عزل وصی از وصایت با تخلفات او از وظایف و مسئولیتهایی که از سوی موصی (متوفی) برای او تعیین شده است صورت میگیرد. وصی فردی است که موصی یا همان متوفی، او را برای اجرای وصایای خود تعیین می‌کند.
به گزارش «تابناک» این وصایا گاه ناظر به سرپرستی کودکان است یا اداره اموال و تصفیه ترکه یا تملیک مال معین یا اجرا و انجام تشریفات مذهبی و کفن و دفن متوفی و ادای واجبات، و گاهی به دوش شخص حقیقی یا به عهده شخص حقوقی از سوی وصی قرار داده خواهد شد.وصایت شامل وصایت به ترتیب و وصایت به انتخاب وصی است.
وصایت به ترتیب
موصی اختیار دارد چند نفر را به نحو ترتیب به عنوان وصی معین کند. مثلا بگوید اول «محمد» وصی باشد و اگر او فوت کرد یا به هر نحو قادر به انجام امور مورد وصایت نبود، مثلا دچار بیماری یا جنون شد یا در انجام وصایت خیانت کرد و از سمتش برکنار شد، «جواد» وصی باشد و اگر هر یک از این اتفاقات برای «جواد» افتاد، «مریم» وصی باشد و همینطور سایر افراد.
وصایت به انتخاب وصی
موصی می‌تواند به فردی که به عنوان وصی انتخاب می‌کند، این اختیار را واگذار کند که برای پس از فوت خود او، وصی دیگری تعیین کند تا اموری مثل اداره اموال متوفی که خود او وظیفه اداره و انجام آن را داشته است، وصی انتخابی پس از او انجام دهد.
وصی چه اختیارات و تکالیفی بر عهده دارد؟
قوانین جاری کشور، برای هیچ یک از مقامات رسمی حق نظارت بر اعمال وصی را قرار نداده است.بنابراین وصی باید طبق وصیت‌نامه هر عملی را که موصی بهر عهده او قرار داده است، انجام دهد.حال اگر وصی طبق وصیت متوفی رفتار نکند، قاعدتا باید برکنار شود و مسئول جبران همه خسارت‌های وارده نیز خود او خواهد بود.
در صورت برکنار شدن وصی به علل ذکرشده، دادگاه مکلف است فرد دیگری را به عنوان وصی تعیین کند که در این حالت، وصی تعیینشده از سوی دادگاه دیگر قابل تغییر و تبدیل نیست، مگر اینکه خیانت او ثابت شود.
آیا امکان واگذاری وصیت توسط وصی به دیگری وجود دارد؟
در اینجا این پرسش مطرح می‌شود که آیا امکان واگذاری وصیت توسط وصی به دیگری وجود دارد؟در پاسخ باید گفت همانگونه که ذکر شد، در صورت داشتن اختیارات، وصی می‌تواند شخصی را به عنوان وصی بعدی تعیین کند.
اما زمانی، وصی جدید دارای تمام اختیارات، حقوق و تکالیف وصی قبلی خواهد شد که وصی اول فوت کرده باشد یا به علتی نتواند امر مورد وصایت را انجام دهد.
با این اوصاف وصی نمی‌تواند حقوق و تکالیف خود در زمان حیاتش را به شخص دیگری واگذار کند و علت این امر آن است که، هدف اصلی متوفی از انتخاب و تعیین وصی برای امر وصایت، نهتنها انجام امور بوده، بلکه ویژگی‌های شخصیتی وصی را نیز مد نظر قرار داده است.
البته واگذاری حقوق و تکالیف امور وصایت به شخص دیگری، در صورتی که موصی (وصیت‌کننده) به روشنی چنین اجازه‌ای را در وصیت‌نامه داده باشد، فاقد اشکال و صحیح خواهد بود.
با تمام ممنوعیتهای اشارهشده، وصی می‌تواند شخصی را به عنوان وکیل یا نماینده خود انتخاب کند تا امور را انجام دهد.
طبق قاعده هر عملی را که فرد می‌تواند خودش انجام دهد، تعیین وکیل در آن امر نیز امکان‌پذیر است.البته در این مورد نیز اگر موصی در وصیت‌نامه ذکر کرده باشد که وصی حق تعیین وکیل برای خود را ندارد، وصی دیگر نمی‌تواند برای خود وکیل تعیین کند. چرا که موصی چنین حقی را از او گرفته است.
