بنزین در بن بست؟! /سطح سوم منازعه در تل‌آویو/ناترازی تولید و مصرف گاز طبیعی در کشور

به گزارش «تابناک»؛ روزنامه های امروز پنجشنبه ۲۶ بهمن ماه در حالی چاپ و منتشر شد که بازتاب انفجار خرابکارانه دو خط لوله گاز سراسری کشور در منطقه بروجن، افزایش چند برابری برد موشک‌های سپاه از روی شناورها و تازه‌ترین خبرها از فعالیت انتخاباتی احزاب در صفحات نخست روزنامه های امروز برجسته شده است.

در ادامه تعدادی از یادداشت ها و سرمقاله های منتشره در روزنامه های امروز را مرور می کنیم؛

ناترازی تولید و مصرف گاز طبیعی در کشور 

رضا صفدری طی یادداشتی در شماره امروز  ابتکار با عنوان ناترازی تولید و مصرف گاز طبیعی در کشور نوشت: بر اساس گزارش اوپک، تا پایان سال ۲۰۲۱ میلادی، ایران با حدود ۳۴ تریلیون متر مکعب درمجموع حدود ۱۶ درصد از ذخایر اثبات شده گاز طبیعی در جهان را در اختیار دارد. بر همین اساس از دهه ۷۰ هجری شمسی تاکنون این منبع غنی در بخش‌های مختلف مورد بهره برداری قرار گرفته و پس از سه دهه تلاش بی‌وقفه مسئولین وزارت نفت و شرکت ملی گاز ایران و با پشت سر گذاشتن تحریم‌های همه‌جانبه صنعت نفت و گاز به عنوان اصلی‌ترین حامل نهایی انرژی در کشور مورد بهره برداری قرار می‌گیرد به نحوی که در حال حاضر ۷۵ درصد از سبد انرژی کشور به گاز طبیعی اختصاص یافته است و این مسئله اهمیت راهبردی صنعت گاز را نشان می‌دهد. علی‌رغم آنکه ایران رتبه سوم بزرگترین تولیدکننده گاز طبیعی در جهان را دارد اما باتوجه به شروع افت فشار  مخازن گازی میدان پارس جنوبی و ادامه روند افزایشی مصرف، چالش جدی برای تامین گاز طبیعی در آینده بسیار نزدیک وجود خواهد داشت. این موضوع در سال‌های اخیر به خصوص در فصول سرد سال با افزایش تقاضای بخش خانگی برای گرمایش تشدید شده است به نحوی که تنها در سال ۱۳۹۸ حدود ۱۲ میلیارد لیتر گازوئیل و نفت کوره با ارزش بیش از ۵ میلیارد دلار برای جبران کمبود گاز توسط نیروگاه‌ها سوزانده شده است. در سال جاری نیز علی‌رغم کاهش و بعضاً قطع گاز بخش‌های مختلف صنعت و در مواقعی کاهش صادرات و مصرف مقادیر بیشتر نفت کوره در مقایسه با گذشته، اعمال خاموشی در صنایع و بخش‌های خانگی و تجاری محتمل است.

این آمار نشان می‌دهد درصورت بی‌توجهی و عدم برنامه‌ریزی و اقدام سریع، کشور با بحران جدی برای امنیت انرژی روبه‌رو خواهد شد؛ به نحوی که واردات این حامل انرژی یا بازگشت به دهه ماقبل ۷۰ شمسی و خریدو توزیع وسایل گرمایشی نفتی و ذغالی بین مردم اجتناب ناپذیر خواهد بود. میدان مشترک گازی پارس جنوبی به عنوان بزرگترین میدان گازی جهان، تأمین کننده حدود ۷۰ درصد گاز مورد نیاز کشور است. افزایش بی رویه برداشت موجب افت فشار مخازن این میدان شده و چنانچه تصمیم فوری گرفته نشود، سالانه به اندازه یک فاز (معادل ۲۸ میلیون مترمکعب در روز) افت تولید روی خواهد داد. برای جلوگیری از وقوع چنین اتفاقی و صرفاً برای حفظ وضعیت تولید فعلی درمجموع به ۲۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری برای اجرای طرح‌های فشار افزایی مخازن پارس جنوبی نیاز است. با فرض وجود توان داخل در فشارافزایی، نحوه تأمین منابع مالی لازم برای آن در حال حاضر مشخص نیست. درصورت عدم سرمایه گذاری مذکور در بخش تولید گاز و با ادامه روند کنونی، با استناد به گزارشهای رسمی شرکت ملی نفت ایران و بررسیهای فنی شرکت ملی گاز ایران در سال ۱۴۰۶ حداکثر گاز شیرین قابل تحویل به شبکه انتقال گاز کشور حدود ۹۶۶ میلیون متر مکعب در روز خواهد بود که در صورت عدم تثبیت تولید گاز به ویژه در فازهای میدان گازی پارس جنوبی و توسعه منابع جدید گازی، تولید گاز شیرین با روند کاهشی به حدود ۸۱۵ میلیون متر مکعب در روز در سال ۱۴۱۲خواهد رسید..

