیه خطاب به مسلمانان گفته شده که صید حیوانات شکاری و سگ های تربیت شده حلال است.
این آیه نیز به حلال بودن گوشت حیوان حلال گوشتی که توسط سگ شکار شده اشاره گردیده .حقوق حیوانات و رعایت عدالت نسبت به آنها در سیره حضرت علی(ع) تا بدانجا اهمیت دارد که حضرت در مقابل دریافت تمام هستی و اقلیم هفتگانه ،حاضر به گرفتن پوست جوئی از دهان مورچه به ظلم ناروا نیست.در آمیزهای دینی با حرمت صید جانورانی که در حریم شهر مکه زندگی می کردند مواجه هستیم که جلوه ای از حمایت و حفاظت از حقوق حیوانات در آن عصر است.

بخش دوم_ حمایت از حقوق سگ و دیگر حیوانات در حقوق ایران مطابق اصول آمره حقوق کیفری

"اصل قانونی بودن جرائم مجازاتها"و"قبح عقاب بلابیان" ناظر بر ماده ۲مجازات اسلامی ،جرم عبارتست از "هر رفتاری اعم از فعل یا ترک فعل که در قانون برای آن مجازات تعین شده است،با این وصف رعایت حقوق حیوانات و نگهداری از سگ‌در قوانین و مقررات موضوعه که در زیر به بررسی آنها می پردازیم؟ جرم بودن سگ گردانی برداشت نمی شود.

۱-اصل ۵۰قانون اساسی حفاظت از محیط زیست را وظیفه همگانی می داند.بی شک اولین قانون مستقل و جامع در خصوص حفاظت و حمایت از گونه جانورهای و حیات وحش و اهمیت آنها در برقرار تعادل در زیست بوم حیات انسان قانون شکار ۱۳۳۵ است.
۲- دومین قانون آئین نامه جلوگیری از مرض هاری و امور خلافی مصوب نمایندگان مجلس شورای ملی است
که ذیل ماده ۲۷۶ قانون مجازات کیفر عمومی در سال ۱۳۰۴ شمسی به موضوع پرداخته شد و مشتمل بر۱۶ ماده بود و با توافق وزارت دادگستری و وزارت کشور نوشته شد، مشروحا به این امور پرداختند.
نمایندگان مجلس شرایط خاصی را برای همراه داشتن حیوانات مشخص کردند و مثلا در ماده یک این آیین نامه تصویب کردند: از روزی که فرمانداری محل آگهی می‌دهد کلیه صاحبان سگ‌های شهری باید تا مدت سه ماه گردن بند فلزی یا چرمی برای سگ‌های خود تهیه کنند.
این آیین نامه به صورت مفصل می‌گفت صاحبان سگ چطور باید از این حیوان نگهداری کنند و شرایط همراه داشتن حیوان در معابر عمومی چیست.
پس از سال‌ها، در سال ۱۳۸۹ مجلس شورای اسلامی باز هم به فکر قانونگذاری برای همراه داشتن سگ‌ها افتاد که به خاطر اولویت‌های متعدد، ایده این قانونگذاری به جایی نرسید.
در سال ۱۳۹۳ هم ۳۲ نفر از نمایندگان مجلس با تقدیم طرحی خواستند قانونی را به تصویب برسانند که همراه داشتن سگ در معابر عمومی مشمول جریمه‌های نقدی سنگین و حتی مجازات حبس شود که آن هم به جایی نرسید و تنها مواد قانونی که برای سگ‌ها و خسارات جانی و مالی احتمالی که این حیوانات برای دیگران ایجاد می‌کنند، همچنان برخی از مواد قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ با اصلاحات نهایی ۱۳۹۴ باقی ماند.
این قانون در حال حاضر، تنها در برخی از مواد قانون مجازات اسلامی اشاره شده است که اگر حیوان یک فرد، آسیبی به شخص دیگری وارد کرد، چگونه درباره آن تصمیم گیری می‌شود؛ در برخی مواد این قانون، به عنوان مثال از سگ نام برده شده و شرایط مجازات صاحب سگ را مشخص کرده است. که به بررسی آن می پردازیم.لیکن هیچ کدام از مواد قانون مجازات اشاره ای به اینکه سگ گردانی جرم است ندارند، در کنار اینها مصوبه حمایت از حیوانات سال ۱۳۹۹به جرم انگاری آزار حیوانات پرداخت است .در هر صورت مهمترین مواد مرتبط با ضمان حاصل از اعمال صاحبان سگها عبارتند از:
الف -ماده ۵۰۱ قانون مجازات اسلامی است ،که مطابق آن " هرگاه فردی به روی شخصی سلاح بکشد یا حیوانی مانند سگ را به سوی او برانگیزد یا هر کار دیگری که موجب هراس او می‌شود مانند فریاد کشیدن یا انفجار صوتی انجام دهد و بر اثر این ارعاب، شخص بمیرد یا مصدوم شود، حسب مورد بر اساس تعاریف انواع جنایات به قصاص یا دیه محکوم می‌شود.:
مطابق نص صریح این ماده سگ داری یا سگ گردانی جرم نیست. اما اگر فردی، سگ را برای هراس دیگران یا حمله به انسان‌ها برانگیزد، در صورت ورود صدمه به قربانی، فرد برانگیزاننده به قصاص یا دیه محکوم می‌شود؛ یعنی ممکن است فردی عامدانه و عالمانه به سگ خود دستور دهد به کسی حمله کند و با حمله سگ به قربانی، شخص تحریک کننده حیوان، ممکن است به قصاص محکوم شود.
ب-مطابق ۵۱۲ همان قانون: هرگاه شخصی در محل‌هایی که توقف در آن‌ها مجاز نیست، توقف کند یا شیء و یا حیوانی را در این قبیل محل‌ها مستقر سازد یا مانع لغزند‌ه‌ای در آن قرار دهد و دیگری بدون توجه به آن‌ها در اثر برخورد یا لغزش مصدوم شود یا فوت کند یا خسارت مالی ببیند، شخص متوقف یا کسی که آن شیء یا حیوان را مستقر کرده یا راه را لغزنده کرده است، ضامن دیه و سایر خسارات است؛ ....."
مطابق این ماده نیز اگر کسی، سگی را در قسمتی مانند پیاده راه از خیابان قرار دهد که مردم به عنوان مثال از روی ترس مجبور شوند از مکان ناامن دیگری مانند سواره راه خیابان عبور کنند و در حین عبور صدمه ببینند، صاحب سگ مسئول جبران خسارات بزه دیده است.
ج-ماده ۵۲۲ و تبصره آن به روشنی درباره کسی که سگ خود را به خیابان می‌آورد و سگ به دیگران حمله می‌کند، مصداق پیدا می‌کند .مطابق آن" اگر کسی سگ خود را به خیابان بیاورد و توان کنترل آن را نداشته باشد، «مقصر» شناخته می‌شود، یعنی مانند آن است که عمدا سگ را برای صدمه به دیگران، از خانه خارج کرده است."به دلالت این ماده متصرف هر حیوانی که از احتمال حمله آن آگاه است باید آن را حفظ کند و اگر در اثر تقصیر او حیوان مزبور به دیگری صدمه وارد سازد، ضامن است، اما اگر از احتمال حمله حیوان آگاه نبوده و عدم آگاهی ناشی از تقصیر او نباشد، ضامن نیست