وصف امانت در تعهدات وصی
امین بودن وصی به این معناست که اموال فرد دیگر در دست او، همانند امانت قرار دارد و ید وصی امانی است.لذا اگر اتفاقی برای آن مال بیفتد، مثلاً اگر معیوب شود یا از بین برود، تا زمانی که فرد امین مرتکب تقصیر نشده و کارهایی که برای مراقبت از مال لازم بوده است را انجام بدهد، مسئول جبران خسارت نیست.
چگونه میتوان وصی را از مقام وصایت عزل کرد؟
با وقوع شرایط ذیل، وصی از مقام وصایت قابل عزل خواهد بود.چنانچه وصی مرتکب خیانت در امانت شود، طبق ماده ۸۵۸ قانون امور حسبی: وصی نسبت به اموالی که بر حسب وصیت در ید اوست، حکم امین را دارد و ضامن نمیشود؛ مگر در صورت تعدی یا تفریط. بنابراین با خیانت وصی در مال موصی، وصایت او باطل می‌شود.حتی در صورت باقی بودن وصایت، وصی نسبت به مال مورد وصیت در مقابل ورثه و اشخاص ذینفع به میزان خسارت مسئول است.
اگر وصی به وظایفی که بر عهده او گذاشته شده است، عمل نکند، طبق ماده 859 قانون امور حسبی: وصی باید بر طبق وصایای موصی رفتار کند. در غیر این صورت، ضامن و منعزل است.چنانچه وصی در تربیت و نگهداری از مولیعلیه کوتاهی کند.عارض شدن جنون بر وصی و صدور حکم حجر بهگونهای که امیدی به برطرف شدن آن نباشد.
طبق ماده 47 قانون امور حسبی: در مورد دعوی خیانت یا عدم لیاقت و سایر موجبات عزل وصی یا قیم یا ضم امین، ترتیب رسیدگی مطابق مقررات این قانون است و حکمی که در این خصوص صادر می‌شود، مطابق قانون آیین دادرسی مدنی، قابل تجدیدنظر و فرجام است.
چند نکته مهم در خصوص عزل وصی و انعزال وصایت
اگر پدر در زمان حیات خود، مادر را شایسته برای ولایت فرزندان نداند و از این رو وصی برای امور فرزندان خود تعیین کرده باشد، اما بعد از فوت پدر، مادر ادعا کند که صلاحیت ولایت بر فرزند خود را داراست، در این فرض، اگر دادگاه هم مادر را صالح به این امر تشخیص دهد، با احراز صلاحیت مادر برای ولایت، حکم به انعزال وصی تعیینشده خواهد شد. همچنین اگر وصایت مقید به وصفی باشد که مورد نظر متوفی بوده، زوال آن وصف در وصی موجب انعزال او می‌شود که البته با رفع آن مانع، وصی مجددا می‌تواند به کار خود ادامه دهد.
چه اشخاصی میتوانند دعوای عزل وصی را مطرح کنند؟
در صورت وجود هر یک از موارد عزل برای وصی که ذکر شد، هر فرد ذینفع در وصیت یا نماینده قانونی او می‌تواند دعوای عزل وصی را در دادگاه مطرح کند.بر فرض، هر زمان که وصی مامور اداره ثلث اموال و دارایی موصی شود، اما در انجام تکالیف و موضوع وصیت کوتاهی کند یا وظایف محوله را انجام ندهد، وراث یا نماینده آنها میتوانند اقدام به طرح دعوی عزل وصی از وصایت کنند.
دادگاه صالح برای طرح دعوای عزل وصی
برای پیگیری و مطرح کردن دعوای عزل وصی، با پرداخت هزینه دادرسی مطابق دعاوی غیرمالی که هزینه دادرسی آن در سال ۱۴۰۰ از مبلغ 40 تا 180 هزار تومان تعیین شده است، میتوانند در دادگاه خانواده دعوای خود را مطرح کنند.
چرا که رسیدگی به این نوع دعوا بنا به بند 13 از ماده 4 قانون حمایت خانواده، در صلاحیت دادگاههای خانواده است.
مدارک مورد نیاز برای طرح دعوای عزل وصی
مدارکی که برای طرح این دعوا مورد نیاز خواهد بود عبارت از تصویر مصدق وصیت‌نامه، تصویر مصدق گواهی فوت و مدارک هویتی است. در صورت نبود هر یک از مدارک و اسناد بالا میتوان یکی از موارد ذیل را جهت اثبات عدم انجام امر وصیت یا تخلف از امر وصیت به دادگاه ارائه داد که شامل درخواست استعلام، تحقیقات محلی، شهادت شهود و مطلعین و شماره پرونده استنادی است.