بر اساس گزارش شرکت نفت و گاز پارس از سال ۱۴۰۵ تا ۱۴۱۰، سالانه ۲۵ میلیون متر مکعب و از سال ۱۴۱۰ تا ۱۴۱۵، سالانه ۵۶ میلیون متر مکعب تولید روزانه گاز کاهش خواهد یافت و این بدان معناست که درصورت عدم سرمایه‌گذاری در فشار افزایی، تولید گاز از میدان گازی پارس جنوبی به عنوان بزرگترین تولیدکننده گاز کشور از حدود ۶۸۰ میلیون مترمکعب تولید روزانه در سال ۱۴۰۱ به روزانه ۳۵۰ میلیون مترمکعب در افق ۱۴۱۰ خواهد رسید. مطابق تعهدات شرکت ملی گاز ایران در افق ۱۴۱۰، میزان تقاضای گاز طبیعی در کشور بیش از ۱۳۵۰ میلیون متر مکعب در روز خواهد بود؛ این در حالی است که مقدار گاز شیرین قابل تحویل حدود ۹۵۰ میلیون مترمکعب در روز می‌باشد. به بیان دیگر اختلافی بالغ بر ۴۰۰ میلیون متر مکعب در تراز تولید و مصرف گاز طبیعی وجود خواهد داشت. لذا کشور با چالش جدی تامین گاز مشترکین و مصرف کنندگان بخش‌های خانگی، تجاری، صنایع، پتروشیمی‌ها، سیمان، فولاد، پالایشگاه‌ها، نیروگاه‌ها و صادرات مواجه خواهد بود. بحران‌هایی چون از دست رفتن تولید برق کشور حداقل به میزان ۷۰ درصد، توقف فعالیت صنایع سنگین فولاد، آلومینیوم و سایر صنایع فلزی و نیز پتروشیمی‌ها، توقف خدمات عمومی و شهری نظیر نانوایی‌ها و سایر مراکز خدمت‌رسانی به عموم مردم، اختلال در گرمایش مردم در مراکز شهری و روستایی به میزان حداقل ۹۵ درصد، توقف تولید و خدمات در شبکه های تصفیه و توزیع آب، شبکه های پولی و بانکی، مخابراتی و ارتباطی، خدمات درمانی و بیمارستانی به دلیل اختلال در تأمین برق، توقف صادرات گاز و به دنبال آن ایجاد نارضایتی در روابط بین‌المللی به‌ویژه با همسایگان و کاهش قدرت دیپلماتیک، اختلال در حمل و نقل وابسته به سوخت گاز ایجاد نارضایتی عمومی و بازتاب‌های امنیتی، سیاسی و اجتماعی، در صورت عدم تامین گاز بسیار محتمل می‌باشد. از راهکارهای اجرایی و سیاستی رفع ناترازی تولید و مصرف گاز طبیعی در کشور می‌توان به مدیریت یکپارچه مصرف انرژی کشور و کاهش «شدت انرژی» و «مدیریت مصرف انرژی» با استفاده از ابزارهای مالی و فنی در بخش مدیریت و بهینه سازی مصرف انرژی و تدوین مقررات الزام آور در حوزه ساختمان و تمرکز بر اجرای دقیق، تعرفه‌گذاری یکپارچه حامل‌های انرژی و اجرای سیاستهای تشویقی درمورد مشترکین کم مصرف گاز و اخذ قیمت تمام شده گازبها و جریمه مشترکین پرمصرف مخصوصا در فصول سرد سال و قطع گاز واحدهای مسکونی و ویلاهای خالی از سکنه و بهره‌گیری از ظرفیت رسانه‌های عمومی، شبکه‌های اجتماعی و سازمان‌های مردم‌نهاد برای فرهنگ‌سازی و تشویق مردم به مصرف بهینه انرژی اشاره نمود.

بنزین در بن بست؟!