بخش سوم-حمایت از حقوق سگ و حیوانات دراسناد بین المللی

۱-در جهان غرب برای نخستین بار پس از رنسانس همگام با صنعتی شدن جهان در سال۱۸۲۲میلادی قانونی برای حمایت از حیوانات در پارلمان انگلستان به تصویب رسید.بعدها مشابه چنین قوانینی در کشورهای هم چون آلمان و آمریکا و اسپانیا و بلژیک و دانمارک تصویب شد.در راستای ضابط مند کردن این موضوع قانون گذاران انگلستان در سال ۱۸۷۶ قانونی در خصوص شرایط نگهداری و کار ومحافظت از حیوانات تصویب کرد.
۲-اعلامیه جهانی حقوق بشر،که در نیمه نخست قرن بیستم صادر شد بر حقوق مدنی و سیاسی تاکید عمده ای داشت به نحوی که متعاقب تحولات نیمه دوم دوم همان سده به تنظیم و تدوین میثاق حقوق مدنی و سیاسی و میثاق حقوق اقتصادی و اجتماعی انجامید که به ترتیب نسل اول و دوم حقوق بشر نام گرفتند.نسل سوم حقوق بشر
The third generation of human rights به مجموعه حقوقی اطلاق که مستقیم یا غیر مستقیم بر همه انسانها و حتی نسلهای آینده تاثیر می گذارد.بهره مندی از محیط زیست سالم و حمایت از حقوق حیوانات یکی از حقوقی است که در قالب نسل مزبور بررسی میشود.
۳-کنوانسیون ۱۹۷۱ رامسر ،اعلامیه ۱۹۷۲ استهکلم،کنوانسیون ۱۹۷۳ کیوتو،کنوانسیون تجارت بین المللی گونه های حیوانی و گیاهی در معرض خصر ۱۹۷۳،کنوانسیون تنوع زیست محیطی ۱۹۹۲ ریو،و.......که همگی حفاظت و حمایت و تقویت محیط زیستی بویژه مدیریت صحیح آب و هوا و جانوران و گیاهان را "مسائل مشترک بشریت حق داشتن آنها را از حقوق بنیادین انسانها تلقی نموده.
۴-اما مهمترین سند بین المللی در اعلامیه جهانی حقوق حیوانات ۱۹۷۸ با هدف شناسایی جهانی برخی حقوق برای حیوانات با تلاش یونسکو در پاریس است.این متن در سال ۱۹۹۰ اصلاح و بر اساس آن حق احترام بر حیوانات ،حق زندگی و تولید نسل آزادنه و حق مراقبت از حیوانات تاکید و حتی برای نحوه کشتن حیوانات در صورت ضرورت ارائه طریق نموده است.
(Margaret and Elizabeth,Austaralia ,s ethical framework for animals used in research and teaching...2011)

