سردرگمی تجار ایرانی برای صادرات به افغانستان؛ بازار جایگزین کجاست؟

 

افغانستان همسایه شرقی ماست که از اواسط اردیبهشت ماه سال جاری وارد یک دوره جنگ داخلی شده است. از اواسط بهار امسال گروه طالبان دوباره جنگ را در افغانستان شروع کردند و متاسفانه این روز‌ها خبر می‌رسد که مراکز ولایت افغانستان یکی پس از دیگری به دست این گروه تصرف می‌شود.

به گزارش تابناک اقتصادی، علاوه بر اینکه جنگ در افغانستان بسیاری از شهروندان این کشور را آواره کرده و دوباره روانه ایران خواهد کرد، حالا این جنگ دامن تجارت بین دو کشور را گرفته است و شرایط را برای ایران تحریم شده و کرونا زده بیش از پیش پیچیده کرده است.

خبر‌ها حکایت از آن دارد که فعالیت گمرک‌های شرق ایران یا تعطیل شده و یا به حالت تعلیق درآمده اند. در آخرین خبر اعلام شده تا زمان بازگشت ثبات و آرامش، صادرات کالا از گمرک مرزی میلک و گمشاد در سیستان و بلوچستان متوقف خواهد شد، زیرا استقرار نیرو‌های شبه‌نظامی طالبان در استان‌ها و شهر‌های همجوار با ایران، صادرکنندگان ایرانی را با نااطمینانی در ارسال کالا به این کشور مواجه کرده و باعث کاهش شدید تردد کامیون‌های ایرانی در مرز دوغارون شده است.

پرسش این است، با وجود طالبان تجارت این دو کشور چه خواهد شد؟ قبل از پاسخ به این پرسش بهتر است ابتدا وضعیت تجارت بین دو کشور را سه سال اخیر را مورد بررسی قرار دهیم.

 

طبق اطلاعات منتشره توسط اتاق بازرگانی ایران، ارزش صادرات ایران به افغانستان طی دو سال ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ افت داشته است. صادرات ایران به افغانستان، در فصل نخست ۱۴۰۰ نسبت به فصل مشابه سال ۱۳۹۹ با افزایش ارزش ۱۵ درصد و کاهش میزان ۴.۹ درصدی همراه بوده است. ایران مهمترین مبدا واردات کالایی در افغانستان است. با وجود این، از سهم ایران از کل واردات افغانستان در سال ۲۰۲۰ کاسته شده و به ۱۷ درصد رسیده است.

 

صادرات ایران به افغانستان طی سال ۲۰۲۰ در مقایسه با سال ۲۰۱۹ حدود ۱۱ درصد کاهش داشته در حالی که واردات افغانستان از کشور‌های هند، روسیه و امارات افزایش داشته است. ایران ششمین مقصد صادراتی افغانستان در سال ۲۰۲۰ بوده است و واردات ایران از این کشور در سال ۲۰۲۰ نیز با ۴۷ درصد افت همراه بوده است.

گفتنی است براساس اعلام رسمی گمرک ایران، در ۴ ماهه نخست امسال، یک میلیون و ۸۰۰ هزار تن کالا به ارزش ۷۲۸ میلیون دلار از ایران به افغانستان صادر شده است.

 

حسین سلیمی رئیس اتاق مشترک ایران و افغانستان به تازگی در گفتگویی در این باره گفت: در پی اوضاع آشفته و جنگ داخلی هفته‌های گذشته در افغانستان، صادرات کالا از ایران به این کشور همسایه ۸۵ درصد کاهش یافته است.

وی اظهار داشت: وقتی اغتشاش و درگیری یا جنگ در یک کشور برپا می‌شود اولین نقطه‌ای که آسیب خواهد دید، تجارت آن کشور است. متاسفانه اوضاع آنقدر خراب است که فعلا نمی‌توان به راحتی پیش‌بینی کرد چه اتفاقاتی در انتظار ماست. هنوز برآورد دقیقی از میزان خسارات وارده به تجار ایرانی نداریم. باید ببینیم این وضع چه مدت طول خواهد کشید.

سلیمی در پاسخ به این که اگر طالبان در نهایت کنترل را در دست بگیرند و آرامش برقرار شود، باز هم روابط اقتصادی ایران و افغانستان به همین شکل ادامه خواهد یافت یا خیر، تاکید کرد: در هر شرایطی، نیاز‌های آن کشور منتفی نمی‌شود. هر گروهی در افغانستان قدرت را به دست بگیرد باز هم افغانستان نیاز به مواد غذایی و مصالح ساختمانی و .. خواهد داشت. بهترین گزینه آن‌ها هم ایران است. چه مواد غذایی و چه اقلامی مثل فرش ایرانی و ... برای آن‌ها هم مطلوب‌تر است و هم در دسترس‌تر، ولی این داد و ستد‌ها در زمان آرامش برقرار خواهد بود. اینکه چه زمانی این ثبات بازگردد معلوم نیست. اما اینکه این آرامش توسط چه گروهی فراهم شود در برقراری روابط اقتصادی چندان تاثیر مهمی ندارد.