مهدی حسن زاده طی یادداشتی در شماره امروز خراسان با عنوان بنزین در بن بست؟! نوشت:  حالا دیگر در ماجرای بنزین پای میلیاردها دلار در میان است. سیر صعودی نمودار مصرف بنزین کار را به جایی رسانه که به گفته وزیر اقتصاد، میلیاردها دلار صرف واردات این فرآورده نفتی می شود.
ناترازی بنزین معضلی است که در دهه های گذشته همواره اقتصاد ایران را تهدید کرده است. به ویژه در شرایط تحریمی همواره ترس از تحریم واردات بنزین و تصور شکل گیری صف خودروهای بدون بنزین معطل در جایگاه های سوخت، این هراس را ایجاد می کرد که با کمبود بنزین چه تبعاتی را تحمل خواهیم کرد. هرچند در سال های گذشته توانستیم با روش هایی از جمله تولید بنزین بی کیفیت پتروشیمی و البته به سرانجام رساندن پالایشگاه بزرگ ستاره خلیج فارس، نه تنها واردات بنزین را متوقف کنیم که صادرات بنزین نیز داشته باشیم. در همین زمینه آمارها نشان می دهد که در پی گسترش روزافزون استفاده از خودروهای شخصی، پایین ماندن قیمت بنزین، روند کند اسقاط خودروهای فرسوده و پر مصرف و ... این ناترازی در حال گسترش است. گزارش مرکز پژوهش های مجلس حاکی است که در سال 1402 ناترازی بنزین در ایران به رقم 10 میلیون لیتر در روز رسیده که سالانه خسارتی 3 میلیارد دلاری به کشور وارد می کند. چیزی در حدود درآمد فروش یک ماه نفت ایران. این در حالی است که براساس آمار گمرک کشور ما در سال 99 جزو کشورهای صادرکننده بنزین بود و حدود 3 میلیارد دلار بنزین صادر کرده است. در واقع باید گفت افت 6 میلیارد دلاری درآمد ارزی بنزین، نیمی از افزایش درآمد دولت از صادرات نفت و بی‌اثرسازی تحریم‌ها را با خود خنثی کرده و از سر سفره مردم برداشته است. همچنین با تداوم روند فعلی، پیش بینی می شود که ایران در 10 سال آینده نیازمند سالانه 25 میلیارد دلار واردات بنزین خواهد بود.

در چنین شرایطی دو دسته راهکار پیش روی ماست. یک دسته راهکارهای قیمتی است که خیلی راحت و ساده مسئله را در افزایش قیمت بنزین می بیند. یک دسته نیز راهکارهای غیرقیمتی است که توسعه سی ان جی، کاهش مصرف سوخت خودروهای داخلی و توسعه حمل و نقل عمومی از مصادیق آن است. سهمیه بندی نیز که در حال حاضر انجام می شود، روشی تلفیقی است. اگر بخواهیم یک نمونه از اقدامات قیمتی را نام ببریم که بدون پیوست رسانه ای و سیاسی لازم انجام شد، افزایش قیمت بنزین در آبان 98 بود که تبعات سیاسی و امنیتی آن نحوه افزایش قیمت بنزین روشن است. اکنون نیز با وجود تورم سنگین از آن زمان تاکنون و روند افزایش قیمت ها، به دلیل تبعات آن گرانی، سیاست گذار ترجیح می دهد سراغ افزایش قیمت نرود. از سوی دیگر اقدامات غیرقیمتی هم زمانبر است و هم اثر محدودی دارد. در چنین شرایطی سیاست گذار زمانی که با تشدید فشار مالی واردات بنزین مواجه می شود و در شرایطی که زمان را از دست داده است، هیچ راهی جز گران کردن ندارد.

غفلت از اقدام به موقع در مدیریت مصرف بنزین و تعلل در استفاده از راهکارهای غیرقیمتی و تلفیقی نظیر طرح «بنزین برای همه» که به صورت آزمایشی در کیش انجام و سپس بایگانی شد، موجب می شود بار دیگر تنها گزینه پیش رو گران کردن بنزین باشد. به نظر می رسد باید هر چه سریع‌تر تصمیمات عاجلی برای بنزین گرفته شود. اقدامات ضربتی برای توسعه سی ان جی می تواند شیب افزایش احتمالی قیمت بنزین را کمتر کند. همچنین اقدامات رسانه ای برای تبیین شرایط کشور و هزینه ای که بابت واردات بنزین می دهیم می تواند در توجیه افکار عمومی موثر باشد اما در هر حال، خروج از انفعال در تصمیم گیری بنزینی و فاصله گرفتن از اقدامات دقیقه نودی در این زمینه ضروری است.

سطح سوم منازعه در تل‌آویو

حنیف غفاری طی یادداشتی در شماره امروز وطن امروز با عنوان سطح سوم منازعه در تل‌آویو نوشت: تعریض اخیر بن‌گویر، وزیر امنیت قومی رژیم اشغالگر قدس خطاب به نتانیاهو، نقطه آشکارساز اختلافات اعضای کابینه رژیم صهیونیستی با یکدیگر محسوب می‌شود. بن‌گویر در پی افزایش اختلافات در کابینه صهیونیست‌ها، در واکنش به مذاکرات آتش‌بس با واسطه‌گری دوحه و قاهره گفت: «من و هزاران سرباز اسرائیلی گوسفند نیستیم که نتانیاهو بخواهد توافقی انجام دهد که در آن حماس پیروز باشد». 