نتیجه اینکه:

۱_در قوانین و مقررات داخلی و اسناد بین المللی و آمیزه ها قرآنی قانونی تحت عنوان سگ گردانی جرم انگاری نشده است. تفسیر موسع و قائم به شخص از قانون و حمل آن بر صاحب سگ تحت عنوان سگ گردان و اذیت و آزار نامبرده و سگ موجود در ید مشارالیه خود جرمی است واجد وصف کیفری که مطابق مصوبه اخیر دولت در حمایت از حیوانات تحت عنوان حیوان آزاری از ناحیه صاحب سگ بر علیه ناقضان حقوق حیوانات قابل تعقیب و پیگیری است
۲- مطابق نظریه مشورتی: ۱۳۹۶/۰۹/۲۶ استعلام:متاسفانه با رواج فرهنگ فاسد غربی و استفاده غلط از برخی تکنولوژی‌های نو ظهور از جمله ماهواره و اینترنت در کنار سهل انگاری متولیان فرهنگی کشور چند سالی است که سگ گردانی در کشور ما رواج پیدا کرده است لذا خواهشمند است عنوان مجرمانه این رفتار را اعلام تا بر اساس قانون برخورد قضائی معمول گردد؟
نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه: صرف سگ گردانی در اماکن عمومی، پارک‌ها و معابر و یا حمل آن‌ها در خودرو بر اساس قوانین کیفری، به عنوان رفتار قابل کیفر پیش بینی نشده است.
۳-نظریه مشورتی: ۱۳۹۶/۰۹/۲۶
استعلام:متاسفانه با رواج فرهنگ فاسد غربی و استفاده غلط از برخی تکنولوژی‌های نو ظهور از جمله ماهواره و اینترنت در کنار سهل انگاری متولیان فرهنگی کشور چند سالی است که سگ گردانی در کشور ما رواج پیدا کرده است لذا خواهشمند است عنوان مجرمانه این رفتار را اعلام تا بر اساس قانون برخورد قضائی معمول گردد؟
نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه: صرف سگ گردانی در اماکن عمومی، پارک‌ها و معابر و یا حمل آن‌ها در خودرو بر اساس قوانین کیفری، به عنوان رفتار قابل کیفر پیش بینی نشده است.سگ گردانی و تهدید حقوق افراد بدینسان جرم نبوده و فاقد وصف کیفری است.
۳- با توجه به دلایل استقبال مردم در سالهای اخیر از حیوانات و نقش آن در ایجاد تحرک و همراهی و محافظت از انسان لازم است بجای اقدامات پر تنش و هزینه بر مبارزه با سگ گردانی قوه مقننه با وضع قانون حقوق حیوانات ضمن حمایت از سگ همانند ممالک مترقی دنیا به رفع نگرانی مردم وخلا بی قانونی پایان دهد.اینگونه با تصویب قانون و تعریف محدودیت نسبت به گسترش فرهنگ حمایت از حیوانات و مبارزه با حیوان آزاری اقدام نمایید.
۴-با بهره مندی از امکانات سمعی و بصری نسبت به حقوق و تکالیف سگها و صاحبان آن در اماکن و ابنیه و انظار عمومی همانند همه کشورها اطلاع رسانی نماید.تا مردم ضمن اطلاع از حقوق خود در صورت نقض آن توسط صاحبان سگها اقدام کنند.

دکتر حمیدرضا آقابابائیان وکیل پایه یک دادگستری