ماهواره خیام با موفقیت در مدار زمین قرار گرفت/ نخستین داده تله‌متری دریافت شد

تابناک: دقایقی پیش، نخستین داده تله‌متری ماهواره خیام در ایستگاه‌های زمینی آن در پایگاه‌های فضایی سازمان فضایی ایران دریافت شد و این ماهواره با موفقیت در مدار ۵۰۰ کیلومتری زمین قرار گرفت. ماهواره سنجشی «خیام» حاصل همکاری مشترک ایران با کشور روسیه است.

پرتاب: ۱۰ و ۲۲ دقیقه صبح امروز

ماهواره ایرانی «خیام» در یک همکاری مشترک با کشور روسیه، ساعت ۱۰ و ۲۲ دقیقه صبح امروز (سه‌شنبه) به وقت تهران با ماهواره‌بر سایوز از پایگاه بایکونور قزاقستان، با موفقیت به مدار ۵۰۰ کیلومتری زمین پرتاب شد. 

ماهواره خیام که مالکیت آن در اختیار سازمان فضایی ایران است، با سنجنده‌های دقیق در طیف‌های مختلف، زیرساختی مناسب برای هوشمندسازی بخش‌های گوناگون کشور خواهد بود.

در انتظار سیگنال

پس از این پرتاب موفقیت‌آمیز، «سعید صدیقیان»، معاون توسعه و برنامه‌ریزی راهبردی سازمان فضایی ایران، درباره این ماهواره، اعلام کرد: در صورت موفقیت‌آمیز بودن قرارگیری ماهواره در مدار ۵۰۰ کیلومتری زمین، سیگنال‌ها حدود ساعت ۱۲ ظهر و درست زمانی که این ماهواره از آسمان ایران گذر می‌کند، قابل دریافت است.

وی تاکید کرد: فرآیند پرتاب ماهواره خیام به فضا تا کنون موفقیت‌آمیز بوده و کارشناسان و محققان ایرانی منتظر هستند تا سیگنال‌های آن را دریافت کنند.

صدیقیان تصریح کرد: یکی از مهم‌ترین گام‌هایی که در صنعت فضایی برداشته شده، این است که ما نیازهای استراتژیک کشور را از طریق داده‌های ماهواره‌ای احصا کنیم و به‌موازات آن توسعه ماهواره‌های بومی نیز در دستور کار قرار داشته است.

معاون توسعه و برنامه‌ریزی راهبردی سازمان فضایی ایران افزود: ماهواره سنجشی این قابلیت را دارد تا تصاویر مربوط به حوزه‌های مختلف را دریافت کند. ما در قالب یک برنامه توسعه، تامین یک ماهواره سنجشی بومی که قابلیت ارائه تصاویر یک متر در حوزه‌های کشاورزی، کنترل شهری، پایش اراضی و کاربری‌های مختلف داشته باشد، مدنظر قرار داده‌ایم.

دریافت داده تله‌متری در ساعت ۱۲

حدود ساعت ۱۲ ظهر، محققان و کارشناسان صنعت فضایی توانستند اولین داده‌های تله‌متری خیام ایرانی را در خاک ایران و در ایستگاه فضایی ماهدشت دریافت کنند.

ماهواره با موفقیت در مدار ۵۰۰ کیلومتری زمین قرار گرفت

«علیرضا نعیمی» مدیرکل بهره‌برداری و عملیات فضایی سازمان فضایی ایران در گفت‌وگویی اعلام کرد: طی فرآیندی که توسط ماهواره‌بر انجام شده، بعد از یک ساعت از ماهواره‌بر جدا شد و در مدار دایروی ۵۰۰ کیلومتری از سطح زمین قرار گرفت. نیم ساعت پس از آن نیز اولین داده تله‌متری را دریافت کردیم.

ماهواره سنجشی خیام، دقت بالای تصویربرداری دارد و تصاویر با وضوح یک متر را به زمین مخابره می‌کند.

این ماهواره که تحت مالکیت و بهره‌برداری جمهوری اسلامی ایران است، از ایستگاه‌های زمینی در خاک جمهوری اسلامی ایران هدایت و کنترل و اطلاعات و تصاویر ارسالی آن نیز در همین ایستگاه‌ها دریافت خواهد شد.