از سوی دیگر، بر اساس گزارش کانال ۱۲ عبری،  جدالی بین بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم اشغالگر قدس  و هرتزی هالوی، رئیس ستاد ارتش، درباره تجاوز زمینی به رفح درگرفته که همچنان ادامه دارد. بر این اساس، نتانیاهو دستوراتی را به ارتش صادر کرده تا سریعا عملیات زمینی در رفح را شروع کند، این در حالی است که گفته شده ارتش برای این حمله برنامه‌ریزی نکرده‌ است. 
هالوی نیاز به «شرایط عملیات» از جمله تخلیه منطقه و هماهنگی با مصر را به صورت جدی مدنظر قرار داده اما نتانیاهو با این ملاحظات مخالفت کرده است. 
رصد و تحلیل منازعات اخیر در اراضی اشغالی، بیانگر 2 قاعده مهم در قبال آنهاست: یکی اینکه سطح منازعات از فاز پنهان به فاز آشکار ارتقا یافته و دیگر اینکه هر ۳ لایه امنیتی، نظامی و سیاسی اراضی اشغالی درگیر منازعه شده‌اند. 

زمانی که عملیات توفان الاقصی به وقوع پیوست، نتانیاهو بلافاصله ساختار و کارکرد سازمان جاسوسی و اطلاعاتی رژیم اشغالگر قدس را زیر سوال برد. نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی مدعی بود شوک وارد شده به تل‌آویو در جریان عملیات بزرگ حماس، معلول عدم رصد دقیق و صحیح تحولات غزه از سوی موساد بوده است. در مقابل، مقامات امنیتی رژیم صهیونیستی نیز وقوع این عملیات را منبعث از شکاف عمیق داخلی در اراضی اشغالی قلمداد کردند؛ شکاف و بحرانی که پس از اعلام اصلاحات جنجالی قضایی نتانیاهو تشدید شد و صهیونیست‌ها را به نقطه جوش رساند. بنابراین، شاهد شکل‌گیری و تثبیت بحران در ۳ سطح مهم هستیم؛ یکی «کابینه – ارتش»، دیگری «کابینه – موساد» و سومی «کابینه – کابینه»!
در این میان سطح سوم منازعه، یعنی منازعه‌ای که میان اعضای کابینه نتانیاهو با یکدیگر رخ داده، می‌تواند منتهی به سقوط و اضمحلال منظومه ائتلافی نخست‌وزیر رژیم اشغالگر قدس شود. 

ایهود باراک، نخست‌وزیر اسبق رژیم کودک‌کش صهیونیست در تازه‌ترین مواضع خود، نتانیاهو را به برده بن‌گویر و اسموتریچ تشبیه کرده است. البته این تعبیر باراک چندان نادرست نیست، زیرا در صورتی که بن‌گویر و اسموتریچ اراده کنند، می‌توانند با خروج از کابینه ائتلافی به حیات سیاسی نتانیاهو (و البته خودشان) پایان دهند. آنچه لازم است به آن توجه شود، آینده این منازعات است. بدون شک جنس منازعات شکل گرفته در هر ۳ لایه اعلام شده، معطوف به زمان حال یا جنگ غزه نخواهد بود. این شکاف‌ها، از جنس احساسی یا هیجانی یا حتی ناظر بر یک مرحله از نبرد زمینی یا هوایی در غزه، خان یونس یا رفح نیست. منازعات شکل‌گرفته، قدرت تسری به لایه‌های زیرین و ثوابت قدرت در تل‌آویو را داراست و حتی می‌توان گفت بخشی از منازعات ظاهری و روبنایی شکل گرفته در شرایط کنونی تل‌آویو، ناشی از تصاعد بحران به لایه‌های بنیادین قدرت در اراضی اشغالی است. حتی اگر جنگ غزه در همین نقطه پایان یابد، مثلث حاکم بر اراضی اشغالی (موساد – کابینه - ارتش) قادر به بازیابی خود و بازگشت به قبل از دوران وقوع عملیات توفان الاقصی نخواهد بود. 

اکثر مولفه‌های  شکل‌گرفته  و تثبیت شده در لایه‌های سه‌گانه منازعه، آینده‌نگاری صهیونیست‌ها نسبت به وضعیت این رژیم را هدف قرار داده است. فراتر از آنچه ذکر شد، منازعه «ارتش – موساد» نیز به عنوان لایه چهارم منازعه اکنون در فاز پنهان شکل گرفته و در حال انتقال به فاز آشکار است. تجمیع این سطوح بحرانی و متعلقات آنها، جایی برای تنفس رژیم اشغالگر قدس در آینده باقی نخواهد گذاشت.