خشکسالی مداوم و برداشت های بی رویه از منابع آبهای زیرزمینی که باعث تشدید فرونشست زمین در ۸۰ درصد از دشت های ایران شده، تمامی تأسیسات و ابنیه موجود در این مناطق را در معرض نابودی قرار داده است.
بر اساس گزارش رسمی مراکز تحقیقاتی، هم اینک میانگین فرونشست زمین در ایران به سالانه ۲۰ سانتی متر رسیده و در برخی مناطق از ۷۰ سانتی متر در سال فراتر رفته است. از طرف دیگر پراکندگی فرونشست ها در فلات ایران به گونه ای است که در اطراف کانون های جمعیتی بیشتر به چشم می خوردند.
تأسیسات رفاهی و خدماتی مهمی نظیر خطوط انتقال برق، آب، گاز، مخابرات، راه آهن، جاده ، فرودگاه، کارخانجات صنعتی، انبارهای تأمین و نگهداری و حتی دانشگاه ها اغلب در اطراف شهرها ایجاد شده اند و تشدید فرونشست زمین در سال های آینده می تواند موجب تخریب و ویرانی هر یک از آنها شود.
شورای عالی معماری و شهرسازی اخیرا در اقدامی پسندیده ولی دیرهنگام با هدف کاهش خسارت های احتمالی، هرگونه ساخت ساز جدید درعرصه های مواجه با فرونشست زمین را ممنوع کرد. این تصمیم اگرچه طرح های خدماتی و عمرانی آینده را نسبت به پیامد های منفی فرونشست زمین واکسینه می کند ولی از طرف دیگر ترمز محکمی برای برنامه جهش ملی مسکن به ویژه در شهرک های اقماری کلانشهرهاست.
دولت سیزدهم با شعار ساخت ۴ میلیون واحد مسکونی در ۴ سال آینده تصمیم دارد شمار زیادی از جمعیت فاقد مسکن را در اطراف کلانشهرها و به ویژه شهرهای جدید اسکان دهد.
گزارش مراکز تحقیقاتی نشان می دهد که هم اینک در پهنه های اطراف شهر جدید امیرکبیر و مهاجران (در استان مرکزی)، اندیشه، پرند و پردیس(در استان تهران)، ایوانکی(در استان سمنان)، بهارستان، فولادشهر و مجلسی(در استان اصفهان)، بینالود و گلبهار(در استان خراسان رضوی)، شیرین شهر و رامین(در استان خوزستان)، صدرا(در استان فارس) و هشتگرد(در استان البرز) به دلیل برداشت بی رویه منابع زیرزمینی برای مصارف کشاورزی، خدماتی، صنعتی و خانگی پدیده فرونشست زمین آغاز شده و یقینا بارگذاری جمعیت جدید در این مناطق باعث تشدید پدیده مذکور می شود.
با این حال وزارت راه و شهرسازی در قالب برنامه جهش ملی مسکن تاکنون از حدود ۲ میلیون متقاضی برای اسکان در شهرهای جدید ثبت نام کرده و وعده داده تا اراضی مورد نیاز ساخت واحدهای مسکونی آنها را تأمین خواهد کرد.
این تعداد متقاضی ثبت نام شده به معنای اسکان حداقل ۶ میلیون نفر جمعیت جدید در مناطق مستعد فرونشست زمین است که مصارف آبی آنها شامل شرب، کشاورزی، صنعت و خدمات می شود ولی منابع آب در اطراف آنها حتی پاسخگوی نیاز فعلی این مناطق نیست.
بررسی های هواشناسی و اقلیمی ثابت کرده که منابع آبی ایران به ویژه در اطراف فلات مرکزی حداقل در ۱۵ سال آینده افزایشی نخواهد یافت؛ بنابراین جمعیت جدیدی که به واسطه برنامه جهش ملی مسکن در اطراف فلات مرکزی بارگذاری خواهد شد، برای مصارف خود ناچار می شود به سفره های زیرزمینی فشار بیشتری وارد کند و سرعت فرونشست زمین در این مناطق را افزایش دهد.
برای رفع این دغدغه، دولت باید طرح بارگذاری جمعیت در شهرهای جدید را تعدیل کند یا از اختصاص اراضی برای ساخت و ساز در مناطق مستعد فرونشست زمین منصرف شده و جمعیت متقاضی مسکن را به احیای بافت فرسوده شهرها و اسکان در محلات موجود ترغیب کند.
جای تردید نیست که هرگونه اصرار بر توسعه شهرهای جدید با توجه به کمبود منابع آبی و سرعت فرونشست زمین، زندگی ساکنان فعلی و آینده این مناطق را با خطر روبرو خواهد کرد.