ماهواره خیام ۶۰۰ کیلوگرم وزن دارد و به همین علت، پرتاب آن به آژانس فضایی روسیه واگذار شده تا بوسیله ماهواره‌بر سایوز به فضا پرتاب شده و در مدار قرار گیرد.

گفتنی است، پرتابگر سایوز در میان پرتابگرهای کشورهای مختلف دنیا از بیشترین درصد قابلیت اطمینان برخوردار بوده و تاکنون بیشترین تعداد ماموریت موفق فضایی در دنیا توسط این پرتابگر صورت گرفته است.

ماهواره خیام چه ویژگی‌هایی دارد؟

این ماهواره از نوع سنجشی و دارای دقت بالای تصویربرداری است و با تصاویر با وضوح یک متر است. همچنین این ماهواره قابلیت تصویربرداری از سطح زمین در طیف‌های مختلف تصویری را دارد.

ماهواره خیام، تحت حاکمیت و بهره‌برداری جمهوری اسلامی ایران، از ایستگاه‌های زمینی در خاک جمهوری اسلامی ایران هدایت و کنترل خواهد شد و اطلاعات و تصاویر ارسالی آن نیز در همین ایستگاه‌ها دریافت خواهد شد.

گفتنی است به دلیل وزن بالای این ماهواره ایرانی، پرتاب آن به آژانس فضایی روسیه واگذار شده است تا بوسیله ماهواره‌بر سایوز به فضا پرتاب شده و در مدار قرار گیرد.

پرتابگر «سایوز» در میان پرتابگرهای کشورهای گوناگون جهان، از بیشترین درصد قابلیت اطمینان برخوردار است و تاکنون بیشترین تعداد ماموریت موفق فضایی در دنیا توسط این پرتابگر صورت گرفته است.

پاسخ به چند پرسش اساسی درباره ماهواره خیام

آیا ماهواره خیام در کنترل روسیه خواهد بود؟

یکی از ادعاهای مطرح شده پیرامون ماهواره خیام مربوط به گزارش روزنامه واشنگتن پست است که در آن اعا شده روسیه ابتدا از ماهواره ایران برای مقاصد نظامی در جنگ اوکراین استفاده خواهد کرد و کنترل ماهواره در هفته‌‍‌های اول در اختیار ایران نخواهد بود؛ ادعایی که در آن فاکتورهای یک خبرسازی تمام عیار با استفاده از تکنیک‌های ژورنالیستی و استفاده از کلیدواژه‌هایی مانند جنگ اوکراین به وضوح قابل مشاهده است.

در پاسخ به این ادعا باید گفت که ایستگاه کنترل و بهره برداری ماهواره خیام در خاک ایران است و از لحظه پرتاب در روز اول کلیه فرامین مربوط به کنترل و به کارگیری این ماهواره صرفا توسط ایستگاه ایرانی به ماهواره ارسال می‌شود و تصاویر آن هم توسط ایستگاه‌های موجود در خاک ایران دریافت می‌شود. همچنین کلیه فرامین و داده‌هایی که به ماهواره ارسال و یا از آن دریافت می‌شود توسط یک ماژول رمزنگار، رمزگذاری می‌شود که این ماژول توسط ایران تهیه و در ماهواره قرار گرفته است و کلید آن نیز در دست ایران است و رمزگذاری آن به گونه‌ای است که حتی در مرحله کالیبراسیون و تست اولیه هم مهندسان روس فرامین را از طریق ایستگاه ارسال فرامین ایران به ماهواره ارسال می‌کنند.

مضاف بر اینکه در رد ادعای بهره‌برداری روسیه از ماهواره خیام برای جنگ اوکراین باید گفت که روسیه خود از کشورهای پیشتاز حوزه فضایی و دارای فناوری ماهواره‌های سنجشی دقیق است و کشوری که خودش سازنده ماهواره و دارای چرخه کامل فناوری فضایی است، اساسا نیازمند به کارگیری ماهواره‌های سایر کشورها نیست.

