شیوههای مختلفی در قانون برای وصول چک پیشبینی شده که هر یک از این روش‌ها دارای مزایا و معایبی است؛ بنابراین، انتخاب راه نادرست می‌تواند وصول وجه چک را به تاخیر بیندازد، یا شما را از برخی حقوق قانونی محروم کند. در صورت عدم پرداخت چک و مواجهه با گواهی عدم پرداخت یا اصطلاحا برگشت چک، از چهار طریق می‌توان وجه چک را مطالبه کرد.
به گزارش «تابناک»؛ انتخاب روش وصول وجه چک، باید با توجه به ویژگی چک انتخاب شود. ترجیح دارنده هم در انتخاب هر یک از این روش‌ها مهم است. اما باید سعی شود بهترین گزینه برای رسیدن به نتیجه مطلوب، به کار گرفته شود.
راه‌های وصول وجه چک
شیوههای وصول چک شامل طرح شکایت کیفری؛ از طریق تقدیم دادخواست مطالبه وجه چک و نیز تقاضای صدور اجراییه در دادگاه و اقدام از طریق اجرای ثبت است.
اقدام از طریق مراجع کیفری
صدور چک بلامحل در قانون چک، جرم محسوب می‌شود و دارنده چک در صورت وجود شرایطی می‌تواند از صادرکننده، به جهت صدور چک بلامحل شکایت کیفری کند. دادسرا به شکایت شاکی رسیدگی کرده و در صورت وجود شرایط و عدم پرداخت وجه چک با صدور کیفرخواست و نهایتا صدور دادنامه در دادگاه کیفری دو، مجازات حبس در انتظار صادرکننده چک بلامحل خواهد بود.
دارندگان چک‌های برگشتی، به چند دلیل، این روش را برای وصول چک انتخاب می‌کنند که شامل سرعت روند رسیدگی، کمهزینه بودن و ضمانت اجرای قوی دارندگان چک است.
بعضی مواقع امکان استفاده از این روش وجود ندارد:
۱- در صورتی که چک دارای وعده باشد. چک باید بدون وعده و به صورت نقد صادر شود. زیرا چک باید همانند اسکناس وسیله پرداخت نقدی باشد. در صورتی که چک دارای وعده باشد، این چک، حقوقی محسوب می‌شود.
۲- هرگاه چک بابت تضمین انجام معامله یا انجام تعهد صادر شده باشد.
۳- هرگاه چک سفید امضا صادر شده باشد. یعنی اینکه صادرکننده بدون قید مبلغ، تاریخ و نام دارنده، فقط چک را امضا و ارایه کرده باشد.
هنگامی که ثابت شود چک بدون تاریخ صادر شده است، اگر دارنده چک، قبل از مراجعه به بانک و قبل از شکایت مبادرت به درج تاریخ کند، چنانچه در مرجع قضایی ثابت شود صادرکننده در هنگام صدور، تاریخ چک را ننوشته است، مسئولیت کیفری متوجه صادرکننده نخواهد شد.
۴- اگر وصول وجه چک به تحقق شرطی منوط شده باشد؛ چه این شرط در متن چک ذکر یا بر اساس یک فقره قولنامه، صورتجلسه، شهادت شهود و ... صادر شده باشد و این موارد اثبات شود. مثلا شخصی که اتومبیل خریده و مبلغ آن یا قسمتی از مبلغ معامله را به صورت یک فقره چک صادر و در اختیار فروشنده یا بنگاه بگذارد و در ضمن قید کند که به شرط انتقال سند در محضر، فروشنده یا بنگاه حق دارند به بانک مراجعه و وجه چک را وصول کند.
۵- چنانچه ثابت شود چک بابت ربا (بهره) یا معاملات نامشروع صادر شده است.
۶- اگر دارنده چک برای وصول آن پس از گذشت شش ماه از تاریخ صدور چک به بانک مراجعه کند. همچنین اگر ظرف شش ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت (یعنی برگشتی از بانک) شکایت نکند.