وی با تاکید بر اینکه درگیری‌ها در افغانستان شدید است و هیچ چشم‌اندازی برای ایجاد ثبات و آرامش به این زودی‌ها وجود ندارد افزود: با ادامه این وضع ما نمی‌توانیم به ۲ میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلاری که امسال برای صادرات به افغانستان پیش‌بینی کرده بودیم برسیم. حداکثر ممکن است به نصف این پیش‌بینی برسیم.

او گفت: در دو هفته اخیر صادرات ما به افغانستان به ۱۵ درصد میزان صادرات قبلی رسیده است. تقریبا از هر ۱۰۰ کامیون که پیش از این روزانه به افغانستان می‌رفتند دو یا سه کامیون موفق می‌شوند به آنجا بروند.

رییس اتاق مشترک ایران و افغانستان اظهار داشت: بیشتر این کاهش صادرات مربوط به کالا‌های پرریسک و یا کالا‌هایی مثل مصالح ساختمانی است که الان نیازی برای آن‌ها وجود ندارد. اما از آنجا که مواد غذایی همیشه مورد نیاز است فعلا بیشترین حجم مواد صادراتی ایران به افغانستان را تشکیل می‌دهد.

 

احمدرضا فرشچیان عضو هیات نمایندگان اتاق تهران نیز در خصوص اتفاقات اخیر در افغانستان و تاثیر آن بر چشم انداز تجارت خارجی ایران و افغانستان اظهار داشت: در بررسی نوع صادرات به افغانستان باید این مساله را مورد توجه قرار داد که افغانستان معمولاً کالا‌هایی با کیفیت پایین را هم می‌پذیرد و نکته دیگر آنکه، به دلیل تحریم‌ها و سایر موانع موجود، افغانستان به محلی برای ترانزیت کالا‌های ایرانی تبدیل شده بود و کالا‌های ایرانی از این کشور به مقاصد دیگر ارسال می‌شد. شاید مسائل پیش آمده در مرز‌های افغانستان سبب شود که صادرکنندگان تلاش مضاعفی را برای صادرات مستقیم محصولات خود به مقاصد اصلی به کار ببندند. واقعیت این است که تجار ایرانی از این که کالاهایشان ترانزیت می‌شد، رضایت چندانی نداشتند. البته صادرکنندگان به افغانستان، صادرکنندگان ایرانی نیستند بلکه معمولاً این تاجران افغانستانی بودند که کالای مورد نیاز خود را از ایران خریداری می‌کردند که بخشی از آن به مصارف داخلی این کشور رسیده و بخشی هم به آسیای جنوب شرقی و حتی اروپا صادر می‌شد.

وی با تاکید بر اینکه هدف صادرکنندگان ایرانی باید ورود به بازار‌های طراز اول باشد، ویژگی این بازار‌ها را چنین عنوان کرد: بازار‌هایی که محصولات با کیفیت بالا در آن معامله می‌شود و پول بیشتری هم بابت آن پرداخت می‌کنند. در واقع این نوع صادرات ارزآوری بیشتری را هم برای کشور به همراه خواهد داشت. صادرات زمانی افتخارآمیز خواهد بود که کالای ایرانی بتواند در بازار‌های طراز اول، با رقبای بزرگ رقابت کند. اگر نه صادراتی که تولیدکننده، بسته بندی کننده و صادرکننده را به سمت ارائه محصول با کیفیت پایین‌تر سوق دهد، افتخار نیست.

فرشچیان با بیان اینکه به هر حال بخشی از کالا‌های صادراتی ایران دارای بازار مصرف در افغانستان بوده است، توضیح داد: برای این بخش از کالا‌ها باید به دنبال بازار جایگزینی در کشور‌هایی نظیر عراق و کشور‌های حوزه CIS و آسیای میانه بود. اگر نه ممکن است بخشی از کالا‌ها که تا پیش از این به افغانستان صادر می‌شده روی دست تولیدکنندگان بماند. وی افزود: شاید یکی از دلایلی که خرمای برخی از مناطق کشور از جمله در خوزستان در انبار تولیدکنندگان مانده، کندی تجارت با افغانستان در ماه‌های گذشته بوده باشد. در واقع مشکلات سیاسی در افغانستان سرعت صادرات به این کشور را کاهش داده است.

همچنین لاهوتی رئیس کنفدراسیون صادرات ایران نیز در مورد بازار افغانستان معتقد است: ناامنی موجب فرار سرمایه می‌شود. شرایط افغانستان حمل و نقل کالا را با ریسک بالا مواجه کرده است و عملاً موجب کاهش یا توقف صادرات خواهد شد، اما برای پیش بینی آینده زود است.



به هر صورت در شرایطی که ایران تحریم است و صادرات به عنوان یکی از محل‌های تامین ارز محسوب می‌شود، حالا یکی از پنج شریک اصلی تجاری ایران در ۲۰ سال گذشته با جنگ داخلی مواجه شده است و این برای بازرگانان و اقتصاد ایران اصلا خوب نیست.