آیا پرتاب ماهواره خیام توسط روسیه به معنای شکست برنامه فضایی ایران است؟

برنامه توسعه حامل‌های ماهواره در ایران یک برنامه مدون و از پیش تعریف شده و با تکیه بر فناوری‌های بومی است که با شدت و قوت بیشتر در دولت سیزدهم در حال پیگیری است. ایران در حال حاضر پرتاب و تزریق ماهواره با وزن ۵۰ کیلوگرم را در مدار ۵۰۰ کیلومتری را تثبیت کرده است، اما بر اساسا برنامه جامع ده ساله فضایی تا انتهای سال ۱۴۰۱ بناست که پرتاب و مدارگذاری ماهواره‌ها تا وزن ۱۰۰ کیلوگرم تثبیت و تا انتهای ۱۴۰۲ امکان مدارگذاری تا وزن ۲۰۰ کیلوگرم در مدار ۵۰۰ کیلومتری محقق شود.

همچنین بر اساس برنامه‌ریزی صورت گرفته می‌بایست تا انتهای دولت سیزدهم امکان دستیابی به مدار ۵۰۰ برای اوزان تا ۵۰۰ کیلوگرم محقق شود.

در خصوص صنعت ساخت ماهواره نیز جمهوری اسلامی ایران هم‌اکنون توانایی طراحی و ساخت ماهواره‌های سنجشی با دقت تصویربرداری ۵ تا ۱۰ متر را در در اختیار دارد و در حال طی مسیر به سوی طراحی و ساخت ماهواره‌هایی با دقت یک متر و بهتر از آن است که پروژه‌های مربوطه نیز هم‌اکنون در جریان است. ماهواره خیام قابلیت تصویربرداری در مقیاس یک متر مربع را دارد و عمر کاری آن ۵ سال است، با این حال از هم‌اکنون باید به فکر جایگزین بومی آن برای ۵ سال آینده بود.

خیام تا حدی نیازهای فعلی کشور در حوزه سنجش از دور را برطرف خواهد کرد، اما ضروری است تعداد ماهواره‌های سنجشی با دقت بالا افزایش پیدا کند تا زمان بازدید مجدد از نقاط سطحی در کشور کوتاه‌تر شود و این مهم با توسعه ماهواره‌های بومی دقت بالا حاصل خواهد شد.

هزینه همکاری فضایی با روسیه برای ایران چقدر است؟

یکی از مهمترین مسائلی که پیرامون موضوع ماهواره خیام مطرح می‌شود، بحث هزینه‌های پرتاب است؛ روسیه در زمینه دانش و فناوری پرتاب ماهواره با در اختیار داشتن پرتابگرهایی با قابلیت اطمینان بالا (نزدیک ۱۰۰ درصد و بدون شکست) در جایگاه نخست دنیا قرار دارد به گونه‌ای که حتی بسیاری از کشورهای صاحب دانش و فناوری ماهواره‌سازی و فضانوردی مانند ایالات متحده و کشورهای اروپایی از پرتابگرهای روسی برای پرتاب ماهواره‌های خود و حتی ارسال فضانورد استفاده می‌کنند و این سبب صرفه جویی و جلوگیری از اتلاف منابع و کاهش ریسک شکست در زمینه مدارگذاری ماهواره یا انسان می‌شود.

برابر آمارهایی که از پرتاب ماهواره‌بر سایوز وجود دارد، هزینه هر کیلوگرم محموله‌ای که توسط این پرتابگر به فضا برده می‌شود بین ۲۰ تا ۳۰ هزار دلار است که پایین‌تر از میانگین قیمت بازار در جهان است و شاید همین قیمت پایین باشد که بسیاری از کشورها از جمله کشورهای اروپایی را به سمت استفاده از این پرتابگر سوق داده است.

از سوی دیگر هزینه‌های پرتاب و مدارگذاری در دنیا یک محدوده مشخص دارد و پرتابگرهای روسی از این حیث علاوه بر اینکه الزاما گرانتر از پرتابگرهای سایر کشورها نیستند بلکه در ماه‌های اخیر هزینه‌های پرتاب توسط پرتابگرهای روسی در رقابت با سایر کشورها کاهش محسوسی پیدا کرده است. پرتاب خیام با توجه به وزن ماهواره و قابلیت اطمینان پرتابگر سایوز به روس ها واگذار شده است با اینحال بنابر سند راه حوزه فضایی کشور در پایان دوره دولت سیزدهم ایران خواهد توانست ماهواره‌هایی در کلاس تناژی ماهواره خیام را خود در مدار ۵۰۰ کیلومتری زمین قرار دهد.