وصول چک با تقدیم دادخواست به دادگاه حقوقی
در صورتی که امکان طرح شکایت کیفری علیه صادرکننده به دلایل فوق امکانپذیر نباشد یا دارنده چک به هر دلیلی تمایلی به طرح شکایت کیفری نداشته باشد می‌توان از طریق تقدیم دادخواست به شعب حقوقی دادگاه صالح، وجه چک را مطالبه کند.
رسیدگی در دادگاه‌ها معمولا طولانی و زمان‌بر است. رایی که توسط دادگاه بدوی صادر می‌شود قابل اعتراض در دادگاه تجدیدنظر است و اغلب صادرکنندگان چک به منظور طولانی کردن روند دادرسی اقدام به طرح دعوای تجدیدنظرخواهی و اعسار از پرداخت هزینه تجدیدنظرخواهی می‌کنند که حداقل تاخیری چند ماهه در روند رسیدگی ایجاد می‌کند. در این روش توصیه می‌شود حتما از نهاد تامین خواسته برای توقیف اموال صادرکننده چک استفاده شود. در صورت درخواست دارنده چک، دادگاه مکلف است اموال صادرکننده چک را تا سقف مبلغ چک توقیف کند. این اموال می‌تواند حساب بانکی، ملک، سهام، و هرچیز دیگری باشد که مالیت داشته و قابلیت توقیف دارد. مزیت این روش این است که امکان طرح دعوی علیه همه ظهرنویسان و ضامنان وجود دارد و بهعلاوه می‌توان خسارت تاخیر تادیه وجه چک را نیز مطالبه کرد. پس از صدور دادنامه قطعی می‌توان اجرای حکم دادگاه را درخواست کرد. پس از درخواست اجرای حکم، اجراییه صادر می‌شود.
وصول چک از طریق صدور اجراییه دادگاه بدون نیاز به صدور حکم
این روش، روشی جدید و نو در قانون جدید چک است. در این روش، دیگر نیازی به طی پروسه طولانی رسیدگی در دادگاه نیست و دارنده چک می‌تواند از دادگاه مستقیم، صدور اجراییه جهت وصول وجه چک را درخواست کند. این روش صرفا در مورد چک‌های صیادی قابلیت اجرا دارد.
شرایط درخواست صدور فوری اجراییه از دادگاه
نخست چک باید مشمول سامانه صدور یکپارچه الکترونیکی یا به اصطلاح چک صیادی باشد؛ دوم صدور گواهی عدم پرداخت به همراه کد رهگیری از سوی بانک محالالیه و سوم، تایید مطابقت امضای صادرکننده با امضای روی چک توسط بانک. حتی در صورتی که شرایط فوق وجود داشته باشد، در موارد زیر امکان استفاده از این روش وجود ندارد:
الف- وصول چک در متن آن مشروط به تحقق شرطی باشد.
ب- در متن چک قید شده باشد که چک بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی است.
پ- گواهینامه عدم پرداخت چک مطابق مقررات قانونی صادر نشده باشد. در صورتی که امکان صدور مستقیم اجراییه از دادگاه وجود نداشته باشد می‌توان از طریق تقدیم دادخواست مطالبه وجه چک، وجه آن را مطالبه و وصول کرد.
وصول چک از طریق اجرای ثبت
مطابق با قانون، چک در حکم سند لازمالاجراست و دارای همان مزایایی است که قانون برای اسناد رسمی در نظر گرفته است. مهمترین این مزایا، بی نیازی از مراجعه به دادگاه حقوقی و کیفری است. دارنده چک می‌تواند اجرای مفاد چک را از دوایر اجرای ثبت تقاضا کند. از مزایای اصلی این روش، امکان توقیف اموال و ممنوعالخروج کردن صادرکننده چک در زمان کوتاه است. در صورتی دستور اجرا صادر می‌شود که گواهی مطابقت امضای چک با نمونه امضای صادرکننده توسط بانک ارایه شده باشد.