پایگاه فضایی "بایکونور" قزاقستان چه ویژگی‌های منحصر به‌فردی دارد؟ 

ساعت 10:22 صبح امروز 18 مرداد، ماهواره ایرانی "خیام" همراه با پرچم جمهوری اسلامی ایران که به‌روی ماهواره‌بر "سایوز" نصب شده بود، از پایگاه فضایی "بایکونور قزاقستان" با پرتابگر سایوز به فضا پرتاب شد اما این پایگاه فضایی معروف چه ویژگی‌هایی دارد؟

پایگاه بایکونور یک پایگاه فضایی در منطقه‌ای در جنوب قزاقستان است که به روسیه اجاره داده شده است؛ پایگاه فضایی بایکونور نخستین فرودگاه فضایی جهان برای پرتاب‌های مداری، انسانی و بزرگترین تأسیسات پرتاب فضایی در جهان است ضمن آنکه تمامی پروازهای فضایی خدمه روسیه، از بایکونور انجام می‌شود.

این پایگاه فضایی در 200 کیلومتری شرق دریای آرال و شمال رودخانه سیردریا قرار دارد؛ ارتفاع این پایگاه از سطح دریا 90 متر و طول و عرض محدوده پایگاه به ترتیب 90 و 85 کیلومتر است.

این پایگاه فضایی توسط دولت قزاقستان تا سال 2050 به روسیه اجاره داده شده است؛ بایکونور در 2 ژوئن 1955 توسط وزارت دفاع شوروی سابق تأسیس شد و در واقع با هدف پایگاه عملیات برنامه‌های فضایی شوروی ساخته شده بود.

"اسپوتنیک 1" به عنوان نخستین ماهواره مصنوعی و "وستوک 1" نخستین پرواز فضایی انسان از پایگاه فضایی بایکونور انجام شده است؛ یوری گاگارین، نخستین فضانورد تاریخ و والنتینا ترشکوا، نخستین زن فضانورد نیز از این پایگاه به فضا فرستاده شدند.

این پایگاهِ تحت مدیریت روسیه، همچنان یک پایگاه فضایی بسیار شلوغ است و سالانه مأموریت‌های تجاری، نظامی و علمی بسیار متعددی از این پایگاه انجام می‌شود؛ بعد از انحلال اتحاد جماهیر شوروی در سال 1991، برنامه فضایی روسیه از بایکونور تحت نظارت کشورهای مشترک‌المنافع به فعالیت خود ادامه داد.

روسیه می‌خواست یک اجاره‌نامه 99 ساله را برای بایکونور امضا کند اما با اجاره سالانه 115 میلیون دلاری این سایت به مدت 20 سال و تمدید هر 10 ساله آن موافقت شد؛ در 8 ژوئن 2005 شورای فدراسیون روسیه، توافق‌نامه‌ای را بین روسیه و قزاقستان به تصویب رساند که مدت اجاره پایگاه فضایی روسیه را تا سال 2050 تمدید کرد.

پایگاه فضایی بایکونور بخش عمده‌ای از کمک‌ها و فعالیت‌های روسیه به ایستگاه فضایی بین‌المللی (ISS) را حمایت کرده است چراکه این پایگاه، تنها پایگاه فضایی است که مأموریت‌های روسیه به ایستگاه فضایی بین‌المللی از آنجا انجام می‌شود.

با اتمام برنامه شاتل فضایی ناسا در سال 2011، بایکونور تنها سایت پرتاب مورد استفاده برای مأموریت‌های خدمه به ایستگاه فضایی بین‌المللی شده است؛ پایگاه فضایی بایکونور دارای امکانات کامل برای پرتاب فضاپیماهای خدمه و بدون خدمه از جمله ماهواره‌ها است و از چندین نسل از فضاپیماهای روسی از جمله سایوز، زنیت و بوران پشتیبانی می‌کند.